Мактабгача таьлим муассасалари тарбияланувчиларининг ақлий тафаккурини шакиллантиришда инноватцион технологияларнинг ўрни

лисоний муҳит яратилишидир.

---

120 
Лисоний муҳит замирида социолингвистик коммуникация муҳим роль ўйнайди. Социолингвистик 
коммуникация қуйидаги шаклларда намоѐн бўлиши мумкин: 
 оила муҳитида; 
 ижтимоий гуруҳлар ичида; 
 турар жойларда; 
 вақтинчалик жамоа ичида; 
 таълим муассасалари ичида, ишлаб чиқариш жамоаси ичида; 
 кенг халқ оммаси, жамоатчилик ичида; 
 миллатлараро, этник гуруҳлараро; 
 халқаро, яъни умуминсоният ичида; 
 ѐш тоифаларига кўра фуқаролараро; 
 шахслараро; 
 кундалик маиший ҳаѐтда. 
Ушбу лисоний муҳитда амалга ошириладиган социолингвистик коммуникация жараѐнида объект ва 
субъектнинг ҳар бири ўзининг ижтимоий ҳаѐтий позицияси, жамиятда тутган ўрни, дунѐқараши, қизиқишлари, 
салоҳият даражаси, ижтимоий ҳолати, тарихий-этник ҳолати нуқтаи назаридан воқеа-ҳодисаларга муносабат 
билдиради. 
Социолингвистик коммуникацияда демографияни билиш муҳим аҳамиятга эгадир. Инсон ўзини 
коммуникация жараѐнида биологик, географик, конфессионал, тил нуқтаи назаридан, ижтимоий ва маданий 
тарзда идентификация қилади. Шу тарзда идентификация иерархияси пайдо бўлади. Бу демографик ҳолатлар 
билан боғлиқдир. 
Мазкур идентификациялар замирада социолингвистик билим, кўникма ва малакалар шаклланиб 
боради. Бу эса бўлажак инглиз тили ўқувчиси учун социолингвистик компетентликни шаклланиб боришида 
муҳим ижтимоий педагогик омил ҳисобланади.
Ф.И.Шарковнинг фикрига кўра коммуникациянинг типлари, шакллари ҳамда намоѐн бўлиш турлари 
хилма-хилдир. Жумладан, шахснинг ички, шахслараро, гуруҳаро, оммавий типлари мавжуд бўлиб, улар турли 
соҳаларда ўзини намоѐн этади (маданий-маърифий, илмий, ишлаб чиқариш, ўқув, рекрацион); турли ѐшдаги 
шахслар, жинслар, халқлар, миллатлар, элатлар, ирқлараро (герантокоммуникация, гендер, миллий-этник, 
ирқлараро коммуникация); турли тоифа аҳоли ўртасида (ѐшлар, аѐллар, эркаклар, диний эътиқодига кўра); 
планета, континент, мамлакат, давлат, халқлар, минтақалар (планеталараро, континентлараро, мамлакатлараро, 
давлатлараро, халқлараро, минтақалараро); коммуникация вербаль ва новербаль тарзда амалга оширилади. 
Коммуникация турлича, яъни мунозара, суҳбат, йиғилиш, ўзаро келишув, бирон бир мавзуни ѐритиш, 
брифинг, пресс-конференция, тақдимот, шахсий масалалар бўйича қабул қилиш, телемулоқот ва бошқа 
шаклларда намоѐн бўлади‖. Бўлажак инглиз тили Ўқитувчилари социолингвистик компетенциясини 
шакллантиришда коммуникациянинг ушбу типологиясидан фойдаланиш мулоқотнинг ранг-баранглигини 
таъминлашга хизмат қилади. 
В.И.Захарованинг фикрига кўра эса: социолингвистик компетенция-мулоқотнинг мазмуни, характерига 
кўра тил шаклини танлаш ва ўзгартириш қобилиятидир. Албатта мулоқот мазмуни шахснинг касби, ижтимоий 
ҳолати, дунѐқараши, билим савияси, маълумотлилик даражасига ҳам боғлиқдир.
Социолингвистиканинг асосий 
тадқиқот объекти
: жамиятда икки, уч, тўрт ва бир неча тиллар амал 
қилган ҳолда ушбу тилларнинг ижтимоий турмушнинг қайси соҳаларида фойдаланилади, уларнинг ўзаро 
таъсири ва алоқаси қандай, қайси тил расмий ва норасмий муносабатларда етакчилик қилади, бошқа тил 
қоидаларидан қачон ва қандай ҳолатларда фойдаланилади? каби саволларга жавоб беришдан иборатдир.
Кўпчилик лингвистик, методист, педагог олимларнинг у ѐки бу хорижий тилларни ўрганиш шу 
мамлакат маданияти, географияси, урф-одатлари ижтимоий-сиѐсий ҳаѐти билан яқиндан чуқур танишиш билан 
параллел равишда олиб борилади деган бир хил фикрлар билдирадилар. Хорижий тилларни ўрганишда бўлажак 
ўқитувчи ўзини эркин бошқа маданий муҳитда алоқада ҳис этган тақдирда самарали кечади. 
Бўлажак инглиз тили ўқитувчилари социолингвистик компетентлигини шакллантиришда қатор