8.4. Davlat budjetining soliqlarga ko`ra tarkibi. Soliq yuki.
Respublikamizda 1992 yilda jami 24 turdagi soliqlar va yig`imlar amalda bo`lgan bo`lsa ularning soni 2000 yili 17 tagacha, 2016 –yilga kelib esa 11 tagacha qisqardi. Soliqlar turining qisqarishi ayrim soliqlarning bekor qilinishi, ayrimlarini esa qo`shib yuborish-unifikatsiya qilish hisobiga ta‘minlandi. Masalan ijtimoiy infratuzilma solig`iga obodonlashtirish yig`imi qo`shib yuborilgan bo`lsa, 2006 yilda ekologiya solig`i mutlaq bekor qilindi.
2000-2016 yillarda foyda solig`i stavkasi 31 %dan 8 foizga tushirildi, Shuningdek, tadbirkorlik sub‘ektlaridan olinadigan yagona soliq unifikatsiya qilindi, ya‘ni unga nobudjet davlat jamg`armalariga o`tkaziladigan majburiy to`lovlardan yagona yo`l jamg`armasi, maktab ta‘limini rivojlantirish jamg`armasiga ajratmalar ham qo`shib yuborildi.
8.3-jadval Davlat budjeti daromad qismining bajarilishi (YaIMga nisbatan % da)27
Ko`rsatkichlar
|
2010
|
2011
|
2012
|
2013
|
2014
|
2015
|
2016
|
Daromadlar jami
|
22,1
|
21,9
|
22,0
|
22,0
|
21,9
|
21,3
|
20,6
|
1. Bevosita soliqlar
|
5,8
|
5,8
|
5,6
|
5,3
|
5,1
|
5,1
|
4,8
|
2. Bilvosita soliqlar
|
11,1
|
10,6
|
10,8
|
11,3
|
11,6
|
11,2
|
10,6
|
3.Resurs to`lovlari hamda mulk solig`i
|
3,4
|
3,4
|
3,4
|
3,3
|
3,0
|
2,8
|
2,7
|
4. Boshqa daromadlar
|
1,8
|
2,2
|
2,2
|
2,2
|
2,2
|
2,2
|
2,5
|
Yagona soliq stavkasi 2007 yilda 13 % ga, 2012 yilda esa 5 % gacha pasaytirildi.
Bu chora tadbirlar iqtisodiyotga soliq yukini kamaytirish imkonini berdi.
Agar davlat budjeti daromaadlarining YaIMdagi ulushi 2000 yilda 28,5 % bo`lgan bo`lsa 2005 yilda 22,5 % ni 2016 yilda 20,6 % ni tashkil etdi (8.3-jadval).
Bizga ma‘lumki Yagona yo`l jamg`armasi, Maktab ta‘limini rivojlantirish jamg`armas, Pensiya jamg`armasi va Bandlilikka ko`maklashish jamg`armasini o`z ichiga olgan davlat nobudjet fondlariga to`lovlar ham soliq mazmuniga ega bo`lib tovarlarlar va xizmatlar tannarxiga, ularning sotilish bahosi ko`tarilishiga, raqobatbardoshliligi pasayishiga olib keladi, shuningdek korxonalar moliyaviy resurslari qisqarishini keltirib chiqaradi. Nobudjet davlat jamg`armalarini ham qo`shib hisoblanadigan jamlanma budjet daromadlarining YaIMdagi ulushi sifatida aniqlanadigan soliq yukining ham kamayishini kuzatishimiz mumkin. 2001-2016 yillar davomida iqtisodiyotga umumiy soliq yuki 40 foizdan 29 foizgacha pasaytirildi.
Iqtisodiyotga soliq yukining pasaytirilishi korxonalarning moliyaviy resurslarining ko`payishiga olib keldi. ― Bu o`z navbatida investitsiyalarnig ko`payishi, korxonalarning aylanma mablag`larini to`ldirish, ishchi va xizmatchilarning ish haqi va daromadlarini oshirish uchun qo`shimcha manba bo`lib xizmat qilmoqda.
2014 yilda yuridik shaxslar daromadiga solinadigan soliq stavkasi 8.5% dan
8%ga, kichik korxona va mikrofirmalar uchun yagona ijtimoiy to‘lov 25% dan 15%ga pasaytirildi.
Natijada iqtisodiyotga davlat budjeti daromadlari bo`yicha hisoblanadigan soliq yuki 20, 6 % gacha pasaydi.
Bu yillar davomida soliq yukining pasayishi soliq stavkalarining kamaytirilishi bilan birga investorlar va tadbirkorlar uchun soliq imtiyozlari ro`yxatining kengaytirilishiorqali ro`y berdi. Tahlil qilinayotgan davrda to`g`ri soliqlarning YaIMdagi ulushi 7,5 % (2000 y) dan 4,9 % (2016 y.) gacha pasaydi.
Mol-mulk solig`i va resurs to`lovlarining YaIMdagi va yalpi soliq tushumlaridagi ulushi kamayib borganligini ta‘kidlash lozim. Bu soliqlarning YaIMdagi ulushi 2010 yilda 3,4 %ni, 2016 yilda 2,7 %ni tashkil etdi.
To`g`ri soliqlar tarkibida, jismoniy shaxslarning daromadlaridan olinadigan soliqlar ulushi muttasil o`zgarib bormoqda (10.5-jadval). Agar bu ko`rsatkich 2000 – yilda 44,5 foizni tashkil etgan bo`lsa, 2010 yilda 45.0 %ni, 2011 yilda 42,7 % ni, 2012 yilda 42,5 % ni, 2016 yilda esa 42,1 % ni tashkil etdi, ya‘ni, to`g`ri soliqlar yalpi tushumida yuqori o`rin tutadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |