Мактабгача ёшдаги болаларда матбуот материаллари асосида одоб маданиятини шакллантириш

II BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA MATBUOT 

MATERIALLARI ASOSIDA ODOB MADANIYATINI 

SHAKLLANTIRISHNING MAZMUNI, SHAKL VA METODLARI 

2.1 Mashg’ulotlar jarayonida bolalarda odob madaniyatini tarbiyalashda 

matbuot materiallaridan foydalanish 

O’tgan  yillarimizga,  o’tgan  yo’llarimizga  nazar  tashlab,  ularni  sarhisob  qilsak, 

mustaqilligimiz  sharofatini  yanada  chuqurroq  anglaymiz.  Maktabgacha  taa’lim 

butunlay  yangilanish,  yangi  jarayongi  tom  ma’noda  o’tish  va  unga  moslashish 

davrini  boshdan kechirdi.  

1991-1992  o’quv  yillaridan  boshlab,  barcha  maktabgacha  ta’lim  muassasalari 

yangi  ta’lim-tarbiya  dasturiga  o’tdilar.  Bu  dasturlar  asosida  bolalarga  bilim  va 

ko’nikmalar  o’yin  majmuasi  mashg’ulotlari  orqali  singdirildi.  Respublikamizning  bir 

qator  maktabgacha  ta’lim  muassasalari  sinov  maydonchalariga  aylantirildi. 

Maktabgacha  ta’lim  muassasalarimizda  xorijiy  tillar  kompyuter  saboqlari  hamda 

jismoniy  tarbiya  va musiqa mashg’ulotlari  yanada chuqurroq o’rganila boshlandi.  

1997  sil  29-avgust  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  IX  sessiyasida  qabul 

qilingan  ―Ta’lim  to’g’risida‖gi  Qonun  va  Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi  asosida 

uzluksiz  ta’limning  birinchi  bosqichi  maktabgacha  ta’lim  deb  olindi.  ―Ta’lim 

to’g’risida‖gi  Qonunning  11-moddasida:  ―Maktabgacha  ta’lim  bola shaxsini sog’lom 

va  yetuk,  maktabdan  o’qishga  tayyorlangan  tarzda  shakllantirish  maqsadini 

ko’zlaydi.  Bu  ta’lim  olti-yetti  yoshgacha  oilada,  bolalar  bog’chasida  va  mulk 

shaklidan  qat’iy nazar  boshqa ta’lim muassasalarida olib borilida‖,  - deb ta’kidlanadi. 

Soha 

mutaxassislari 

tomonidan 

―Maktabgacha 

yoshdagi 

bolalarning 

rivojlanishiga  qo’yiladigan  Davlat  talablari‖  hamda  ―Bolajon‖  tayanch  dasturlarining 

bajarilishini  uslubiy  jihatdan  ta’minlash  bilan  birga  uning  ijrosini  amalga  oshirish 

maqsadida  zarur  adabiyotlar  tayyorlanmoqda.  Bundan  tashqari,  Respublika 

an’anaviy,  noan’anaviy  maktabgacha  ta’lim  muassasalariga  qamrab  olinmagan 

bolalarning  ota-onalari  uchun  uslubiy  qo’lanmalar,  tavsiyanomalar,  mashg’ulotlar 

to’plamlari  homiy  tashkilotlar  tomonidan  ajratilgan  mablag’lar  hisobidan  nashr 

qilinmoqda. 

---

 

32 

Bugungi  bolalar  uchun  o’yinchoq  oddiy  ovunchoq  emas.  O’yinchoqlar,  o’yin 

vositalari  sifatida  ta’lim-tarbiya  uchun  xizmat  qiladi.  Ta’limiy  o’yinchoqlar,  o’yin 

vositalari,  ko’rgazmali  qurollarga  yangi  gigiyenik  talablar  me’yorida  ishlab  chiqilgan 

bo’lib,  bu  ularning  didaktik  imkoniyatlarini  muntazam  kengaytirib  boradi.  Ta’limiy 

o’yinchoqlarni  amaliyotda  qo’llash  orqali  yuqori  natijalarga  erishish  usullari  bo’yicha 

qo’llanmalar  va tavsiyalar  ishlab chiqarildi. 

Shuningdek  ta’limni  boshqaruvchi  tashkilotlarning  buyurtmalariga  muvofiq 

hozirgi  zamon  maktabgacha  ta’lim  sohasidagi  uslubiy  yangiliklar,  texnologiyalar, 

xorijiy  mamlakatlardagi  maktabgacha  ta’limning  shakllari  to’g’risida  qo’llanmalar, 

uslubiy  ishlanmalar  tayyorlanib  mutaxassislarga  taqdim etilmoqda. 

Bolalarda  odob  madaniyatini  shakllantirishda  mashg’ulotlarning  o’rni  katta.  Biz 

tadqiqotimiz  doirasida  matbuot  materiallari  asosida  boshlalarda  odob  madaniyatini 

shakllantirishni  o’z  oldimizga  maqsad  qilib  olar  ekanmiz,  buning  imkoniyatlarini 

mashg’ulotlar  jarayonida  ko’rib  chiqishga  harakat  qildik.  ―Badiiy  adabiyot‖ 

mashg’ulotida  ―Maktabgacha  ta’lim‖  jurnalining  2012  yil  8-sonida  berilgan  ―Odob 

durdonalari‖  turkumidagi  mavzu asosida bolalar bilan  mashg’ulot olib bordik. 

Odob  (arabcha  adab  so’zining  ko’pligi)  –  xulq-atvor,  jamiyatda  etirof  etilgan 

xulq  me’yori  shaxs  ma’naviy  hayotining  tashqi  jihatini  ifodalaydi  va  u  boshqalar 

bilan  munosabatda  namoyon  bo’ladi.  Odob  asosida  axloqiy  tamoyillar,  me’yorlar, 

tarbiyalanganlik  darajasi  va  estetik  ideal  talablari  yotadi.  Odob  kishining  jamoat 

orasida  o’zini  qanday  tutishi,  odamlar  bilan  qay  yo’sinda  muomala  qilishi,  o’z 

turmushi,  bo’sh  vaqtini  qanday  tashkil  etish,  inson  tashqi  qiyofasi  fanday  bo’lishi 

lozimligiga  mansub  qoidalar  (masalan:  or-nomus,  sharm-hayo,  iffat,  kamtarlik, 

xushmuomalalik,  tarovat,  fasohatlarni  o’z  ichiga  oladi).  Odob  birinchi  navbatda  oila 

muhitida, 

qolaversa, 

ta’lim-tarbiya,  ijtimoiy-foydali  mehnat,  amaliy  tajriba 

jarayonida  shakllanadi. 

Demak,  bolalarda  odob  madaniyatini  shakllantirishda  ta’lim  muassasalarining 

ham  o’rni  katta.  Biz  tajriba-sinov  ishlarimizni  Samarqand  shahri  102-sonli  ―Lola‖ 

MTM-sida  olib  bordik.  Bunda  bizga  katta  guruh  tarbiyalanuvchilari  va  katta  guruh 

tarbiyachisi  malakali  pedagog 

Hakimova  Marg’uba

  opa  yordam  berdi.  Biz 

---

 

33 

matbuot  materiali  sifatida  tayyorlangan  mashg’ulot  mavzusi  va  materialini  u  kishiga 

taqdim  etdik  va  mashg’ulot  jarayonini  kuzatdik.  Dastlab tarbiyachi ―Ko’chada yurish 

odobi‖ maqolasini bolalarga  o’qib berdi. 

Ko’chada  odob  xususidagi  qaydlar,  qoidalar,  yo’l-yo’riqlar  juda  ko’p.  Ko’cha 

odobi  eng  avvalo,  odamlar  orasida  o’zini  xushxulq  tutishdan  boshlanadi. Darhaqiqat 

ko’chaga  chiqqan  kishining  orasta  kiyinishi  ham  odoblilik  belgisidir.  Kiyim-

kechaklar  toza, sochingiz taralgan  bo’lishi kerak, dastro’molsiz ko’chaga chiqmang. 

Ko’chada  kattalarga  salom  bering,  ularni  turtib  o’tmang.  Bordi-yu 

shoshilayotgan  bo’lsangiz,  o’tib  ketish  uchun  uzringizni  aytib,  ruxsat  so’rang. 

Ko’cha-ko’yda  kamsuqum,  kamtar,  shirinsuxan  bo’ling.  Bekordan-bekor  shovqin 

solmang,  ovozingizni  ko’tarib,  xoxolab  kulmang.  Yo’l  harakati  qoidalariga  amal 

qilish,  yurish  mumkin  bo’lmagan  joydan  yurmaslik,  gulzorni  payhon  qilmaslik,  non 

uvog’ini  ko’rganda  olib  qo’yish,  yo’lda  harakatga  xalaqit  beradigan  tosh,  kesak, 

shox-shabbalarni olib tashlash ham ko’chada yurish odobi sanaladi. 

Shundan  so’ng  bu  ma’lumotlar  bolalarning  yodida  yanada  yaxshiroq  saqlanishi 

va  to’g’ri  xulosa  chiqarib  olishlari  uchun  aynan  shu  maqola  asosida  tayyorlangan 

sahna  ko’rinishi  ssenariysini  havola  etdik.  Guruhdagi  16  nafar  tarbiyalanuvchidan  2 

nafari  bizga  yordam  berdi.  Qolgan  tarbiyalanuvchilar  ularni  e’tibor  bilan  kuzatib 

turishdi.  

Mashg’ulot 

maydonchasida 

yurish 

yo’lakchasi, 

svetafor, 

ekinzorni 

ifodalaydigan  yashillik  va  uch  dona  daraxt  maketlari  qo’yildi.  Birinchi  bola  (Doston) 

uyidan  chiqishda  toza  kiyimlarda  chiqib,  oynaga  qarab  sochlarini,  kiyimlarini  tuzatdi. 

Piyodalar  yo’lidan  yurib  svetafor  belgilariga  amal  qildi.  O’zidan  katta  (tarbiyachi 

opa)ni  ko’rgach  odob  bilan  salom  berdi.  Yo’lda  yotgan  tosh  va  shoxlarni 

ehtiyotkorlik  bilan  chetga olib qo’ydi va manzilga  yetib bordi.  

Ikkinchi  bola  (Anvar)  pala-partish  kiyinib,  sochlarini  taramasdan,  oynaga 

qarmasdan  yo’lga  tushdi.  U  maxsus  yo’lakdan  emas,  ekinzorni  payxon  qilib  yurib 

ketdi.  Daraxtdagi  qushlarga  tosh  otdi.  Kattalarga  bepisandlik  bilan  o’tdi.  Salom  ham 

bermadi, iltifot  ham ko’rsatmadi. 

---

 

34 

Bu  ikki  holatni  ko’rgan  tarbiyachilarga  har  ikki  holatni  tahlil  qilish  uchun  biroz 

vaqt  berdik  va  keyin  maqola  hamda  namoyish  etilgan  ko’rinishlarning  nechog’lik 

ta’sir  etganligini,  ularda  ko’chada  yurish  odobi  qay  darajada  shakllanganligini 

aniqlash  maqsadida  savol-javob  o’tkazdik.  Quyida  savol-javob  natijasini  havola 

etamiz: 

1.  Odobli bolalar ko’chaga qanday chiqishi kerak?