Makroiqtisodiyot

5)Jahon pullari funktsiyasi - tashqi savdo aloqalari va xalqaro iqtisodiy aloqalarning rivojlanishi jahon pullarining paydo boʼlishini taqozo etdi. Ular umumiy toʼlov vositasi, umumiy xarid qilish vositasi va ijtimoiy boylikning umumiy moddiylashtirilishi sifatida faoliyat yuritishadi.
2-savol

Pul-kredit siyosati — hukumatning pul muomalasi va kredit sohasida olib boradigan bosh yoʼli va mamlakat iqtisodiyoti barqarorligini va uning samarali faoliyatini taʼminlashga, pul tizimini lozim darajada mustahkam saqlab turishga qaratilgan chora-tadbirlari. P.-k. s. davlat iqtisodiy siyosatining tarkibiy qismi boʼlib, odatda, uni Markaziy bank amalga oshiradi. P.-k. s. orqali muomaladagi ortiqcha pul massasi qisqartiriladi yoki koʼpay-tiriladi, inflyatsiyann pasaytirish chora-tadbirlari koʼriladi. Markaziy bank P.-k. s. ni olib borishda pul bozoriga toʼgʼridan-toʼgʼri — oʼzining boshqaruv vakolatlari yordamida va pul emissiyasi orqali taʼsir oʼtkazishi mumkin.

P.-k. s. bevosita va bilvosita vositalar orqali amalga oshiriladi. Bevosita vositalar — moliyaviy in-tlardagi moliyaviy aktivlar narxlari (foiz stavkalari)ni yoki ular haj-mini toʼgʼridantoʼgʼri boshqarish orqali olib boriladi. Markaziy bank tomonidan tijorat banklaridagi mavjud depozit kurinishidagi pullarni hamda ular tomonidan beriladigan kreditlar narxlari va hajmi nazorat qili-nadi. Bilvosita vositalar — Markaziy bank tomonidan moliyaviy in-tlar resurslarita bozor mexanizmlari (majburiy zaxiratalablari, ochiq bozordagi operatsiyalar, tijorat banklarini qayta moliyalash va Markaziy bankning hisob stavkasi, tijorat banklaridan depozitlarni qabul qilish va b.) orqali iqtisodiyotdagi pul massasiga taʼsir etiladi.
Markaziy bank foydalanadigan vositalarning har biri foiz stavkalarining oʼsishiga, kreditlash va qarz olish hajmini kamaytirishga, lozim boʼlganda foiz stavkalarini oshirishga yoki, aksincha, tushirishga xizmat qiladi. Ochiq bozordagi operatsiyalar, majburiy eng kam zaxiralarning boʼlishi, hisobga olish siyosati, valyuta siyosati P.-k. s. ning asosiy tarkibiy qismlarini tashkil etadi (q. Valyuta siyosati).
Qayd etilgan valyuta kursi sharoitida pul-kredit va fiskal siyosat
Qayd qilingan valyuta kursi sharaoitida monetar siyosat koʼproq ichki balans muammosi bilan aloqador boʼladi.
Pul taklifi ham ichki, ham tashqi omillarga bogʼliq.
Tashqi balansni tiklash, oʼz navbatida valyuta kursini saqlab turish zaruriyati xorijiy aktivlarni sotish va sotib olishni talab qiladi. Bu esa valyuta rezervlarining koʼpayishi yoki kama yishini keltirib chiqaradi. Lekin, rezervlarni sotish barobarida Markaziy Bank muomaladagi pulning bir qismini chiqarib oladi. Rezervlarni sotib olish bilan esa pul taklifi hajmini koʼpaytiradi.
Erkin suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitida makroiqtisodiy siyosat
Suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitidagi byudjetsoliq va pul-kredit siyosati qayd qilingan valyuta kursi sharoitidagiga nisbatan mutlaqo boshqacha natijalar beradi.
Byudjet-soliq siyosati savdo, demak, toʼlov balansi uchun pul-kredit siyosatiga nisbatan katta ahamiyat kasb etadi. Аynan byudjet-soliq siyosatidan tashqi

balansga erish uchun foydalanish maqsadga muvofiq boʼladi.

Ichki balansni taʼminlashda esa pul-kredit siyosatidan foydalanish birinchi planga chiqadi.
Pul-kredit siyosati ichki daromadlarga bevosita (pul taklifining oʼsishi

orqali) va bilvosita (almashinuv kursining pasayishi hamda eksportning

oʼsishi orqali) taʼsir koʼrsatadi.

Kapitalning oqib ketishiga va oʼz navbatida milliy valyutaning qadrsizlanishi darajasiga taʼsir koʼrsatgani uchun ham kapitalning

mobilligi muhim ahamiyatga egadir.

Kapitalning chiqib ketishi va valyutaning qadrsizlanishi sharoitida mamlakat mahsulotlariga talabning oʼsishi uning eksportiga talabning oshishi hisobiga roʼy beradi. Shu sababli pul siyosatining ichki balansga ijobiy taʼsiri oʼziga xos xususiyatga ega.

Kapitalning past mobiligi sharoitida byudjet ekspantsiyasi daromad orqali koʼproq taʼsir koʼrsatadi. Kapitalning uncha koʼp boʼlmagan miqdorda oqib kelishi savdo balansining taqchilligini qoplay olmaydi va oqibatda valyuta kursi pasayadi.
Milliy valyutaning arzonlashishi eksportning oʼsishi uchun qulay sharoit yaratadi va toʼlov balansining taqchilligini bartaraf qilish imkonini beradi.

Eksportning ortishi, shuningdek, byudjet ekspantsiyasining ichki ishlab chiqarishga ijobiy taʼsirini toʼldiradi.

Suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitida ichki ishlab chiqarish hajmiga, shubhasiz, kapitalning mobilligi qanday boʼlishidan qatʼiy nazar pul-kredit siyosati ijobiy taʼsir koʼrsatadi.

3-savol

Yechish:

Iste’mol funksiyasi: C = 300 + 0,65Yd

Davlat xarajatlari: G = 200

Investitsiya: I = 200 – 1500r,

Sof export: X_n = 100 – 0,05Y – 500r.

Soliqlar: T=200

Pulga talab: M= (0.5Y-2000r)P; narxl;ar darajasi: P=1

Pulga taklif: M=550

Y=300+0.65(Y-200)+200+200-1500r+100-0.05Y-500r

Y=300+0.65-130+200-1500r+200+100-0.05Y-500r

0.4Y=670-200r

Y=1675-5000r - IS egri chizig’i

M/P=550/1=0.5Y-2000r

550=0.5Y-200r

Y=1100+4000r- Lm egri chizig’i

IS=LM

1675-5000r=1100+4000r

575=9000r

r=575/9000=0.064=6.4% - r-foiz stavkasi

Y=1675-5000*0.064=1355 – Y daromad

Javob: 6.4% va 1355