Maktabgacha Ta'lim Vazirligi

An'anaviy texnologiyalar An'anaviy texnologiyalarni nazarda tutgan holda har bir o'quvchining faolligini ta'minlaydigan har qanday vositalar tizimini tatbiq etilishi mumkin bo'lgan har xil o'quv mashg'ulotlarining mazmuni, uslublari, ta'lim shakllariga ko'p darajali yondoshish asosida kognitiv faoliyat, kognitiv mustaqillik darajasiga, o'qituvchi va talaba o'rtasidagi munosabatlarni paritetga o'tkazish va boshqa ko'p narsalar.
Sinf o'qitish texnologiyasi - tizimli assimilyatsiya qilishni ta'minlash o'quv materiali va bilim, ko'nikma va malakalarni to'plash.
Interaktiv texnologiyalar yoki rguruhli ta'lim texnologiyalari (juftlikda ishlash, doimiy va almashtirish xodimlarining jamoalari, doirada frontal ishlash). Shaxsiy shaxsni shakllantirish, muloyim, bag'rikeng, tashkilot qobiliyatiga ega va guruhda ishlashga qodir; dastur materialini o'zlashtirish samaradorligini oshirish.
O'yin texnologiyasi (didaktik o'yin). Bilim, ko'nikma va malakalarni amalda, hamkorlikda qo'llash asosida yangi bilimlarni o'zlashtirish.
(ta'lim muloqoti texnologiyaning o'ziga xos turi sifatida, muammoli (evristik) ta'lim texnologiyasi. Talabalar tomonidan bilim, ko'nikma va malakalarni egallash, mustaqil faoliyat usullarini rivojlantirish, bilim va ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish.
Ilg'or ta'lim texnologiyasi. Talabalar tomonidan ta'lim mazmunining majburiy minimal darajasiga erishish. Muammolarni qanday hal qilishni o'rganish, imkoniyatlarni ko'rib chiqish va ma'lum vaziyatlarda bilimlardan foydalanish ko'nikmalari. Har bir o'quvchiga haqiqatni (natija) topish yo'llari, usullari, usullarini mustaqil ravishda aniqlash imkoniyatlarini berish. Uslubiy kompetentsiyani shakllantirishga ko'maklashish. Muammolarni mustaqil ravishda hal qilish, kerakli ma'lumotlarni qidirish qobiliyatini shakllantirish. Muammolarni qanday hal qilishni o'rganish.
Seminar texnologiyasi. Talabalar tomonidan o'z hayotlarining maqsadlarini anglash, o'zlarini va atrofdagi dunyodagi o'rni to'g'risida xabardor bo'lish, qo'shma (jamoaviy) izlanishda o'zini anglash, ijodkorlik, tadqiqot faoliyati.
Tadqiqot texnologiyasi (loyiha usuli, tajriba, modellashtirish)yoki tadqiqot (ixtiro) muammolarini hal qilish texnologiyasi (TRIZ). Talabalarga tadqiqot faoliyati asoslarini o'rgatish (o'quv muammosini qo'yish, mavzuni shakllantirish, tadqiqot usullarini tanlash, gipotezani taklif qilish va sinovdan o'tkazish, ishda turli xil ma'lumot manbalaridan foydalanish, bajarilgan ishlarning taqdimoti).
ESM (elektron ta'lim manbalari,shu jumladan AKT texnologiyalari ). Turli xil ma'lumot manbalari bilan ishlashga o'rgatish, o'z-o'zini tarbiyalashga tayyorgarlik va ta'lim yo'nalishidagi mumkin bo'lgan o'zgarishlar.
Hamkorlik pedagogikasi. Bolaga nisbatan insonparvarlik va shaxsiy munosabatni amalga oshirish va o'quv marshrutini talabalar tomonidan ongli ravishda tanlash uchun sharoit yaratish.
Kollektiv ijodiy ishlarni olib borish texnologiyasi. Talabalarning ijodiy, ilmiy-tadqiqot faoliyatida, talabalar jamoasida o'zini o'zi anglashi uchun sharoit yaratish. Talabalarni eng ko'p tashvishga solayotgan muammolarni muhokama qilish va tahlil qilishga jalb qilish, turli
xil salbiy hayotiy vaziyatlarni o'z-o'zini baholash. Talabalarning tashkiliy ko'nikmalarini shakllantirish.
Faol ta'lim usullari (MAO) - o'quv jarayonini tashkil etish va o'quvchilarni bilim faoliyati jarayonida o'quv materialini mustaqil ravishda, tashabbuskor va ijodiy o'zlashtirishga undaydigan maxsus vositalar bilan sharoit yaratishga qaratilgan pedagogik harakatlar va uslublar to'plami
Aloqa texnologiyalari Portfolio texnologiyasi
Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish Modulli mashg'ulotlar Masofaviy ta'lim
Sinov texnologiyalari
Iqtidorli bolalarni aniqlash va qo'llab-quvvatlash texnologiyasi Qo'shimcha ta'lim texnologiyalari va boshqalar.

13. 
    Mavzu: Ilk matematik tushunchalarini shakllantirishda innovatsion texnoligiyalardan foydalanish
    

Reja:

1. 
   Texnologiya va innovatsion pedagogik texnologiyalar haqida tushuncha.
   
2. 
   Nomerlashga o‘rgatishda innovatsion ta'Iim texnologiyasidan foydalanish.
   
3. 
   Son va sanoq tushunchasini shakllantirishga o‘rgatishda innovatsion ta'Iim texnologiyasidan foydalanish.
   
4. 
   O ‘nli sanoq sistemasi xususiyatlari va uning nomerlashga o‘rgatishda innovatsion ta'Iim texnologiyasidan foydalanish.
   
5. 
   O ‘quvchilarda natural son tushunchasini shakllantirish.
   

1. Texnologiya va innovatsion pedagogik texnologiyalar haqida tushuncha.
―Texnologiya‖ - yunoncha «techne» so‘zidan olingan bo‘lib, mahorat, san'at. «logos» - so‘z, ta'limot ma'nolarini anglatadi. Texnologiya‖ - ishlab chiqarish nuqtai nazaridan olib qaraganda ob'ekt (predmet, buyum, hodisa, jarayon, jonli va jonsiz zot) larga maqsadga muvofiq ta'sir etib, uning xususiyati, shakli, holati kabilami o‘zgartirish ma'nosini anglatadi. Ishlab chiqarish texnologiyasi - xomashyo, material, yarim tayyor mahsulotlami olish, ulami qayta tayyorlash yoki ularga ishlov berish yo‘l va usullarining yig‘indisi ―Pedagogik texnologiya‖ so‘z birligi - bu inglizcha ―an educational technology‖ - ―ta'Iim texnologiyasi‖ iborasining ani? bo‘lmagan tarjimasidir. ―Pedagogik texnologiya‖ tushunchasi oxirgi paytlarda o‘qitish nazariyasida yanada kengroq tarqalib kelmoqda. * Aynan ana shu mazmunda ―texnologiya‖ termin iva uning ―o‘qitish texologiyasi‖, ―ta'Iim texnologiyasi‖,
―ta'limda texnologiya‖ shakllari pedagogik adabiyotlarda foydalanila boshlandi va mualiflar ta'lim-texnologik jarayonining tuzilishi va tashkil etuvchilarini qanday tasavvur etishlariga
qarab ko‘plab ifodalarga ega bo‘ldi (uch yuzdan ortiq). Pedagogik texnologiya - ta'lim- tarbiyadan ko‘zlangan maqsadga erishish uchun o‘quv jarayonida qo‘llanadigan usullar, vositalar tizimi. Hozirgi kunda ta'Iim jarayoniga inovatsion texnologiyalar va interaktiv metodlami qo‘llashga qiziqish tobora keng tus olmoqda. Bunday metodlami qo‘llash ta'Iim samaradorligi va ta'sirchanligini oshiradi, qo‘uvchilarning o ‘qish motivlarini o‘stiradi. Innovatsiya (inglizcha innovation) yangilik yaratish, yangilikdir. Demak, an'anaviy ta'limdagi kabi bir xil shablonlar asosida emas, balki yangiliklar asosida ta'Iim jarayonining ta'sirchanligini oshirishga qaratilgan ish shaklidan foydalanish innovatsiya demakdir. Ta'limda pedagogik texnologiyalarga asoslanish va innovatsiyaga intilish. o‘quvchilami faollashtirishga qaratilgan turli interaktiv metodlardan foydalanish ta — maqsadini samarali amalga oshirishga yordam beradi. Ta'Iim jarayonini innnovatsion metodlardan foydalanib tashkil etish uchun aw a ; darsning rejasi va loyihasi aniq ishlab chiqilishi zarur. Dars loyihasini tuzishda o‘qituvchi o‘zining ish shakllari va o‘quvchilaming ko‘nikmani egallash jarayonidagi ishlari doirasini aniq belgilab olishi lozim. Shuningce-; - qanday o‘qitish metodlaridan foydalanishi ham muhum ahamiyatga ega. Metod tania; b ii ko‘proq interaktiv metodlarga e'tibomi qaratish ta'Iim samaradorligini oshiradi. (Interaktiv so‘zi inglizcha - interatsion, ya'ni, interaro, o‘zaro, act harakat ma'nosini anglatadi.) Interaktiv usullar bu o‘zaro harakat, ya'ni hamkorlik asosida oqitish demakdir. Interaktiv usullaming 4 asosiy turi mavjud. Bular: - kognitiv usullar; - o‘yinlar, eksperimental faoliyat; - ishbilarmonlik o‘yinlari, modellashtirish; - amaliyot orqali o‘qitish, bevosita faoliyat. Innovatsiya jarayoni

1. 
   Yangi g‘oya tug‘ilishi yoki yangilik kontseptsiyasini paydo qilish bosqichi, u kashfiyot bosqichi deb ham yuritiladi. 2. Ixtiro qilish, ya'ni yangilik yaratish bosqichi. 3. Yaratilgan yangilikni amalda qo‘llay bilish bosqichi. 4. Yangilikni yoyish, uni keng tadbiq etish bosqichi. 5. Muayyan sohada yangilikning hukmronlik qilish bosqichi. Bu bosqichda yangilik o‘zining yangiligini yo‘qotadi, uning samara beradigan muqobili paydo bo‘ladi. Nomerlashga o‘rgatishda innovatsion ta'Iim texnologiyasidan foydalanish Iqtisodiyot, ishlab chiqarish va ijtimoiy soha doiralaridagi islohotlarni amalga oshirish samaradorligi respublikani oliy malakali kadrlar bilan ta‘minlash bo‘yicha zarur choralar ko‘rishni talab qiladi. Respublikada kadrlar tayyorlash milliy dasturining ishlab chiqilishi, uning keng muhokama qilinishi va Oliy majlisning 9-sessiyasida kadrlar tayyorlash milliy dasturining tasdiqlanishi, Prezident I. Karimovning sessiyadagi ta‘limni rivojlantirish va strategik yo‘nalishlarni belgilab beruvchi nutqi xalq ta‘limi tizimidagi eng muhim voqealardir. Prezidentning 1997 yil 6-oktabrdagi Xalq ta‘limi tizimini va kadrlar tayyorlashni tubdan isloh qilish, barkamol avlodni tarbiyalash to‘g‘risidagi farmonida kadrlar tayyorlashdagi barcha ishlar ustuvor soha ekanligi ta‘kidlangan. Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirishning muhim tarkibiy qismlaridan biri ta‘limni standartlashtirish, zamonaviy test texnologiyalari asosida ta‘Iim jarayonidagi sifatiy ko‘rsatkichlaming monitoring tizimini yaratishdir. Maktablar va Oliy o‘quv yurtlarida ko‘p bosqichli test tizimini ishlab chiqish va joriy etish ta‘Iim sifatini ko‘tarishga pedagoglar, o‘qituvchi va talabalaming ta‘Iim natijalari uchun mas‘ulligini oshirishga imkon beradi. Prezident I. Karimov Xalq ta‘limini isloh qilish to‘g‘risidagi mavzusida, ayniqsa, boshlang‘ich ta‘limga e‘tibor berish, uni malakali o‘qituvchilar bilan ta‘minlash zarurligini eslatib, boshlang‘ich ta‘Iim xalq ta‘limining poydevori ya‘ni asosi, deb aytgan. Shuning uchun boshlang‘ich ta‘limning dasturini, darsliklarini va ish tartiblarini qayta ko‘rib chiqish zarurligi kelib chiqadi. Ayniqsa, boshlang‘ich ta‘Iim predmetlari ichida matematikani o‘qitish asosiy o‘rin tutadi. Matematika dasturi o‘z ichiga avvalo natural sonlar bilan to‘rt arifmetik amal bajarishni oladi. Bu matematikaning yadrosini tashkil qiladi. Shu bilan birga algebra va geometriyaning asosiy tushunchalari, asosiy miqdorlar kiritilgan, ular arifmetik amallar
   

bilan zaruriy o‘rinda qo‘shib o‘qitiladi. Sonni nomerlash va ular ustida arifmetik amallar bajarish boshlang‘ich matematika kursining asosini tashkil qiladi. Unga qo‘shib algebra va geometriya elementlari o‘qitiladi. Dasturda natural sonlar va 0 haqidagi ma‘lumotlami asta- sekin o‘nlik, yuzlik, minglik va ko‘p xonali sonlar konsentrlari (takroriy) kiritish nazarda tutiladi. Bu o‘nlik sanoq sismavzusining xususiyatlari bilan og‘zaki va yozma nomerlashni takror-takror qo‘llash orqali beriladi. Birinchi o‘nlik nomerlashda 1-10 sonlarini sanash, nomerlashni aytish, ketma - ketlikning katta-kichikligini o‘zlashtirish nazarda tutiladi. 1- o‘nlik bilan 0 soni ham birga o‘rgatiladi. Uni bo‘sh to‘plamning xarakteristikasi sifatida berilgan. Nomerlash davomida 11-20, keyin, 21-100 ichida sonlami nomerlash qaraladi. 1, 2
. . . o‘nliklami hosil qilish birgalikda o‘nliklami ya‘ni o‘nlik sanoq sismavzusining mohiyati tushuntiriladi. Keyingi sinflarda 100 ichida, 1000 ichida va ko‘p xonali sonlar yozma va og‘zaki nomerlash, arifmetik amallar bajarish komponentlarining nomlarini o‘rgatishlar amalga oshiriladi. Son va sanoq tushunchasini shakllantirishgao‘rgatishda innovatsion ta'lim texnologiyasidan foydalanish Boshlang‘ich matematikaning dasturida, oldingidek arifmetik materialda asosiy o‘rinni egallaydi. Bunda arifmetika nazariyasi (amallar va ulaming xossalari, komponentlar va natijalar orasidagi o‘zaro bog‘lanish, miqdor, son, o‘lchash, hisoblash, masalalar yechish, sanoq sismavzusi) ni shakllantirishning mo‘qammal sismavzusi ko‘zda tutilgan. Shunga mos boshlang‘ich matematika o‘qitish metodikasi ham bir muncha rivojlantirilgan. Kichik yoshdagi o‘quvchilarni o‘qitishning barcha bosqichlarida ulaming fikrlash faoliyatlarini aktivlashtirishga tayin faktlar va kuzatishlami o‘z vaqtida umumlashtirishga, ayrim masalalar orasidagi o‘zaro bog‘lanishni tayinlashga, bolalarda mustaqil ishlash, o‘quvchilami paydo qilishga qaratilgan ya‘ni asoslangan usul va uslublar maktab dasturiga kiritilgan. Butun nomanfiy sonlarni nomerlash va ular ustida amallar bajarish matematika kursining asosini tashkil qilib, unga algebra va geometriyaning boshlang‘ich elementlarini kiritish, buning natijasida son, arifmetik amallar va arifmetik munosabatlar kabi arifmetik tushunchalar yuqoriroq darajada qarash ko‘zda tutilgan. Butun nomanfiy sonlami og‘zaki va yozma nomerlash, boshlang‘ich matematikaning asosiy masalalaridan biri. Og‘zaki nomerlash bilan o‘quvchilami sanashga o‘rgatish, ularda 1, 2, 3
. . . so‘zlar bilan sonlami ifodalash katta o‘rin egallaydi. Sonlami yozma nomerlashda 10 ta raqam (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9) boshlang‘ich tushunchalami kiritish ham bosh vazifalardan biridir. Matematika dasturi oldin natural son va nol haqidagi og‘zaki va yozma nomerlashni o‘n ichida keyinchalik 11-20 ichidan. Keyinchalik yuz, ming, million ichida takror - takror o‘rgatish ko‘zda tutilgan. Uni biz konsentrlar bo‘yicha o‘rgatish nomi bilan ataymiz. Sonlar yozma nomerlashda faqat 10 raqami ishlatilishini, lekin og‘zaki nomerlashda yangi so‘zlami paydo bo‘lishini qayta-qayta tushuntirish lozim, masalan, nol, bir, ikki, . . . o‘n, yigirma, o‘ttiz, qirq, ellik, . . . yuz, ming . . . so‘zlar yangi konsentrlami o‘qitish jarayonida kelib qo‘shilaveradi. O‘qitishning boshidanoq bolalarda ba‘zi muhim umumlashtirishlar shakllanadi. Masalan, natural qatordagi har bir navbatdagi son qanday hosil bo‘lishi aniqlanadi. Qatorning ixtiyoriy soni bilan undan oldingi keladigan va keyin keladigan sonlar orasidagi munosabatlar o‘matiladi. (a sonidan olingan a-1, keyin a+1 son kelishi, 1 dan boshqa). O‘nli sanoq sistemasi xususiyatlari va uning nomerlashga o‘rgatishda innovatsion ta'lim texnologiyasidan foydalanish. O‘quv materialini o‘quv yillari bo‘yicha taqsimlanishida o‘rganilayotgan sonlar sohasining asta-sekin kengayib borishi ko‘zda tutiladi: 1-sinf „1 dan 20 gacha sonlar‖, 2- sinf „1 dan 100 gacha sonlar‖ 3-sinf „1 dan
,minggacha sonlar‖, 4-sinf „ ldan milliongacha sonlar‖. Nomerlash va arifinetik amallarga doir material konsentrlarga bo‘lib o‘rganiladi. Hammasi bo‘lib 5 ta konsentr: o‘nlik, ikkinchi o ‘nlik, yuzlik, minglik, ko‘p xonali sonlar milliongacha haqida nomerlash ko‘zda tutilgan. Konsentrlarga asoslangan o‘qitishda o‘quvchilar u yoki bu chegaralar ichida
sonlami nomerlashni va ular ustida amallar bajarar ekan, ular arifmetikaning mohiyati tog‘risida tasavvur hosil qiladilar, har gal yangi sonli material asosida nomerlash va amallar bajarishga qayta - qayta murojaat etish eng muhim arifmetik tushunchalaming mazmunini chuqurlashtirish va kengaytirishga imkon beradi. Shunday qilib, har bir oldingi konsentrda nomerlash va arifmetik amallarni bajarish kelgusi o‘qitish uchun tayyorgarlik ishi bo‘lib hisoblanadi, har bir keying konsentrda esa ilgari o‘rganilgan material umumlashtiriladi va mustahkamlanadi. Bolalar birinchi o‘nlik sonlarni o‘rganar ekan, shu bilan birga nol soni bilan tanishadilar. Bunda nol bo‘sh to‘plamning xarakteristikasi sifatida kiritiladi. Dasturga binoan ikkinchi o‘nlik alohida konsentrga ajratilmaydi, birdaniga „yuzlik‖ konsentri o‘rganiladi. Shunga qaramay, nomerlashni o‘rganishda 2-sinf matematika darsligida oldin 11-20 ichida sonlarni nomerlash, so‘ngra 21-100 ichida sonlarni nomerlash qaraladi. Ikkinchi o‘nlik sonlarini nomerlashni o‘rganish o‘quvchilar uchun prinspial yangi bo‘lgan bilimni shakllantirishdan, ya‘ni yangi sanoq birligi sifatidagi o‘nlik tushunchasini shakllantirishdan boshlanadi. Shundan keyin 11-20 sonlarni o‘nli tarkibi, 21-100 ichida sonlarni og‘zaki va yozma nomerlash hamda shu sonlaming o‘nli tarkibi o‘matiladi. Sonlarning natural ketma - ketligini bilganlik asosida 13+1, 17+1, 10+3, 16-6, 19-40 ko‘rishdagi qo‘shish va ayirishni puxta biladilar. Ikkinchi sinfda 100 ichida nomerlash bilan o‘quvchilar tanishganlaridan keyin yangi sanoq birligi yuzlik bilan tanishadilar, bu yerda ular o‘nta birlik - yangi sanoq birligi o‘nlikni, o‘nta o‘nlik esa yangi sanoq birligi - yuzlikni hosil qiladi, - degan o‘nli sanoq sismavzusi to‘g‘risida boshlang‘ich ma‘lumotlarga ega bo‘ladilar. Shuningdek, 3-4 sinflarda yangi sanoq birliklari - minglik va million bilan tanishib, bu konsentrlarda og‘zaki va yozma nomerlashni o‘zlashtirib oladilar. 1. O ‘quvchilarda natural son tushunchasini shakllantirish O‘quvchilarga sanash o‘rgatilgandan key in shu sonlarni yozma ravishda ifodalash buyuriladi. Sanash natijasida hosil bo‘lgan sonlarni va bu sonlaming raqamlar yordamidagi yozuvni natural sonlar deyish o‘rgatiladi. Natural son tushunchasini to‘plam tushunchasi bilan bog‘lab tushuntirish zarur. Har qanday to‘plamda uni tashkil qiluvchi elementlar qancha degan savol qo‘yilganda biz to‘plam elementlarini sanash yo‘li bilan javob beramiz. 1, 2, 3, . . . sonlar bilan ifoda etiladi. Bu sonlarning har birini natural son deyish qabul qilinganligi o‘rgatiladi. Masalan, 4 sonini tushuntirayotganda, stol, stullaming 4 oyog‘i, uyning 4 tomoni, mashinaning 4 g‘ildiragi, 4 so‘m, qo‘yning 4 oyog‘i va hokazo, bulaming hammasi bir xil sinfga tegishli to‘plamlar bo‘lib, bularni 4 natural soni bilan belgilash qabul qilingan. Natural sonlar qatorini hosil qilish uchun avval bitta elementi bor to‘plamni bir bilan xarakterlaymiz. Shu yo‘sindan bir natural soni hosil bo‘ladi. Masalan, 1 ta sanoq cho‘pini olamiz. 1 ta sanoq cho‘piga yana 1 ta cho‘pni qo‘shsak, 2 ta natural soni hosil qilinadi, 2 ta cho‘pga yangi 1 ta cho‘pni qo‘shsak, 3 ta natural soni hosil bo‘ladi, va h.k. Shunday qilib, 1, 2, 3, 4, . . . natural sonlar qatori hosil qilinadi. 10 ichidagi sonlarni nomanfiy bo‘lgandan keyin, 10 dan katta bo‘lgan sonlarni nomerlashga o‘tiladi, yangi tushuncha va sonning yozuvini kiritishga to‘g‘ri keladi. Masalan, o‘n bir (11), o‘n ikki (12) . . . larni tushuntirishda bitta o‘n va bitta bir, bitta o‘n va ikkita bir, . . . dan ibora tushuntiriladi. Endi ular 2 ta raqam bilan 100 gacha sonlarni yozishni o‘rganadilar. Ikki xonali 12 va 21 sonlarida 1 va 2 raqamlarining o‘rinlariga qarab ulaming qiymatlari o‘zgarishi tushuntiriladi. 12=10 +2, 21= 20+1 deb ikki xonali sonlarni o‘nlik va birliklaming yig‘indisi shaklida yoza olsa, ular o‘nlik va birlik xonalaming qiymatni, yozuvi, o‘nli sanoq sismavzusining mohiyatini tushunib oladilar. Ikki xonali sonlarni nomerlashni uzunlik birliklari dm va sm bilan bog‘lab tushuntirishning afzalliklari bor. Masalan, 2 o‘nlik va 3 birlik 23 birlikka teng bo‘lishini tushuntirishda 2dm 3 sm = 23 sm kabi misollardan o‘rinli foydalanish mumkin. Sinfdan o‘ta borgan sari yuzlik va undan kata 3 xonali sonlarni nomerlash, 3 xona bilan yozilishni va har bir sonning 1, 10. 100
lardan iborat bo‘lishini tushuntirib, ulami ham xonalar yig‘indisi ko‘rinishida yozishni misollarda tushuntiriladi. Masalan, 523 = 500 +20 +3 = 5 yuz + 2 o‘n + 3 birlik Buni miqdorlar bilan bog‘lab tushuntirsa ham bo‘ladi. Masalan, 623 sm = 5 m 2 dm 3 sm = 500 sm + 20 sm + 3 sm Shunday qilib, o‘quvchilar natural sonlar qatorini hosil qilgandan keyin, bu qatoming quyidagi xossalarga ega ekanligiga ishonch hosil qiladilar. Bir natural sondir, undan oldin keladigan hech qanday natural son mavjud emas; har qanday natural songa birni qo‘shish bilan undan keyin keladigan natural son hosil qilinadi; natural sonlar qatorining eng kichigi bir, eng kattasi mavjud emas.

13. 
    Mavzu: Buyumlarning shakli, hajmi, katta-kichikligini farqlashga o`rgatish bo`yicha qo`llaniladigan innovatsion texnologiyalar.
    

Reja:

1. 
   M assa va hajm haqidagi tasawurlam i tarkib toptirish vaulaming o ‘ichovbirliklari bilan tanishtirishda innovatsion ta'lim texnologiyasidan foydalanish.
   

2. 
   . Vaqt haqidagi tasaw urlam i tarkib toptirish va ularning o ‘ichov birliklari bilan tanishtirishda innovatsion ta'lim texnologiyasidan foydalanish.
   
3. 
   . Proporsional bogTanishli miqdorlar bilan tanishtirishda innovatsion ta'lim texnologiyasidan foydalanish.
   

Foydalaniladigan adabiyotlar : {A: 1,2,3,Q: 1,2,3,4,5,6,7,8} M assa va hajm haqidagi tasawurlami tarkib toptirish vaularning o‘ichov birliklari bilan tanishtirishda innovatsion ta'lim texnologiyasidan foydalanish. M aktabgacha b o ‘lgan yoshdayoq bolalar xis va tu y g ‘ular asosida jism ning m assasi qaqida dastlabki ta sa w u rla m i olishgan. H ar xil predm etlarning m assalarini taqqoslashga doir am aliy ishlarni bolalar ularning so ‘zlar orqali ifodalari bilan kuzatib borishgan: «yengil», «og‘irroq», «bir xil og‘irlikda»! B olalar 1- sinfda tanishadigan birinchi m as^ sa, birligi bu" kilogram m dir. 1 kg li m assa xaqidagi tasav v o ‘rni bslalar faqat o ‘zlari- ning am aliy ishlari asosida olishlari kerak. B olalar m assalari 1 kg ga teng b o ‘lgan (m asalan, bir pachka shakar) predm etlarni q o ‘llarida* ushlab k o ‘rishlari va bu predm etlarni ogir yoki yengil predm etlar bilan taqqoslashlari kerak. T aqoslash operadiyasi asosidagina bolalar 1 kg li m assa haqida real tuyruni sezadilar. B irinchi darsning o ‘zidayoq bolalarni pallali (richagli) tarozida xar xil predm etlarni (paketga solingan 1 kg, 2 kg, 3 kg shakar, tuz, yorm alar va "boima narsalarni) 1, 2, 5 kg li toshlar naboridan foydalanib tortish bilan tanishtirish kerak. ' ' T ortish jaray o n id a
bolalarning o ‘zlari qagnashishi m uxim dir. A lbatta, bunda o ‘qituvchi oldindan tarozida tortish qoidalarini gapirib berishi kerak. T ortish natijalari doskaga va daftarlarga yoziladi. "U N avbatdagi darsda bolalar* hajm (sig ‘im) o ‘ichovi birligi — L itr bilan tanishadilar. B unda litrni har xil nam unalarining b o ‘lishi, y a ‘ni bir litrli banka, krushka, shuningdek idishlarning (banka, chelak, kastryulka, stakanlar) bulishi ju d a aham iyatga ega:) O ‘qituvchiga m o ‘ljallangan m etodik q o ‘llanm ada «darsn suxbatdan boshlash» tavsiya qilinadi, — bu suxbagda «bolalardan oldin, kim ulardan sut yoki lam pa m oy (kerosin) sotib olganini, unda sotuvchi sut yoki kerosinni nim a bilan o ‘ichashini» surab olish tavsiya etiladi.shundan keyin litrni k o ‘rsatish va litr yordam ida har xil idishlarning hajm inga (sig ‘im ini) o ‘ichashga o ‘tish tavsiya qilinadi. A m aliy ishlarni xar xil shakl- da o ‘tqazish mumkin. SH ulardan b a ‘zilarini keltiram iz: 1) «Magazin» uyini. O ‘quvchilardan biri sotuvchi qilib tayinlanadi. C helaklarga «sut» (suv) quyilgan. Bir necha o ‘quv- chi bidonlar va bankalar olishadi — ular xaridorlar. X aridorlarning talabiga binoan sotuvchi ularga 1 1, 2 1, 3 1 «sut» quyib beradi. qolgan xamma o ‘quvchilar sotuvchi «sutni» to ‘g ‘ri quyib berayotganini kuzatib borishadi. 2) Bankaga, kastryulkaga (boshqa idishga) qancha suv sig ‘ishi- ni o ‘lchash tak lif qilinadi. Bunda oldin o ‘quvchilardan biror idishga necha litr suyuqlik sig‘ishi haqida qanday fikrda ekanliklarini so‘rash kerak. U lar o ‘zlari o ‘ylagan sonni yozib qO‘yishsin, o ‘lchashlardan keyin o ‘zlarining qanchalik turli o ‘ylaganliklarini tekshirib k o ‘radilar. 3) Bir chelakka 5 1 ikkinchi chelakka 3 1 suv quying. Chelak- lardagi suvlar teng b o ‘lishi uchun nim a qilish kerak? (1 1 suv- ni birinchi chelakdan ikkinchisiga quyish, birinchi chelakdan 2 1 suvni to ‘kib yuborish mumkin, ikkinchi chelakka yana 2 1 suv iquyish m um kin). ' i O ‘qituvchi bulardan b a‘zi m ashqlarni tanlab olishi, o ‘z m ashqlaridan foydalanishi m um kin, ammo bolalar o ‘lchashni m ashq qilishlari va sig ‘im niko‘zda cham alab aniqlashri m uhim dir. I Ikkinchi sinfda o ‘quvchilar yangi m assa birligi
— gramm bilan tanishadilar. Bunda ish m etodikasi kilogram m bilan tanishishdagidekdir. M asalan, gram m haqida konkret tasavvur hosil qilish uchun bolalar qo‘llari bilan m assasi 1 g b o ‘lgan toshni ushlashlari va uning ogirligini boshqa predm etlariing og‘irliklari bilan taqqoslashlari kerak. B olalarga 1 tiyin- lik tanganing m assasi 1 g, 2 tiyinlikniki 2 g, 3 tiyinlikniki 3 g, 5 tiyinlikniki 5 g ekanini aytish va bu chahalardan tosh- lar o ‘rnida foydalanish m um kinligini aytish foydali. Sinf- ga dorixona tarozisini olib kirish, bolalarga bu tarozida dorilar tortilishini tushuntirish kerak. D orilarni o ‘lchash uchun 1 g, 2 g, 5 g, 10 g, 20 g, 50 g, 100 g, 500 g li m ayda toshlar ke- rakligini aytadi (va k o ‘rsatadi). Shundan keyin tortishga oid am aliy m ashqlar o ‘tqazish kerak: M asalan, 300 g shakar, 200 g yorm a tortib olish va xokazo.. Bu proqressda o ‘quvchilarning o ‘zlari ishtirok etishlari m uhim dir. Ikkinchi sinfda o ‘quvchilarni savdo taro zisi bilan tanish- tirish tavsiya qilinadi. SHu m aqsadda yaqin joydagi ovqat m agaziniga ek sk o ‘rsiya tashkil kilish va -bolalarni bunday taro zilarn in g tu zilish i va ish latilish i bilan tan ish tirish kedak. U chinchi sinfda, birinchi dan «m assa o ‘lchovlari» tushunchasi k iritilad i, ikkinchidan, o ‘quvchilar o ‘zlari uchun b irlik — tsentner va tonna bilan tan ish ad ilar, uchinchidan, m assa o ‘lchov- lari jad v ali k iritilad i. «M assa o ‘lchovlari» term inink quyidagicha tu sh u n tirish yor- dam ida kiritish i tav siy a qilinadi: «Ikki kesm ani taqqoslab, ulardan qaysinisi uzun. qaysinisi qisqa ekanligini b ilish zarur" b o ‘lganda ularning uzunliklarini bir xil birlik m asa- lan, santim etr bilan ulchab taqqoslaym iz. qaysi b o ‘lak noi- ning m assasi ortiq, qaysinisiniki kam ekanligini b ilish zarur b o ‘lganda esa, buni tarozi va toshlar yordam ida hal qilam iz. Siz qanday m assa birliklarini bilasiz? 1 kg da qancha gramm bor?...»1. M assasi 1 ts va 1 t b o ‘lgan predm etlarni qo‘lda «ushlab tu- rish» m um kin emas. Shu sababli o ‘quvchilarda yangi o ‘lchov bir liklari xaqida konkret tasavvurlar hosil qilishi uchun m etodik adabiyotda ilgaridan o ‘quvchilarga, m asalan, bunday m a‘lum otlarni aytish tavsiya qilinadi: ikki qop
kartoshkaning m assasi taxm inan 1 ts, «M oskvich» avtom obilining m assasi (passajirlarsiz) taxm inan 1 t ga teng; sinfdagi hamma o ‘quvchilarning (30— 35 ta o ‘quvchi) m assasi taxm inan 1 t ga teng. Shundan keyin m assa o ‘lchovlari jadvali tuziladi va bolalarga uni eslab qolishtavsiya etiladi. Vaqt haqidagi tasawurlarni tarkib toptirish va ularning o ‘lchov birliklari bilan tanishtirishda innovatsion ta'lim texnologiyasidan foydalanish. IV sinfda ―V aqt o ‘lchovlari‖ m avzuini yil, oy hafta, sutka, soat m inut kabi o ‘lchov b irlik lari haqida tushuncha beriladi. K o‘rgazm ali tushuncha berish uchun soat va undan foydalanishga kengroq to ‘xtatilish kerak. Mavzuni o‘rganishning asosiy vazifasi bolalami vaqt birliklari va ularning munosabatlari bilan tanishtirish, vaqt soat bo‘yicha aniqlashga o‘rgatishdir. Ularga minut, sekund, soat, kun, hafta, oy, yil kabi vaqt o‘lchovlarini uy sharoitida o‘rganib kelish topshiriladi. Birinchi sinfning tayyorgarlik davridayoq ―oldin‖, ―keyin‖ tushunchalari kiritiladi. Masalan, to‘rtta faslga doir rasmli ko‘rgazmadan foydalanib, qaysi fal oldin keladi, qaysisi keyin keladi, degan savollami tushuntirish mumkin. 1-sinfdan boshlab, tong, kunduz, kechqurun, tun bugun, kecha, ertaga tushunchalari bilan tanihib boradilar. Sinfda kalendardan (taqvim) foydalanish, shu asosda xafta, oy, yil kabi ularning orasidagibog‘lanishni o‘rganish mumkin. ―Vaqt o‘lchovlari‖ mavzusi bo‘yicha darslarda odamlar turmushida vaqtning qanday rol o‘ynashini, kichik chaqaloqligidan keksa bo‘lgunga qadar o‘tgan oraliqdagi odamlarning yohi bo‘yicha bosqichlarini tuhuntirish suhbat uyushtirish mumkin. Sinfda vaqtning o‘lchov asboblari : soat va sekundomerlar bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Ko‘proq hisoblash ishlarida soat siferblatining bo‘lishi shart. Vaqtni hisobga oladigan quyidagi qo‘llanmalar haqida tushunchlar berish mumkin: 1.Tabel 2.Soatning demonstrasion modeli (sifrblat). 3.‖Maktab o‘quvchisining kundalik rejimi‖ jadvallari. Shuningdek, sekund va asr bilan tanishadilar. O‘quv yilning oxirida quyidagi vaqt o‘lchovlari jadvali beriladi. 1 asr = 100 yil 1 sutka»= 24 soat 2 y il= 1 2 o y 1 soat = 60 minut 1 oy = 30 yoki 31 sutka 1 minut = 60 sekund. Fevral oyi 28 yoki 29 kun. 1 oddiy yil 365 sutka. Kabisa yili 366 kun. Asosiy birliklar - yil va sutka Darslikda berilgan jadvaldan foydalanib 12 oy va har biro y necha kundan iboratligini ko‘rsatish zarur. Bu mavzuga oid darslarda yirikroq vaqt o‘lchovlarini maydaroq vaqt o‘lchovlariga va aksincha almashtirishga oid mashqlarga katta e‘tibor bergan. Misol. 1 yil 2 oy necha sutka? 2. Vaqt birliklari bilan amallar bajarish. Bir necha dars vaqt birligi qatnashgan ismli sonlar ustida amallar bajarishga ajratiladi. 12 soat 45 minut 15 soat 35 minut 10 soat 30 minut 8 soat 48 minut Vaqtni qo‘shishni o‘rganishdan oldin, ana shunday mashqlar qaraladiki, ularda minutlar yoki sekundlar yig‘indisi 24 soat dan kam, kunlar yig‘indisi 30 dan yoki 31 dan kam,... Ayrishni qarashda quyidagi misollar tavsiya qilinadi: 1 soat -34 min, 3 m 26 sekund Bular uchun lsoat-34 min =60 min -34 min=26 sekund 3 min-
26 sek= 2 min 60 sek-26 sek = 2 min 34 sek deb tushuntirish lozim. Bu mavzuni o‘rganishda vaqt hisobini 1 sutkani 24 soat hisobida olib boorish malakasi quyidagicha chizma bilan tushuntiriladi. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Bu chizma yordamida kechki soat 7-bu soat; 19;11 esa kechki soat 23; Kunduzi 3-bu soat 15; ekanligini tushuntiriladi. Vaqt hisobiga oid masalalami yechishda ham o‘quvchilar shu chizmadan foydalanishadi. IV sinfda sutka ichida hisoblashga oid quyidagi masalalar qaraladi. 1) Hodisaning boshlanishi bilan oxiri orasida o‘tgan vaqtga ko‘ra uning oxirini topishga oid masalalar. Misol: 1-soat 8 s 30 min boshlanadi, dars 45 minut davom etadi, tanaffus qachon bo‘ladiq 2) Hodisaning boshlanishini uning oxiri va hodisa davom etgan vaqtga ko‘ra toppish. Misol katta tanaffus 30 minut davom etdi, kirish 11 s 45 minut bo‘ladi. Katta tanaffusga chiqish qachon bo‘lgan?

3. 
   Berilgan hodisalar orasida o‘tgan vaqtini hisoblash. Misol: Mustaqillik kuni 1991 yil 1- sentyabrda bo‘lgan. 2000 yil 1 dekabrda mustaqillikka qancha vaqt bo‘lan? Bu uchala
   

masala a+b =c ko‘rinishda qo‘shish komponentlarda no‘malumlami topishga asoslanadi. a+b=x x+b= с a+x= с Proporsional bog‘lanishli miqdorlar bilan tanishtirishda innovatsion ta'lim texnologiyasidan foydalanish. Bolalar oldin va boshqalaridan ko‘proq uchratadigan masala turi - to‘rtinchi proportsional miqdomi topishga doir masaladir. Bu xildagi masalaga uchta bog‘liq (proportsional) kattaliklar kiradi, masalan: 1 bahosi, qancha turishi va miqdori; 2) tezlik, o‘tilgan yo‘l va harakat vaqti; ish, ‗ish vaqti va tayyorlangan detallar miqdori. Bunda bitta kattalik uchun ikkita qiymat beriladi (masalan, miqdor: bir marta 6 ta, ikkinchi marta 14ta dañar sotib olingan); ikkinchi bir kattalik uchun bitta qiymat berilgan, ikkinchisini esa topish kerak (misol: birinchi xaridning qiymati 12 tiyin, ikkinchi marta qancha to‘lashgan?); uchinchi kattalikning qiymatlari berilmaydi, ammo ular bir xil ekani aytiladi (bizning misolda daftarlarning bahosi ko‘rsatilmagan, ammo u bir xil). SHunday qilib, masalaga 3ta kattalik va bu kattaliklarning 3ta qiymati kiritiladi. To‘rtinchi proportsional miqdomi topishga doir masalalami yechishda quyidagi usullardan foydalaniladi: 1) birlikka to‘g‘ri keltirish usuli; 2) birlikka teskari keltirish usuli; 3) nisbatlar usuli. Birlikka to‘g‘ri keltirish usuli shundan iboratki, unda oldin proportsional miqdorlardan birining (Tovar, ish va h.k.) bir birligi qiymati (bahosi) bilib olinadi, so‘ngra esa shartda ko‘rsatilgan miqdoming qancha turishi topiladi. Bunda ikkita qiymati berilgan kattalik birlikka keltiriladi. Misol uchun quydagi masalani qaraymiz:

13. 
    Mavzu: Bolaning ijodiy rivojlanish sohalari bo`yicha innovatsion texnologiyalardan foydalanish.
    

Reja:

1. 
   Bolaning ijodiy rivojlanish sohalari bo`yicha innovatsion texnologiyalardan foydalanish
   
2. 
   Qurish yasash mashg`ulotlarida qo`llaniladigan innovatsion texnologiyalar.
   

Bolalarni maktabga tayyorlashning o'zi yangi muammo emas, chunki bolalar bog'chalarida va undan oldinroq unga katta ahamiyat berilgan, chunki maktabgacha ta'lim muassasalarida bu muammoni hal qilish uchun barcha sharoitlar mavjud. Ammo amalda bolalarni maktabga tayyorlash masalalari juda tor doirada ko'rib chiqildi va majburiy asosiy komponent - boshlang'ich matematik tushunchalar va savodxonlik haqidagi bilimlarni o'zlashtirishga qadar qaynadi.
Zamonaviy dunyoda maktablar dasturlarda ham, dasturlarda ham bir-biridan juda farq qiladi o'qitish usullari. Shu sababli, bolaning maktabga tayyorligi va tayyorgarligi masalasi ayniqsa dolzarbdir. Maktabgacha ta'lim butun ta'lim tizimining asosi bo'lib, uning jarayonida bolaning shaxsiyati shakllanadi, bu uning keyingi rivojlanishini belgilaydi.
Hozirgi vaqtda bolalarni maktabga tayyorlash nafaqat bolalar bog'chalarida olib borilmoqda, endi bolalarni maktabga tayyorlaydigan ko'plab maktabgacha ta'lim muassasalari mavjud.
Zamonaviy ta'lim tizimini modernizatsiya qilish sharoitida maktabgacha ta'lim mazmunini yangilash zarurati tug'ilmoqda.
Maktabgacha ta'lim tizimini rivojlantirishni optimallashtirishning asosiy mexanizmi qo'shimcha ta'lim muassasalarida turli yo'nalishlarning rivojlanishiga hissa qo'shadigan yangiliklarni izlash va rivojlantirishdir. Innovatsion faoliyat - bu yangi usullar, dasturlar,
texnologiyalardan foydalangan holda ta'limning yuqori sifat darajasiga o'tishga imkon beradigan jarayon. Innovatsiyalarni joriy etishning umumiy maqsadi yuqori natijalarga erishishdir maktabgacha ta'lim muassasalarida ta'lim, tarbiya va shaxsiy rivojlanish. Hozirda butun ta'lim tizimi innovatsion jarayonga kiritilgan.
2009 yildan boshlab MOU DOD CDT-da bolalarni maktabga tayyorlashga ixtisoslashgan "ABVGDeyka" maktabgacha tayyorgarlik studiyasining yaxlit ta'lim dasturi amalga oshirilmoqda.
Ushbu studiyani o'qitishdan maqsad ko'p qirrali ijodiy shaxsni rivojlantirish, bola atrofidagi dunyoga yaxlit qarashni yaratishdir. O'qishdagi integratsiya maqsad sifatida talabaga shu haqida bilim berishi kerak tizim sifatida dunyoning alohida qismlarini bir- biriga bog'lab turishini aks ettiring, bolani butun elementlarni bir-biriga bog'lab turadigan butun dunyoni tasavvur qilishni o'rganishning dastlabki bosqichlaridanoq o'rgating (YM Kolyagin).
Shunday qilib, yozuv va matematika asoslari kabi asosiy fanlarni o'qitishdan tashqari, maktabgacha ta'lim studiyasining faoliyati quyidagilar: hayot xavfsizligi asoslari bilan tanishish, sog'liqni saqlashni tejaydigan texnologiyalardan foydalanish, maktabgacha yoshdagi bolalarni ekologik tarbiyalash, o'quv jarayoni, ota-onalar bilan birgalikda ishlashga katta e'tibor qaratilmoqda.
Bolani tarbiyalashda oilaning mavqeini oshirish uchun ota-onalar bilan ishlashning yangi shakllari joriy etilmoqda. Psixologlarning fikriga ko'ra L.S. Vygotskiy va D.B. Elkonina ―bolaning rivojlanishi faqat ijtimoiy muhitda, ushbu muhit bilan o'zaro aloqada bo'ladi. Bola uchun birinchi va eng muhim muhit uning oilasidir. Aynan ota-ona oilasidagi munosabatlar, ota-onalarning bolaga bo'lgan munosabati, asosan, bolaning aqliy rivojlanishini, shu jumladan uning moslashuvchan qobiliyatlarini shakllantirishni belgilaydi
‖. Shuning uchun oila bilan ishlash umuman ta'lim tizimining muhim vazifasi va, ayniqsa, maktabgacha va qo'shimcha ta'lim.
Balashov shahridagi shahar ta'lim muassasasida, bolalar ijodiyoti markazida, ota- onalar bilan ishlashda, umumiy qabul qilingan tadbirlar, masalan, uchrashuvlar, diagnostika va tahliliy anketalar, bola maktabgacha yoshdagi studiyaga kirganda, ota-onalar bilan suhbatlar, shu jumladan, bolani va uning yaqin atrofidagi bolani odatdagi muhitda bilish uchun oilaviy tashriflar, konsultatsiyalar va innovatsion, ulardan biri "Onam, dada, men ijodkor oilaman" ijodiy yashash xonasi. Bunday tadbirlarning ijodiy jarayonida oilaviy tarbiya tajribasi almashiniladi, rasmlar ko'rgazmalari, ota-onalar va bolalarning qo'l mehnati, havaskorlik tomoshalarining qo'shma kontsertlari tashkil etiladi, xotirjam, sirli muloqot bo'lib o'tadi va ota-onalar tomoshabin sifatida emas, balki faol ishtirokchilar. Bularning barchasi o'z hissasini qo'shadi ota-onalarning bolalarni maktabgacha tarbiyalashga qiziqishi, mashg'ulotlar mazmuniga qiziqish bildirishi, ota-onalarni tarbiyaning muayyan usullarini tahlil qilishga undashi, muammolarni muhokama qilish va muayyan pedagogik vaziyatlar va vazifalarni hal qilishga qiziqishini oshirish.
Maktabgacha o'quv studiyasining yana bir innovatsion yo'nalishi - o'quvchilarga hayot xavfsizligi asoslarini o'rgatish. Zamonaviy hayot sharoitlari ushbu mavzuni maktabgacha yoshdagi bolalarga joriy etish zarurligini isbotlamoqda. Bolalarni shaxsiy xavfsizlik va hayot xavfsizligi bo'yicha tarbiyalash va o'qitish, qoida tariqasida, nafaqat maxsus tashkil etilgan sinflarda, balki yurish, ekskursiyalar, rejim lahzalari, boshqa mavzulardagi darslarda ham amalga oshiriladi. Maktabgacha o'quv studiyasining tarbiyalanuvchilari faol har yili o'tkaziladigan "Xavfsiz g'ildirak" tuman transport harakati yosh inspektorlari tanlovi ishtirokchilari va tomoshabinlari. O'quvchilar integratsiyalashgan darslarda shaxsiy xavfsizlik qoidalarini o'rganadilar. Bunday integratsiyalashgan darslarning namunasi
"Mening uyim" mavzularidagi "Ko'ngilochar ingliz tili" darslari bo'lishi mumkin, bu erda bolalar uy-ro'zg'or buyumlari nomlarini takrorlaydi, ularning ismlarini ingliz tilida o'rganadi, "Mening uyim" mavzusida rasmlar chizadi, va jismoniy o'quvchilar o'qigan uyda yoki "Transport" mavzusida o'zini tutish qoidalarini o'rganish va mustahkamlash transport turlarining nomi ingliz tilida til, "Mening sayohatim" hikoyasini tuzing, dasturni bajaring, shuningdek transport xavfsizligi qoidalarini o'rganish.
Integratsiyaga asoslangan darslar o'quvchini maktabga yanada samarali va yaxshiroq tayyorlashga imkon beradi va maktabgacha o'quv studiyasi dasturining maqsadlariga erishadi. Bunday sinflarda o'quvchilar "ular menga dars berishadi" degan printsip bo'yicha emas, balki "biz birgalikda o'qiymiz" tamoyili asosida o'qitiladi.
Atrofdagi dunyoni o'rganish va ekologik ta'lim va ta'limga katta e'tibor qaratilmoqda. Dastur atrofdagi ob'ektiv dunyo, tabiiy va ijtimoiy muhit to'g'risida bilimlarni kengaytirishga qaratilgan "Dunyoni anglash" bo'limini o'z ichiga oladi. Maktabgacha yoshdagi bolaga tabiiy ob'ektlarning yorqin, osonlikcha seziladigan xarakterli xususiyatlarini anglash, bo'lajak o'quvchining kognitiv qiziqishlari rivojlanib borishi, o'ziga xos faoliyatda olgan bilimlaridan foydalanish qobiliyati, tabiat va jamiyatda o'zini tutish qoidalari o'rganiladi, bu yana sinflarning birlashishi haqida gapiradi.
Qo'shimcha ta'lim muassasalarining vazifalaridan biri o'quvchilarning hayoti va sog'lig'ini himoya qilishdir. Ekologiyaning yomonligi tufayli yosh avlodning sog'lig'i har yili yomonlashmoqda, ko'rish kasalliklari va tayanch-harakat tizimi kasalliklari ko'paymoqda. Shuning uchun sog'liqni saqlash texnologiyalarini maktabgacha yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasi jarayoniga kiritish zarurati tug'ildi. Umumiy qabul qilingan jismoniy tarbiya protokollaridan tashqari, ba'zi mashg'ulotlar o'yin shaklida yoki birlashtirilgan dars va jismoniy tarbiya shaklida o'tkaziladi. Masalan, ingliz tili darsida ranglarni o'rganishda "Yetti rangli gul" va "Merry cube" o'yinlari qo'llaniladi, ularning vazifalari nafaqat ingliz tilidagi ranglar va soyalarni o'rganish, balki umumiy mustahkamlashdir. tana, orqa mushaklar, oyoq kamarlari. O'quvchilar rangli lentalar, kublar yordamida nafaqat o'yin davomida ranglarni o'rganadilar, balki jismoniy mashqlarni ham bajaradilar. Bunday mashg'ulotlar mashg'ulotlar davomida tanani to'g'ri holatini saqlash odatini shakllantiradi, o'quvchilar sog'lig'ini saqlashga yordam beradi va maktabgacha yoshdagi bolalarning uyg'un rivojlanishiga hissa qo'shadi. Amaliyot shuni ko'rsatdiki, o'quvchilar qo'lda tayyorlangan nostandart uskunalardan foydalangan holda mashg'ulotlarni yaxshi his etadilar va darslarga qiziqishni kuchaytiradilar.
Shunday qilib, innovatsiyalarni joriy etish qo'shimcha ta'lim tizimini takomillashtirish va isloh qilishning eng muhim shartidir. Innovatsion faoliyat - bu muassasaga rivojlanishning yangi, yuqori sifatli bosqichiga o'tishga imkon beradigan jarayon. Maktabgacha studiyada maktabgacha ta'lim dasturidagi yangiliklar dasturning maqsadlarini to'liq darajada bajarishga imkon beradi. Shu bilan birga, innovatsiyalarni joriy etish o'qituvchilarning shaxsiy va kasbiy rivojlanishiga asoslangan kasbiy kompetentsiyani talab qiladi. Shu sababli, butun o'qituvchilar jamoasi o'quvchilar va ota-onalar bilan ishlashning yangi shakllarini doimiy ravishda izlashlari kerak.

13. 
    Mavzu: Kompyuterda innovatsion didaktik o`yinlar va didaktik materiallar yaratish texnologiyasi
    

Reja:

1. 
   Kompyuterli didaktik o‘yinlar
   
2. 
   Didaktik materiallar yaratish texnologiyasi
   

Maktabgacha ta‘lim va tarbiyaga kompyuterli didaktik o‘yinlarni tadbiq etish 1977- 1980 yillardan dastlabki kompyuterlar asosida amalga oshirilgan. Ushbu davrlarda kompyuter ishlab chiqarish jarayonida uning xotirasiga joylashtirilgan o‘yinlardan foydalanilgan. Rivojlangan mamlakatlarda, 1990 yillardan boshlab MTMlarning ta‘lim jarayoniga qo„llash uchun yangidan-yangi didaktik o‘yinlar yaratila boshlandi. Quyida Rossiya va Respublikamizda maktabgacha yoshdagi bolalar uchun yaratilgan o‘yinlardan namunalar keltiramiz.
Xozirgi davrda Rossiyada maktabgacha yoshdagi bolalar uchun yuzdan ortiq kompyuter o‘yinlari yaratilgan, jumladan, ―Soberidan‖, ―Sobiri piramida‖ (V.P.Kustova),
―Podvodnaya lodka‖, ―Vesyolaya tyulen‖ (V.I.Varchenko), ―Gde chey domik‖, ―Ray v shalashe‖, ―Loshadka‖, ―Vesyoliy azbuki‖ (N.V.Osmakova) va hokozolar. Yekatirina Doljenko o„zining ―Rebenok v mire visokix texnologiy‖ nomli risolasida 40 dan ortiq kompyuter o‘yinlarini sanab o„tadi. [10].
Bulardan tashqari ―Tetris‖, ―Sego‖, ―Dendi‖ kabi komputer o‘yinlardan xam foydalanish mumkin.
Respublikamizda kompyuterli didaktik o‘yinlar Xalq ta‘limi vazirligi, Respublika ta‘lim markazida tayyorlanadi. Masalan, markazda ―Xotira‖, ―Pazl‖, ―So„z yasash‖ o‘yinlari tayyorlanadi. BIARR guruxi ―Rang va shakllarni o„rganamiz‖ dasturini yaratdilar. Dastur kompyuterli 8 xil turli mashq va o‘yinlarni o„z ichiga oladi. Bular: ―Shakllarni
o„rganamiz‖, ―Bu qanday shakl?‖, ―Ranglarni o„rganamiz‖, ―SHe‘rlar‖, ―Boshqotirma‖,
―O„ylab toping‖, ―Bugungi dastur‖ kabilardan iborat. R.R.Boqiyev, R.Y.Mexmonov va D.K.Xusniddinovalar quyidagi kompyuterli didaktik o‘yinlardan ―Uchburchak shaklini top‖, ―Rangni top‖, ―Eng kattasini tanla‖, ―Sonini top‖ ―To‗g‗risini tanla‖, ―Alifboni o„rganamiz‖, ―Archa yonsin chiroqlaring‖, ―Labirint‖, ―Farqini top‖, ―Yil faslini top‖ larni kompyuterda yaratish va ulardan foydalanish uslubini berganlar. Shuningdak 2-5 yoshli maktabgacha ta‘lim muassasalari bolalari uchun 10 ta turli xil o‘yinlarning nomlarini va mazmunini keltirganlar [13].
Yuqorida ta‘kidlab o„tilgan kompyuterli didaktik o‘yinlarni quyidagicha turkumlash mumkin:

1. 
   Kompyuterli ta‘limiy o‘yinlar. Kompyuterli ta‘limiy o‘yinlar asosan bolalarga ta‘lim berish, o„rganilgan materialni takrorlash va mustahkamlashga qaratilgan. Shuningdek, ular o„rganiladigan materialga qiziqish o„yg„otish va uni bilishga intilish, havas qilish vazifalarini xam bajaradi.
   

Kompyuterli ta‘limiy o‘yinlar xam ―Bolajon‖ tayanch dasturiga qaratilgan mavzular dorasida amalga oshiriladi. Masalan, atrof-olam bilan tanishtirish, savodga tayyorgarlik, elementar matematik tasavvurlarni shakllantirish, rasm va boshqa mavzular shular jumlasidandir[5].

2. 
   Kompyuterli rivojlantiruvchi o‘yinlar. Kompyuterli rivojlantiruvchi o‘yinlar bola tafakkurini rivojlantirish, aqliy faoliyatini oshirish, diqqatini barqarorlashtirish, idroklarini faollashtirish va hokozolarga qaratilgan. Kompyuterli rivojlantiruvchi o‘yinlar mantiqiy o‘yinlar sarasiga kiradi.
   

Kompyuterli rivojlantiruvchi o‘yinlarga ―Qushchani qafasga joyla‖, ―Labirint‖,
―Tetris‖, ―Dendi‖, ―Pazl‖, ―Farqini top‖ kabilardir.
Kompyuterli rivojlantiruvchi o„yinga ―Gul, baliq, qushchani joylashtir‖ o‘yinlarini misol tariqasida keltirish mumkin. Bu o„yin bo„yicha xam multimediali slayd tayyorlanib, kompyuter xotirasiga yuklangan bo„ladi.

3. 
   Kompyuterli ta‘limiy-rivojlantiruvchi o‘yinlar. Kompyuterli didaktik o‘yinlarning katta qismi ta‘limiy-rivojlantiruvchi o„yin shaklida bo„ladilar hamda bir vaqtnng o„zida ikkita funksiyani bajaradilar-bolalarga ta‘lim berish bilan bir qatorda, ularning fikrlash va aqliy qoblyatlarini ham rivojlantiradilar.
   

Ta‘limiy-rivojlantiruvchi o‘yinlarga ―Kimning uyi qayerda‖, ―Shakllarni o„rganamiz‖,
―Sonini top‖, ―So„z tuzish‖, ―Fasllar o„yini‖ va hokozolar kiradilar[11].

4. 
   Kompleksli o‘yinlar. Kompleks shaklidagi kompyuterli o‘yinlar bir nechta mavzu o„rganilgandan keyin amalga oshiriladi (o„ynaladi). Kompleks shaklidagi o‘yinlarning asosiy xarakterli tomoni shundan iboratki, ushbu o‘yinlarda ilgari o„tilgan (o„rganilgan) material takrorlanadi va mustahkamlanadi.
   

Kompleksli o‘yinlarga ―Shakllarni usma-ust qo„yish‖, ―Minora yasash‖, ―Teploxod‖ kiradilar[6].
1. Dam olish (ko„ngilochar va ovunmachoq) o‘yinlar
5.Internetdan olingan kompyuterli didaktik o‘yinlar Internetda maktabgacha ta‘lim muassasalari va umummiy o„rta ta‘lim maktablarining 1-2 sinflarida foydalanishga mo„ljallangan ko„plab kompyuterli didaktik o‘yinlar mavjud. Yuqorida, Rossiyada yaratilgan bunday o‘yinlarning nomlari keltirildi. Bulardan tashqari ―Teploxod‖, ―Yuk avtomobili‖ va boshqa o‘yinlar xam alohida o‘rin tutadi.Kompyuterli didaktik o‘yinlar nazariyasi
Kompyuterli didaktik o‘yinlar maktabgacha ta‘lim muassasalari bolalarining yosh va imkoniyatlariga mos keladigan ta‘lim berish uslubidir. Shu bilan birga o„yin ta‘lim berish
shaklidan biri hisoblanadi. Ta‘lim shakli tarbiyachi yoki pedagog bilan bolalarning maxsus tashkil etilgan faoliyatidan iborat.

• 
  Kompyuterli didaktik o‘yinlar yangi bilim berish va olgan (egallagan) bilimlarini aniqlash, mustahkamlash, takrorlash uchun qo„llaniladi.
  
• 
  Kompyuterli didaktik o‘yinlar o„tkazishda-uning maqsadi, vazifasi, tartbi, qoidasi va yakunlash (xulosa va baholash)ga e‘tibor qaratiladi.
  

Tarbiyachi o„yinni boshlashdan oldin bolalarga o„yinning maqsadini umumiy holda bayon etadi: nima o„ynaladi, qanday usuldan foydalaniladi, nimaga erishiladi kabi savollarga javob beradi. O„yinning maqsadi-o„yin o„tkazishga mo„ljallangan didaktik materiallar, jumladan slaydlar tayyorlash jarayonida belgilanadi. Masalan, slayd u yoki bu ta‘lim materialini o„rgatish, bola egallagan materialni takrorlash yoki mustahkamlash va bolani rivojlantirishga qaratilgan bo„lishi mumkin. Tarbiyachi faqat o„yin o„tkazishdan oldin bolalarni tanlangan material va slaydga mos keladigan maqsadni ta‘kidlaydi hamda bayon etadi.Har bir kompyuterli didaktik o„yinning maqsadidan tashqari vazifasi ham bor. Vazifasiga ko„rgazmalilikni oshirish, ta‘lim jarayonini qiziqarli qilish, ta‘lim materialini o„zlashtirishni yengilroq qilish, o„rganilgan materialni takrorlash va mustahkamlash kiradi.Har bir o„yin u an‘anaviy bo„ladimi, kompyuterli bo„ladimi u ma‘lum bir qoida asosida olib boriladi va shu qoidaga qat‘iy rioya qilish talab etiladi [6].
Kompyuterli didaktik o„yin o„tkazish qoidasiga-kompyuterdan o„z o„rnida foydalanish, o„yin tartibiga rioya qilish (birinchi nima bajariladi, ikkinchi nima bajariladi va hokozo), mavzudan chetga chiqmaslik (kompyuterda ko„p amallarni bajarish mumkin), tarbiyachining ko„rsatmasiga to„la rioya qilish, o„yinni yakuniga yetkazish va shularga o„xshashlar kiradilar.

Kompyuterli ta‘limiy rivojlantiruvchi o‗yinlarning tuzilmaviy sxemalari, ularni tasavvur va idrok etishni yengillashtiradi. Shu boisdan, quyida kompyuterli ta‘limiy va rivojlantiruvchi o‗yinlarning tuzilmaviy sxemalarini keltiramiz.

Kompyuterli ta‘limiy o‗yinlarning tuzilmaviy sxemasini tuzish uchun: birinchidan, bolalarga bilim berish yo‗nalishi. Bolalarning bilimlarini sinash yo„nalishi, o„tilgan (o„rganilgan) materialni takrorlash va mustahkamlash yo„nalishi ikkinchidan, ta‘lim berish masalalari - mashg„ulot, mashq va kompyuterli ekskursiyalar xisobga olinadi.

1-rasm. Shakllarni ustma-ust qo„yish kompyuter o„yini

Kompyuterli ta‘limiy o„yinning tuzilmaviy sxemasi


1-sxema.Kompyuterli ta‘limiy o‘yinning tuzilmaviy sxemasi

Kompyuterli rivojlantiruvchi o‘yinlarning

tuzilmaviy sxemasni tuzish uchun mantiqiy va intellektual mazmuniga (qiziqarli o„yin bolaning intelektual aqliy faoliyatini rivojlantiradi) hamda asosiy samaralari -xotirani
―Charxlash‖ bolani faollashtirish, diqqatni barqarorlashtirish, tafakkur va idrokni rivojlantirish, fikrlash va tasavvurni kuchaytirishlarga e‘tibor qaratadi.
Peagogik jihatlari. Kompyuterli didaktik o‘yinlarning pedagogik jihatlaridan biri ularning ta‘limiyligidir. Tarbiyalanuvchi o„yin davomida bir vaqtning o„zida ham o„yinda ishtirok etadi, ham ma‘lum bir darajada ta‘lim oladi. Ayrim o‘yinlarda bilimlar mashqlar orqali namoyish qilinadi. Masalan, shakllarni ustma- ust qo„yish o„yinida, birinchidan, o„yin vazifasi bo„yicha bola shakllarni ustma-ust qo„yish natijasida qanday shakl hosil bo„lishini topsa, ikkinchidan, tarbiyachining topshirig„i bo„yicha shakllar sonini sanab berishni, shakllar qanday ko„rinishda ekanligini va ularning nomlarini aytishni, ranglarni ajratib berish vazifalarini bajaradi (ta‘limiy jihati). Bundan tashqari, tarbiyalanuvchi
―sichqoncha‖dan foydalanib kompyuterda ishlash malakasini hosil qiladi va kompyuter savodxonligini oshiradi.
Demak, kompyuterli didaktik o‘yinlar ta‘lim bilan bevosita bog„liq bo„lib, ta‘lim jarayonini amalga oshirishga yordam qiladi. Kompyuterli ta‘limiy va rivojlantiruvchi o‘yinlardan foydalanib o„tkaziladigan texnologik jarayonlar sxematik ravishda quyidagi ko„rinishda bo„ladi:

Sxemadan ko„rinib turibdiki, tarbiyachi dastlab o„yin obyekti (turi va yo„nalishi)ni tanlaydi, so„ngra o„yin qoidalarini, shartlarini va vazifalarini aniqlaydi. Navbatdagi ish o„yinning mazmunini va qanday maqsadda amalga oshirilishi, ta‘limiy va rivojlantiruvchi jihatlarini belgilashdan iborat. Shundan keyin, o„yin o„tkazilib, natijalar tahlil etiladi va o„yin g„oliblari aniqlanadi.

Kompyuterli o‘yinlar va mashqlar asosan tarbiyachining nazorati ostida o„tkaziladi.
Demak, kompyuter va uning xotirasidagi ta‘limiy o‘yinlar birgalikda, multimedia texnologiyasi (kompyuterli ta‘lim)ning o‘yinlar bo„yicha asosiy didaktik vositasi hisoblanadi. Kompyuter xotirasidagi o‘yinlardan tashqari, qo„shimcha didaktik o‘yinlar tayyorlash mumkin. Buning uchun maxsus dasturlardan (Power Point va Macromedia Flash) foydalaniladi.
Kompyuterli ta‘limiy va rivojlantiruvchi o‘yinlarning pedagogik jihatlaridan yana biri
- tarbiyalanuvchilar tomonidan har 15 daqiqadan so„ng, relaksatsiya vaqtini o„tab, o„yinni davom ettirish lozimligidir. Bolalar kompyuterdan foydalanishni o„rganib olganlaridan so„ng, bunday o‘yinlardan mustaqil ravishda foydalanishlari mumkin [6].
Psixologik jihatlari. MTMlarining turli guruh tarbiyalanuvchilari kompyuterni va kompyuter o‘yinlarini turlicha qabul qilishlari mumkin. Masalan, kichik guruh tarbiyalanuvchilari shaxsiy kompyuterlar va ularning qurilmalarini qimmatbaho va katta o„yinchoq deb qabul qilishlari mumkin. Uning ―sichqoncha‖sini haqiqiy sichqoncha, monitor ekranini esa televizor ekrani bilan taqqoslay oladilar. Psixologik nuqtai nazardan, kompyuter (monitor) ekranidagi multimediali tasvirlar yosh bolalarda his-tuyg„uni shakllantiradi. Yosh bolalar turli xil buyumlarga, qurilmalar va transport vositalarining modellariga juda qiziquvchan bo„lganliklari uchun kompyuterning psixologik ta‘siri buyumlarga qaraganda kuchliroq bo„ladi [12].
20-Mavzu: ―Aqlli‖ gadjetlar asosida o`yinlar tashkil etish va o`tkazish, didaktik
materiallar yaratish
Reja:

1. 
   ―Aqlli‖ gadjetlar asosida o`yinlar tashkil etish va o`tkazish, didaktik materiallar yaratish
   
2. 
   Multimediyaviy didaktik o‗yinlar yaratish
   

Multimedia yaratishga mo„ljallangan dasturlar Power Point, Macromedia Flesh, Adobe Photoshop, Corel Draw, Adobe Director, Multimedia Builder, Sound Recorder va boshqalar yaratuvchi va o„rgatuvchi dasturlar xisoblanadi.
Microsoft Power Point dasturi Windows qobig„i ostida yaratilgan bo„lib, ushbu dastur prezentasiyalar (taqdimot qilish, ya‘ni tanishtirish) bilan ishlash uchun eng qulay bo‘lgan dasturiy vositalardan biri hisoblanadi. Bu dastur orqali barcha ko‘rgazmali qurollarni yaratish va ba‘zi joylarda esa ma‘lumotlar bazasi sifatida ham qo‘llash mumkin. Ayrim hollarda bu dasturlarni multimedia vositalaridan boshqarish va qo‘llab, namoyish etuvchi qurilmalarga yuborish vazifalarini ham bajarish mumkin [22].

1-rasm. Microsoft Power Point dastur oynasi Dasturda ovoz yoki filmlarni o„rnatish uchun ―Vstavka‖ menyusiga kirib, bu o„ng tomondagi yangi menyu ochiladi.
Ovoz yozish. Ovozli fayllarni qidirib topish muloqot oynasidan biror bir ovozli faylni tanlab ―OK‖ tugmasini bosiladi. Natijada so„rov muloqot oynasi paydo bo„ladi. Agar ushbu so„rov oynasidan ―Avtomaticheski‖ tugmachasini tanlasak qo„yayotgan ovozli faylimiz namoyish boshlanishi bilan avtomatik tarzda ishlaydi. Agar ―Po shelchku‖ tugmachasini tanlasak qo„ygan ovoz faylimiz sichqoncha yordamida ishga tushirmaguncha ishlamaydi. Sichqoncha yordamida ishga tushirish degani ovoz znachoginiustida sichqonchani chap tugmachasini bir marta bosamiz.
Gippersilkalar o„rnatish. Gippersilka (Gipperbog„lanish) o„rnatish mumkinligi Power Point dasturini imkoniyatini yanada oshiradi. Gipperbog„lanishni oddiy matnga yoki ixtiyoriy shaklllarga bog„lashimiz mumkin. Misol sifatida oddiy matnga ―Gippersilka‖ o„rnatishni ko„rib chiqamiz. Buning uchin biror bir so„zni blokka olamiz va sichqonchaning o„ng tugmachasini bir marta bosamiz. Natijada konyekst menyusi ochiladi. Bu kontekst menyudan buyrug„ini tanlaymiz. Yoki ―Vstavka‖ menyusiga kirib huddi shunday buyrug„ini yoki standart uskunalar panelida joylashgan uskunasini tanlashimiz mumkin. Ushbu tugmachani tanlaganimizdan so„ng gipperbog„lanish qo„shish muloq otoynasi paydo bo„ladi. Ushbu
muloqot oynasida bog„lanish
uchun faylni ko„rsatamiz [15].

.

Animatsiyalami sozlash uchun «Pokaz slaydov» menyusidan «Nastroyka animatsii» buyrug‗ini tanlaymiz. Ushbu «Nastroyka animatsii» buyrug‗ini tanlashimiz bilan yana topshiriqlar paneli oynasining ko‗rinishi o„zgarib qoladi. Ushbu panelning «Dobavit effekt»
- effekt qo„shish tugmasi orqali tanlagan slaydimizga yoki obyektimizga yangi animatsiyali effekt biriktirishimiz mumkin bo„ladi. Ushbu tugmachani tanlashimiz bilan kontekst menyusi paydo bo„ladi. Ushbu kontekst menyudan animatsiyalarni kirishda yoki chiqishda qanday ko„rinishda bo„lishini belgilashimiz mumkin. Misol tariqasida kirishga animatsiya qo„yishni ko„radigan bo„lsak «Vxod» bo„limini tanlashimiz bilan yana yoniga yangi kontekst menyu ochiladi. Ushbu kontekst menyudan animatsiyalarni tanlashimiz mumkin .
Bu yerda berilganlardan tashqari boshqa animatsiya tanlamoqchi bo„lsak «Drugiye effekti» bo„limini tanlashimiz kerak bo„ladi. ―Drugiye effekti‖ bo„limini tanlashimiz bilan yangi effektlarni tanlash ―Dobavleniye effekta vxoda‖ muloqot oynasi paydo bo„ladi. Paydo bo„lgan muloqot oynasidan qo„shimcha effektlardan o„zimizga yoqqanini tanlab «OK» tugmachasini bosish bilan ishni yakunlaymiz. «Vixod» bo„limidan ham chiqish uchun animatsiyalarni shu tartibda bajarishmiz mumkin. Power Point dasturi prezentatsiyalarga ovoz va filmlarni biriktirish uchun «Vstavka» menyusidan «Filmi i zvuk» bo„limini tanlanadi. Natijada o„ng tomoniga yangi menyu ochiladi. Bu menyuda quyidagi bo„lim va buyruqlar joylashgan. Power Point dasturida prezentatsiyalarga foyalanuvchi ovoz berishi uchun «Pokaz slaydov» menyusidan «Zvukozapis» bandi tanlanadi va ochilgan oyna yordamida uni sozlash mumkin.
Kompyuterli didaktik o‘yinlar tayyorlash va ulardan foydalanish bo„yicha samarali ishlar olib borilmoqda. Xozirgi davrgacha N.X.Begmatova tomonidan 20 dan ortiq kompyuterli didaktik o‘yinlar yaratilgan va ulardan foydalanilmoqda. Bular: ―Shakllarni ustma-ust qo„yish‖, ―Bo„sh katakni to„ldir‖, ―Bosh xarflarni rasmlar ustida joylashtir‖,
―Kompyuterli svetafor labirint‖, ―Qushchani qafasga joyla‖. ―Ekologik o„yin‖, ―So„z tuzish‖, ―Minora yasash‖, ―Ikki xalqa‖, ―Jadvalni to„ldir‖, ―Fasllar o‗yini‖ va hokozolardir. MTMlarining tarbiyalanuvchilarida elementar matematik tushunchalarni shakllantirish masalasiga oid Respublikamiz olimlari va metodistlari ham bir qator metodik qo„llanmalar chop ettirganlar. Masalan, M.YE.Jumayev ―Bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirish nazariyasi va metodikasi‖ [14], Z.A.Raxmonqulova va N.Qurbonovalar matematik tasavvurlarni shakllantirish bo„yicha mashg„ulotlar
ishlanmasini tavsiya etganlar.
Maktabga tayyorlov guruhlari uchun 5 soni ichida qo„shishga doir ―Katakni to„ldir‖ ta‘limiy kompyuter o„yinini amalga oshirish mumkin. O„yinni amalga oshirish uchun multimediali slayd ko„rinishi 6-rasmda keltirilgan

6. 
   rasm. Katakni to„ldir kompyuter o„yini (o„yingacha bo„lgan hol)
   

6. 
   rasm. Katakni to„ldir kompyuter o„yini (o„yindan keyingi hol) Multimedia samarasi: o„yin dasturi ishga tushirilgach, raqamlar birin-ketin harakatlanib monitor ekraniga chiqib kela boshlaydilar va slayddagi kataklarga joylashadilar (animatsiya samarasi). Suxandonning ovozi esa jarayonni sharhlab boradi (audio samara), kataklar esa multimedianing grafik qismini bildiradi. Natijada, yuqorida ta‘kidlanganlar tarbiyalanuvchilarga qiziqarli va jozibali samara beradi.
   

Ushbu kompyuterli ta‘limiy o„yinda ikki vazifa bajariladi. 1) kompyuterli o„yin o„tkaziladi; 2) 5 soni ichidagi sonlarni qo„shish amali o„rganiladi.

6. 
   rasm. Baliqchani akvariumga joylashtirish o‗yini.(O‗yingacha bo„lgan xol)
   

6. 
   rasm Baliqchani akvariumga joylashtirish o„yini.(O„yin jarayoni)
   

6. 
   rasm. Baliqchani akvariumga joylashtirish o‗yini.(O‗yin natijasi) N.X.Begmatova
   

―Interfaol o‘yinlar (maktabgacha yoshdagi bolalar uchun)― EHM uchun dastur yaratgani sababli O„zbekiston Respublikasi ―Intellektual mulk‖ agentligining guvohnomasini olgan. Guvohnoma № DSI 02386 20.12.2011 yil. Qarshi Davlat universiteti o„qituvchilari A.Norov va Sh. Murodovlar ―Xarakatli o„yin‖ dasturini yaratdilar, hamda dasturni ishlatib, kompyuterli o„yinni amalga oshirdilar. Shuningdek, Buxoro davlat universiteti o„qituvchisi B.Mo„minov tomonidan ―Labirint‖ o„yini yaratilgan