Maktabda ayniy shakl almashtirishlarni o’rgatish metodikasi Reja

Kasr ifodalarni ayniy almashtirish VII sinf algebra kursidan boshlab kasr ratsional ifodalami ayniy almashtirish bajariladi. Ta'rif. Agar algebraik ifoda qo'shish, ayrish, ko 'paytirish va bo‘lish amallari yordamida sonlar va o’zgaruvchilardan tuzilgan bo’lsa, u holda bunday ifodalarni kasr ratsional ifoda deyiladi. Masalan: (y-1)/y; (x+5)/x … Kasr ratsional ifodalami ayniy almashtirish jarayonida ana shu ifoda qatnashayotgan noma'lum sonlaming qabul qiladigan qiymatlarini aniqlash lozim.

Ta'rif. Kasr ratsional ifodadagi o'zgaruvchilarning ma'noga ega bo'ladigan qiymatlari o 'zgaruvchilarning qabul qiladigan qiymatlari deyiladi. Masalan: (2x-y)/4xy +(11y-2x)/4xy kasr ratsional ifodadagi x va y laming qabul qiladigan qiymatlari x=0, va y=0 dan boshqa barcha son qiymatlardan iboratdir. Agar x va y o'zgaruvchilardan biri nol qiymatini qabul qilsa, kasming maxraji nol bo'lib, o'zining ma'nosini yo'qotadi, chunki har qanday sonni nolga bo'lish mumkin emas. Kasr ratsional ifodalarni ayniy almashtirishdagi asosiy vazifa berilgan ifodaning surat va maxrajlarida turgan ko'phadlarni ayniy almashtirishlar bilan bir hadlar ko'rinishiga keltirishdan iboratdir.

Irratsional ifodalarni ayniy almashtirish Agar berilgan matematik ifodada irratsional ifoda qatnashgan bo'lsa, ayniy almashtirishlar orqali irratsional ifodani ratsional ifoda ko'rinishga keltiriladi va u hisoblanadi. Irratsional ifoda bu ildizlardan yoki butun son bo'lmagan ratsional ko'rsatkichli darajadan tashkil topgan algebraik ifodadir. Shuning uchun irratsional ifodaga quyidagicha ta'rif berilgan. Ta'rif. Agar berilgan algebraik ifodada ildiz chiqarish amali qatnashsa, bunday ifoda irratsional ifoda deyiladi.

Irratsional ifodalarni ayniy almashtirish orqali ratsional ifoda ko'rinishiga keltirish uchun asosan ildiz ostida qatnashayotgan birhad yoki ko'phadni ildiz ostidan chiqarish, imkoniyati boricha maxrajni irratsionallikdan qutqarish, noma'lum o'zgaruvchilar kiritish orqali berilgan irratsional ifodani ratsional ifoda ko'rinishiga keltirish kabi ishlar qilinadi. Bundan tashqari, o'quvchilarga sonning arifmetik ildizi va uning kvadrat ildizi hamda irratsional ifodalarning xossalari kabi tushunchalar tushuntirib o'tilib, so'ngra quyidagi ko'rinishdagi misollarni yechish maqsadga muvofiqdir.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

http://fayllar.org