Maksimal bo‘ladi va undan ikkita: qizil va binafsha spеktr tоmоnga siljigan sari

---

115 
maksimal bo‘ladi va undan ikkita: qizil va binafsha spеktr tоmоnga siljigan sari 
susayib bоradi. 
Yorug‘likni qabul qiluvchi mоslamalarga fоtоplastinkalar, fоtоelеmеntlar kiradi. 
Fоtоplastinkani yorug‘lik sеzgir qavvati yupqa jеlatina qatlamida yer tеkisda 
taqsimlangan kumush galоgеnidlarining mayda kristallaridan ibоrat. Fоtоplastinka 
yoritilganda uning yorug‘likka sеzgir qavatida yorug‘lik kavatlari ta’sirida kumush 
galоgеnidining katalizi (nur ta’sirida parchalanishi ) sоdir bo‘ladi: 
AgVg + hv = Ag + Vg ;
Natijada plastinkadagi yashirin tasvir paydо bo‘ladi. 
Nazorat savollari: 
1. Namunadagi kоmpоnеntlarning sifat va miqdоriy tarkibi nima orqali 
aniqlanadi? 
2. Spеktrni qo‘zg‘atish manbalari nimalar kiradi? 
3. Emissiоn optik tahlil qaysi turlarga bo‘linadi? 
4. Yorug‘likni qabul qiluvchi mоslamalarga nimalar kiradi? 
 
2.5. ATOM –ABSORBSION SPEKTROSKOPIYA 
Atom-absorbsiya usuli 1905-yili Avstraliyalik olim A.Uolsi tomonidan kashf 
etilib ,undan dunyoning barcha analitik laboratoriyalarida foydalanib kelinmoqda. 
Bu usul yordamida kimyoviy taxlil ishlarini olib borish uchun o’rganiladigan 
moddaning bir qismi atomli bug’ xolatiga o’tkaziladi va hosil bo’lgan yutilish 
maksimumi shu element uchungina tegishli hisoblanadi. 
Atom-absorbsion spektral tahlil muayyan to’lqin uzunligidagi yorug’lik 
tarkibida aniqlanuvchi element bor alangadan o’tganida yutilishini o’lchashga 
asoslangan. Nur yutish alangadagi element atomlari elektronlarining yuqoriroq 
energetik pog’onalarga o’tishi va bunda ma’lum energiyali yorug’lik kvantlarini -
h(h-plank doimiysi,-nur chastotasi) yutishi natijasida sodir bo’ladi. 
Induktiv plazma bilan bog'langan atom emissiya spektroskopiyasi (ISP).
Plazma (X) atomlari bo'lgan gazdir, Kuchli yuqori chastotali maydonda plazma ion 

---

116 
holatiga aylanadi:
X = ∑X 
n+
∙ ∑nē. 
Indüksiyon isitish natijasida bir atromli inert gaz– argon (Ar) hosil bo'ladi. 
Plazma harorati 6000 dan 10000 K gacha bo'lgan qiymatlarga etadi. Namunaning 
energiyasi, bu atomizatsiyaga va uning qo'zg'alishiga olib keladi. Bunday yuqori 
haroratlarda elementlarning aksariyati ionlar Rasmida mavjud. Spektrda ion va 
atom liniyalari, ion chiziqlari bilan, odatda, ta'minlaydi. yaxshi sezuvchanlik.
SP bilan spektroskopiyaning asosiy afzalliklari:
- bir vaqtning o'zida deyarli barcha elementlarni aniqlash qobiliyati davriy tizimi 
(~ 70-80 elementlar) va 20 – 40 elementlarni aniqlash mumkin;
-6 ta tartibli komponentlar sifatida aniqlash imkonini beruvchi konsentrasiyadagi 
natijani ya’ni chiziqli grafikalarini bitta jadvalga raqamlar orqali ko’rsatiladi;
- avtomatlashtirish, kompyuterni boshqarish imkoniyati;
-kam aniqlash chegaralari orqali;
- natijalarning yaxshi takrorlanishi (nisbiy xatolik 0, 1 – 1%).
Natijalarning to'g'riligi past darajada ta'minlanadi. Kamchiliklar ba'zi spektral 
aralashuvlar bilan bog'liq, bitta zaryadli va ikkita zaryadli ionlar, ko'p sonli chiziqlar 
(ayniqsa spektrlarda Fe, Co, U) atomlarga tegishlidir.