"makroiqtisodiyot"


Import qilinadigan tovarning ichki bahosi = Jahon bozoridagi bahosi



Download 3,28 Mb.
Pdf ko'rish
bet167/199
Sana31.12.2021
Hajmi3,28 Mb.
#268622
1   ...   163   164   165   166   167   168   169   170   ...   199
Bog'liq
Nazarova MM uz 3d090 (1) unlocked

Import qilinadigan tovarning ichki bahosi = Jahon bozoridagi bahosi 
+(Jahon bozoridagi bahosi x Tarif stavkasi). 
 
 
    P 
                                                       Sd 
Pd                                                                              
                                                                            Ichki narx (tarif bilan birga)  
 Pw          a                   b            c           d                        jaxon bozori narxi    
                                                                   Dd          Tarif  joriy kilin.keyingi  import 
 
                      S1         S2              D2          D1                                             
                                                                                   Q 
         
 
 
 
Tariflar joriy kilingunga kadar bulgan import 
      1-rasm. Import tariflari kiritilishi natijalari 
Oqibatda  ite’molchilar  ma’lum  bir  yo’qotishlarga  duch  keladilar.  Bu 
yo’qotishlar grafikda a,b,c,d sohalar bilan ko’rsatilgan. 
Baholarning  ko’tarilishi  ilgari  raqobatbardosh  bo’lmagan  ayrim  ichki  ishlab 
chiqaruvchilar  uchun  ham  foyda  ko’rib  ishlashga  imkon  beradi.  Umuman  shu 
sohada  band  milliy  ishlab  chiqaruvchilar  ishlab  chiqarish  hajmini  S1  dan  S2  ga 
qadar    oshiradi  va  S2-S1  hajmdagi  mahsulot  Pd  bahoda  sotiladi.  Shu  hajmdagi 
mahsulotni  iste’molchilar  oshirilgan  narxda  sotib  oladilar  va  a  sohaga  teng 
yo’qotishga  duch  keladilar.  Ammo,  bu  yo’qotish  ichki  ishlab  chiqaruvchilarning 
o’sgan foydasiga aylanadi. 
Baholarning  o’sishi  oqibatida  iste’molchilar  ko’rilayotgan  tovar  iste’moli 
hajmini  D1    dan  D2  qadar  qisqartiradi.  Bu  yo’qotish  grafikda  d  soha  bilan 
ko’rsatiladi va u hech kimning foydasi bilan qoplanmaydi. 
S2- D2 oraliq tarif joriy qilingandan so’ngi import hajmi bo’lib, shu hajmda 
tovarni  iste’molchilar  ilgarigidan  yuqori  bahoda  sotib  oladilar.  Buning  natijasida 
ular turmush darajasidagi yo’qotish ro’y beradi. Bu yo’qotish grafikda s soha bilan 
belgilangan  bo’lib,  u  davlat  byudjetiga  borib  tushadi.  Ya’ni,  bu  sohadagi 
iste’molchilarning yo’qotishi davlatning foyda ko’rishi bilan qoplanadi. 


212 
 
Tarif kiritilishi oqibatida iste’molchilar talabi arzon import tovaridan qimmat 
ichki tovarga yo’naltiriladi. Iste’molchilarning o’sgan to’lovlari yuqori chegaraviy 
xarajatga  ega,  raqobatbardosh  bo’lmagan  samarasiz  ichki  ishlab  chiqarishni 
kengayishiga  olib  keladi.  Iste’molchilarning  bu  yo’qotish  v  sohasi  bilan 
belgilangan  bo’lib  tarifning  «ishlab  chiqarish  samarasi»  deyiladi  va  hech 
kimning foydasi bilan qoplanmaydi. 
Iste’molchilarning 
yo’qotishlari 
Ishlab 
chiqaruvchilar  
foydasi     
Davlat
 
daromadi 
Jamiyatning sof 
yo’qotishi 
a + b+ c + d         --       a                     --  s                    = 
b + a 
 
 
Demak,  iste’molchilarning    a  sohadagi  yo’qotishlari  ishlab  chiqaruvchilar 
foydasining  o’sishi  hisobiga  qoplanadi.  Ayni  damda  iste’molchilar  shu  tarmoq 
korxonalari  aktsiyadorlari  bo’lishsa,  ular  yo’qotishlarining  bir  qismi  o’sgan 
dividentlar sifatida qaytadi. 
«s»  sohada  davlat  olgan  daromadini  transfert  to’lovlarini  oshirish,  soliqlarni 
pasaytirish,  byudjet  tashkilotlarida  ishlovchilar  ish  haqini  oshirishi  ko’rinishida 
iste’molchilarga qaytarishi mumkin. 
Ammo  «b»  Q  «d»  sohalarda  jamiyat  sof  yo’qotishga  duch  keladi.  Valyuta 
kursi  o’zgarishi  bu  yo’qotishlarni  bir  oz qoplashi  mumkin.  Masalan, 20%  li  tarif 
kiritilishi  natijasida  milliy  valyuta  4%  ga  qimmatlashsa  import  qilinayotgan 
tovarlarning  milliy  valyutada  ifodalangan  ichki  bahosi  20  %  ga  emas,  16  %  ga 
oshadi.  Bu  esa  tarif  kiritilishi  oqibatida  jamiyatning  sof  yo’qotish  «b»  va  «d» 
sohalarning  80 foizini((16 / 20) x 100 q 80) tashkil etishini anglatadi. 
Umuman olganda tariflarni kiritilishiga nisbatan bir-biriga zid fikrlar mavjud 
bo’lib,  bu  tadbir  mamlakat  iqtisodiyoti  holati,  xususiyati  va  qo’yilgan  maqsadlar 
bilan asoslanadi.  
Bojxona  tariflarini  kirtishni  yoqlovchi  mutaxassislar  fikriga  ko’ra  import 
tariflari:  
  mamlakat mudofaa sanoatini himoya qilish imkonini beradi; 
  mamlakatda  bandlilik  darajasi  o’sishini  ta’minlaydi  va  yalpi  talabni 
rag’batlantiradi,  importning  nisbatan  cheklanishi  natijasida  sof  eksport 
o’sadi va joriy operatsiyalar bo’yicha to’lov balansi xolati yaxshilanadi;  
  milliy iqtisodiyotdagi yangi tarmoqlarni himoya qilish uchun zarur;  
  davlat byudjeti daromadlarini to’ldirish manbai bo’lib xizmat qiladi;  
  milliy  ishlab  chiqaruvchilarni  demping  ko’rinishidagi  chet  el  raqobatidan 
himoya qiladi;  


213 
 
  iqtisodiyot tuzilishini qayta qurishni boshqarish vositasi hisoblanadi va ular 
yordamida  mamlakat  iqtisodiyotidagi  ilg’or  siljishlar  rag’batlantiriladi  va 
h.k.  
Milliy  iqtisodiyotning  tiklanishi  sharoitida  ko’pgina  davlatlar  o’z  ishlab 
chiqaruvchilarini  chet  el  raqobatidan  himoya  qilish  maqsadida  protektsionizm 
siyosatini  qo’llaydilar.  Aks  holda,  mahalliy  korxonalar  «sinishi»  jamiyatda 
ishsizlik xavfini tug’diradi.  
Mamlakatlarda  ta’rif  mexanizmi  orqali  tashqi  savdo  siyosatini  yuritish, 
birinchi navbatda ushbu mamlakatning asosiy tarmoqlari va yangi ishlab chiqarish 
sohalarining  himoyalanganligiga  ta’sir  qiladi.  O’zbekistonda  avtomobilsozlik 
yangi va istiqbolli soha (tarmoq) hisoblanadi va tabiiyki, tarifli himoyaga muhtoj. 
Tarmoqni  tarifli  himoyalanishining  haqiqiy  darajasini  quyidagi  misolda  ko’rib 
chiqamiz.  Masalan,  O’zbekistonda  yangi  mashinalar  uchun  import  boji  40  foizni 
tashkil  qilsin.  Ushbu  mashinani  ishlab  chiqarish  uchun  zarur  bo’ladigan  ehtiyot 
qismlar  asosan  chetdan  keltirilsin  va  unga  import  boji  25  foiz  miqdorida 
o’rnatilsin.  Bir dona mashinaning narxi 10000 AQSh dollariga teng bo’lsa, ya’ni 
bitta  avtomobil  uchun  zarur  bo’lgan  ehtiyot  qismlarining  narxi  7000  dollar, 
qo’shilgan qiymat esa 3000 dollarni tashkil etsin.  
Avtomobil  importiga  40  foiz  tarif  belgilanganligi  uchun  har  bir  avtomobil 
narxi  4000  dollarga  o’sib,  tarif  bilan  birga  14000  dollarni  tashkil  etadi.  Ehtiyot 
qismlar  importiga  25  foizli  tarif  kiritilishi  ularga  qilinadigan  xarajatlarni  1750 
dollarga  oshirib  8750  dollarga  etkazadi.  Oqibatda  mahsulot  birligiga  ehtiyot 
qismlar xarajati 1750 dollarga oshdi. Qo’shilgan qiymat esa 2250 dollarga (4000 - 
1750  q  2250)  o’sdi.  Shunday  qilib,  tarif  kiritilgandan  so’ng  mahsulot  birligiga 
to’g’ri  keladigan  qo’shilgan  qiymat  5250  dollarni  (3000  Q  2250  q  5250)  tashkil 
etdi. 
Endi esa soha (tarmoq)ning samarali himoyasi formulasidan foydalanamiz.  

Download 3,28 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   163   164   165   166   167   168   169   170   ...   199




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish