Maktabgacha ta`lim


 Bolalarning   maktabgacha   ta`lim   muassasalaridagi hayot



Download 2,1 Mb.
Pdf ko'rish
bet63/160
Sana15.09.2021
Hajmi2,1 Mb.
#175036
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   160
Bog'liq
Raxbarlikkitobipdf

 
10.2. Bolalarning   maktabgacha   ta`lim   muassasalaridagi hayot 
sharoitiga va tarbiyaga moslashishi 
 
Bolalar  muassasalariga  borish  bola  uchun  katta  qiyinchiliklar  tug’diradi. 
Bunda  ko’pchilik  bolalar  betoqat,  yig’loqi,  odamovi  bo’lib  qoladilar.  Tahlikali 
holat,  hayajon  tufayli  zo’riqish  bola  ytrofida  yaqin  kishilarining  bo’lmasligi, 
maishiy sharoitning, ko’nikilgan sharoit va hayot tarzining o’zgarishi tufaylidir. 
Funktsional  norasidalik,  ko’ngli  noziklik  bola  organizmnning  yangi 
sharoitga ko’nikishini qiyinlashtiradi. 
Maktabgacha  ta`lim  muassasasisiga  kelishi  bilan  bolaning  ijtimoiy  ahvoli 
ham o’zgaradi. U oilada cheklangan miqdordagi odamlar bilan muloqotda bo’lar, 
ko’proq oila a`zolari diqqat markazida bo’ladi. Maktabgacha ta`lim muassasasida 
esa  u  bolalar  jamoasi  a`zosiga,  boshqa  bolalar  tengdoshiga  aylanadi.  SHu  tufayli 
bolaga  psixologik  jihatdan  o’zini  qayta  qurishga,  o’z  xulqini  o’zgartirishga, 
notanish  katta  kishilar  va  tengdoshlari  bilan  aloqaga  kirishga  to’g’ri  keladi. 
Bo’larning  barchasi  bola  faoliyati  va  xulqida        shakllangan        odatlarning    
buzilishiga olib keladi, undan yangi    sharoitlarga   biologik va ijtimotsy jihatdan 
mosdashishni talab qiladi. 
Biologik  jihatdan  moslashish deganda  organizmning  yangi hayot sharoitiga 
moslashishni  ta`minlaydigan  fiziologik  tizimining  qayta  qurilishi  tushuniladi. 
Ushbu  qayta  qurish  tug’tsa  mexanizmlar  asosida  amalga  oshiriladi.  YAngi 
tug’ilgan  bola  uning  tug’ilishidan  so’ng  maxsus  yaratilgan  sharoitga  tezda 
moslashadi. 
Biologik qayta qurish bolaning maktabgacha tarbin muassasasidagi dastlabki 
kunlarda  ham  kschadi.  U  kun  tartibda  belgilangan  yangi  havo  va  yorug’lik 
tartibiga, ovqatlanishdagi o’zgarishlarga ko’nikishi lozim. 
Biologik  moslashish  qatorida  ijtimoiy  moslashish  ham  amalga  oshiriladi, 
ya`ni  o’z  xulqini  yangi  ijtimoiy  sharoitga  ko’ra  o’zgartirish,  qobiliyati  hosil 
qilinadi. 
Bola oiladayoq kattalar, oila a`zolari bilan dastlabki muloqotga kirishadi. U 
atrof - muhit bilan muloqotga kirishishning dastlabki ko’nikmalarini o’zlashtiradi, 


 
104 
unda  elementar  mehnat  harakatlari  shakllanadi,  o’yinlar  paydo  bo’ladi.  Bola  oila 
a`zolari  o’rtasidagi  munosabat  me`yorlarini  o’zgartira  boshlaydi,  ular  asosida  esa 
xulqning  elementar  ko’rinishlari  shakllanadi.  Bola  maktabgacha  ta`lim 
muassasasiga  kelishi  bilan  shakllangan  xulqiy  odat  va  munosabatlar  ancha 
o’zgaradi.  U  tengdoshlari bilan  faol  aloqaga  kirisha boshlaydi.  Uning hayoti oila 
a`zolari  tomonidan  emas,  balki  kattalar  tomonidan  yangi  qoida  va  tartibga  ko’ra 
tashkil etiladi, unga yangi talablar qo’yiladi. SHunday ekan, bola atrofdagi sharoit 
o’zgarishlariga  tez  moslashishi,  yangi  odatlarni  singdirishn  yoki  mavjud  odat  va 
hulq shakllarini qayta qurishi lozim. 
Biologik va ijtimoiy moslashishlar o’zaro bog’liq va  ular bir - biriii taqozo 
etadi.  Maktabgacha  ta`lim  yoshida,  ayniqsa,  ilk  yoshda  muhit  va  odatdagi  hayot 
tarzining  o’zgarishi  ruhiy  zo’riqishga  olib  keladi,  bu  ruhiy  holatni  o’zgartiradi, 
xatti  -  harakatda  buzilishlariga  olib  keladi  (jizzakilik,  tengdoshlari  bilan  janjal 
boshlanadi,  sustlik  paydo  bo’ladi  va  boshqalar),  uyqu  yomonlashadi  va  ishtaha 
yo’qoladi.  Shu  bilan  birga  boshqa  funktsional  tizimlarda  (vegetativ),  faol  SI 
sitemasida  ham  birmuncha  siljishlar  paydo  bo’ladi,  organizmshng  himoya  kuchi 
susayadi,  bu  esa  ko’pincha  kasalliklarga  olib  keladi.  Bu  holatlar  bolalarda  turli 
darajada  ifodalanadi  va  moslashish  mexanizmlarining  etarlicha  mashq 
qildirilmggani bilan izohlanadi. 
Bolalarning  moslashish  imkoniyatlari  o’rtasida  katta  farq  mavjud.  Ular, 
ayniqsa bolalar maktabgacha ta`lim muassasasisida bo’lishning dastlabki kunlarida 
yorqin  namoyon  bo’ladi.  Juz`ii  ijtimoii  muhitdagi  o’zgarishlarni  ko’proq  9  -  10 
oylikdan  1,6  yoshgacha  va  3  yoshdan  3,5  yoshgacha  bo’lgan  bolalar  qiyinroq 
kechiradilar.  Engil  moslashishdan  nutqiy  faollikning  susayishida,  xatti  - 
harakatdagi  ba`zi  buzilishlarda,  uyquning  va  ishtahaning  yomonlashuvida 
namoyon  bo’ladigan  qisqa  muddatli  salbiy  ruhiy  holat  kuzatiladi.  Odatda,  bu 
holatlar  maktabgacha  ta`lim  muassasasisida  bo’lishning  dastlabki  ikki  haftasi 
davomida kechadi. 
O’rta  darajadagi  moslashish  xatti  -  harakatdagi  birmuncha  katta  va  uzoq 
davom etadigan siljishlarda ifodalanib, u faqat oyning oxirida normallashadi. Bola 
qisqa  vaqt  ichida  ozadi,  nutqi  buziladi,  asoratlarsiz  tugaydigan  engil  7  -  10  kun 
davom etadigan kasalliklar vujudga keladi. 
Og’ir moslashishda bolaning ko’nikishi uzoq va murakkab kechadi, ba`zan 
bir  necha  oyga  cho’ziladi.  U  tez  -  tez  qaytalanib  turadigan,  asoratli  kechadigan 
kasalliklar,  xatti  -  harakatning  barqaror  buzilishi,  qator  hollarda  asabiy  holatlar 
birgalikda  voqe  bo’ladi.  Jismoniy  rivojlanishining  susayishi,  nutq  va  ruhiyatda 
o’sishning kechishi kuzatiladi. 
Moslashish  davrining  qiyipchiliklari,  moslashishga  oid  siljishlarning 
ifodalanganlik  darajasi  tarbiyaning  ilgarigi  sharoit  bilan  ham  uzviy  bog’liqki, 
uning ta`siri ostida bolaning oliy nerv faoliyati tizimi shakllanadi. (R. V. Tonkova, 
Yampolskaya, A. I. Mishkis, G. V. Gridneva, L. G. Golubeva va boshq.) Shuning 
uchun  ham  bolaning  bolalar  muassasasida  bo’lishining  birinchi  kunlaridanoq 
pedagogik  jarayonni  bu  qiyinchiliklarni  hisobga  olgan  holda  to’g’ri  tashkil  etish 
muhimdir. 


 
105 
Bolani    ijtimoiy  tarbiya  tizimiga  olib  kirish  bosqichma  -  bosqich  amalga 
oshiriladi.  Tayyorlov    bosqichda  pediatriya  xizmati,  ota  -  onalar  va  maktabgacha 
ta`lim  muassasalarining  kuch  -  g’ayrati  bola  organizmini  yangi  sharoitdagi 
hayotga,  tayyorlashga  uning  biologik  moslashishini  engillashtirishga  qaratilgan 
bo’ladi. Bung’a quyidagicha erishiladi:  
a)  bola  kun  tartibini  bolalar  muassasasi  kun  tarbiga  o’ta  yaqinlashtirish 
bilan;  
b) uni kun tartibi jarayonlariga faol qatnashtirish bilan;  
v) chiniqtiruvchi usullardan keng ravishda kompleks foydalanish bilan;  
g)  bola  organizmi  ish  qobiliyatini  o’stirish  uchun  zarur  harakat  faolligini 
oshirish bilan. 
Ota  -  onalarning  pedagogik  savodxonligi  va  ularning  tarbiyachilar  bilan 
aloqa o’rnatishi ushbu talablarni amalga oshirishning shartidir. Ota - onalar yakka 
suhbatlar,  eslatishlar  orqali  bola  hayotining  tayyorlov  davrida  tashkil  etishga  oid 
tavsiyalar oladilar. Ular ovqatlantirish, uxlatish metodikasi bilan tanishadilar, o’z - 
o’ziga xizmat ko’rsatishni shakllantirishga, buyumli va o’yin harakatlarini yo’lga 
qo’yishga  oid  tavsiyalar oladilar.  O’z  navbatida  tarbiyachilar       ham  bolalarnnng 
uylariga  boradilar,  ularning  hayoti  bilan,  kichkintoylarning  qiliqlari,  sevimli 
o’yinlari  va  o’yinchoqlari  bilan  tanishadilar,  bola  bilan  u  ko’nikkan  sharoitda 
dastlabki ruhiy aloqa o’rnatadilar. 
Bolani  bolalar  muassasasidagi  yangi  sharoitlar  talablariga  o’rgatish  izchil 
tarzda  amalga  oshiriladi.  Bir  hafta  davomida  bola  maktabgacha  ta`lim 
muassasasisida 2 - 3 soatdan ko’p bo’lmaydi. Bu vaqt uning ruhiy holatiga qarab 
asta - sekin   ko’paytirib boriladi. 
Bolalarni  qabul  qilishda  maktabgacha  ta`lim  muassasasi  xodimlari  bolalar 
hayotini  ularning  ahvoli,  alohida  o’ziga  xos  xususiyatlaripi  hisobga  olgan  holda 
tashkil etishlari uchun uzoq vaqt talab etiladi. 
Moslashish davrida  (2 - 3 hafta)  bola emlanmaydi, barcha mavjud odatlari, 
hatto  salbiy  odatlari  ham  saqlab  qolinadi,  uydagi  o’yinchoqlaridan  foydalanishga 
ruxsat etiladi. Ijtimoiy moslashishniig’ ko’pchilik bolalarda murakkab kechishi va 
cho’zilib  ketishining  asosiy  sababi  bola  qoshida  yaqin  kishilarining  yo’qligi  va 
odamlar bilan muomala tajribasining kamligidir  (N. D. Vatutina). Shuning uchun 
bolaning  maktabgacha  ta`lim  muassasasidagi  dastlabki  kunlarida  uning  yonida 
onasining  ham  bo’lishiga  yo’l  qo’yiladi,  u  notanish  sharoitni  o’zlashtirishga, 
tarbiyachi bilan aloqa o’rnatishga, so’ng u bilan hamkorlik qilishga yordam beradi. 
Bolaning  vaqti  -  vaqti  bilan  qo’lda  bo’lishi,  unga  e`tibor  bilan  suyib  muomala 
qilish, tarbiyachi tomonidan maqtalish unga nisbatan ishonch va ijobiy munosabat 
yaratadi,  boshqa  kattalar  va  tengdoshlar  bilan  aloqa  o’rnatish  uchun  asos  bo’lib 
xizmat  qiladi.  Ijobiy  his  -  tuyg’ular,  bolani  mikroijtimoiy  muhitga  olib  kirgan 
tarbiyachiga o’rganish tufayli unda tengdoshlari bilan muloqotga kirishishga istak 
va  intilish  shakllanadi.  Bunda  guruhda  bolaga  qo’yiladigan  talablar  birligini 
saqlaydigai doimiy tarbiyachilarning ishlashi muhimdir. 
O’yin  -  mashg’ulotlar,  tarbiyachilar  bilan  birgalikdagi  o’yinlar,  keyinroq 
esa,  o’yinlarga  boshqa  bolalarii  epizodik  tarzda  qo’shilishi  harakatda  aloqa 


 
106 
o’rnatishga,  bolaning  muomala  doirasini  kengaytirishga,  uning  mustaqilligini 
rivojlantirishga imkon beradi. 
Harakatli o’yinlar, jismoniy tarbiya va musiqa mashg’ulotlarida birgalikdagi 
harakatlar  his  -  hayajonli  zo’riqishni  kamaytiradi,  quvonch  va  zavq  baxsh  etadi, 
muomalaga  ehtiyojni  oshiradi.  SHunday  qilib,  ijtimoiy  aloqalarning  kengayishi, 
pedagogik  ta`sirni  to’g’ri  tashkil  etish,  moslashish  davrining  kechishini 
osonlashtiradi,  bolani  boshqa  bolalar  bilan  birgalikda  hayot  kechirishga  tezroq 
ko’niktirishga imkon beradi. 
 

Download 2,1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   160




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish