"makroiqtisodiyot"

Makroiqtisodiy tadqiqiot va taraqqiyot 
Endogen  o`sish  modeli  ikki  sohada  texnologik  taraqqiyotni  tushunishni 
taqdim  etadi.  Ammo  hali  ham  bilimning  yaratilishi  ibtidoiy  sarguzashtdir.    Agar 
tadqiqot natijalari haqida o`ylasak rivojlanishning har bir lahzasida kamida uch 
narsa aniq bo`ladi.  Birinchidan, jamiyatda bilim yaxshi bo`lsa (yaxshi bilim har 
bir  kishiga  tekin  berilsa)    tadqiqotlar  yaxshi  bajarilsa,  firmalarni  natijaviyligini 
taminlaydi.  Ikkinchidan,  firmalar  vaqtinchalik  monopoliya  innovatsiyalarini 
o`rganib chiqsa. Bozordagi o`rni va patent tizimi yangi mahsulot ishlab chiqarish 
bilan  yahshilanadi.  Uchinchidan  qachon  bir  kompaniyani  yuksaltirish  boshqa 
firmalarni  bu  innovatsiyalarga  asoslangan  keyingi  avlod  ishlab  chiqarishini 
ta’minlaydi.  Bular  (asosan  mikroiqtisodiyotda  )  biz  hozirgina  muhokama  qilgan 
o`sish modellari faktlar bilan birlashishi oson emas (asosan makro iqtisodiyotda).  
Ba’zi bir endogen o`sish modellari rivojlanish va tadqiqot harakatlari  uchun  bu 
faktlarn  o`z  ichiga  oladi.  Har  ikki  qarorning  modellashtirishdagi  talablari  ular 
ilmiy  va  firmalar  o`rtasida  hamkorlik  bilan  shu`ullanish  kabi  monopoliya 
darajalari  ustidan  yangilik  o`rnatadi.  Bu  modellarning  batafsil  tafsiloti  bu  kitob 
doirasida  berilgan  ammo  texnologik  yangilikning  natijasi  sifatida  allaqachon 
endogen o`sish modellarini nomoyon qiladi.  
      Bu  modellar  uchun  yechim  bir  butun  jamiyat  sifatida  firmalarning  xususiy 
foydalarini  maksimallshtirishga  qaratilgan  juda  ko`p  yoki  juda  kam  ilmiy 
tadqiqotlarda izlanishlarni talab etadi. Boshqa so`zlar bilan aytganda 

---

183 
 
 ijtimoiy  qaytishga  tadqiqot  (jamiyat  nimalarga  etiborliroq  bo`lishi)  xususiy 
qaytishga  tadqiqotdan  kamroqmi  yoki  ko`proqmi  (individual  firmalar  nimaga 
undaydi?) Bu nazariy masala sifatida har ikkala yo`nalishda ham tasiri bor.  Bir 
tomondan    firma  yangi  texnologiyalarni  yaratadi,  boshqa  firmalar  esa  kelgusi 
tadqiqotlarni hal qilishi yo`lida bilim darajasiga tayanadi. Isaak Nyuton juda ko`p 
ta’kidlaganidek “ agar men boshqalarga qaraganda uzoqroqni ko`rganimda  men 
yelkamda turardim”  
Boshqa tomondan esa tadqiqotlar samara berishi mumkin. Bir oz noqulay ahvolga 
solib  bo`lsada  firmalrni  o`zi    texnologiya  yaratsa.  Tadqiqotning    bunday  usuli 
“oyoqda turish” deb ataladi. Firma o`z qurilmalari bilan juda ko`p yoki juda kam 
tadqiqot o`tkazishi ijobiy manoda “yelkada turish”, salbiy ma’noda esa “oyoqda 
turish” qiyofasi keng tarqalgan.  
             Garchi nazariya o`z tadqiqot ishlarini natijasi ozroq yoki ko`proq bo`lsada 
imperik ish kam bo`ladi. Natijada yirik tadqiqotlar “yelkada turish” muhim o`rin 
tutayotganligini  ta’kidlaydi.  Natijada  har yili  tadqiqotlar  natijasi  40  foiz samara 
beradi.  Bu  ayniqsa  qaytish  bilan  solishtirganda  rentabellik  ta’sirchan  darajada 
jismoniy  kapital  yiliga  taxminan  8  foizni  tashkil  etishi  ta’kidlanadi.  Ba’zi  bir 
iqtisodchilar bu to’plam tadqiqotning subsidiyalar orqali oqlaydi ham deyishadi.
24