Makroiqtisodiy tahlil va prognozlashtirish

ayrim hamkor davlatlar bilan tashqi savdo aylanmasi dinamikasi

(mln.AQSh dollari)

Davlat nomi	2017-yil yanvar-avgust	2018-yil yanvar-avgust	2019-yil yanvar-avgust
Xitoy	3079,3	3916,3	5240,1
eksport	1253,7	1722,8	2011,8
import	1825,5	2193,5	3228,3
saldo	-571,8	-470,7	-1216,4
Rossiya	3061,7	3741,3	4127,7
eksport	1317,4	1362,0	1596,8
import	1744,2	2379,3	2530,9
saldo	-426,8	-1017,3	-934,0
Qozog`iston	1311,6	1906,6	2307,8
eksport	667,4	925,0	969,6
import	644,1	981,6	1338,3
saldo	23,3	-56,6	-368,7
Koreya Respublikasi	841,3	1069,7	1853,1
eksport	75,0	60,6	64,7
import	766,3	1009,1	1788,4
saldo	-691,3	-948,5	-1723,7
		28
Turkiya	966,0	1358,4	1627,8
eksport	547,7	562,3	773,6
import	418,3	796,1	854,2
saldo	129,3	-233,8	-80,6

2019 yil yanvaravgust

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASINING TASHQI SAVDO AYLANMASI

7

Davlat nomi	2017-yil yanvar-avgust	2018-yil yanvar-avgust	2019-yil yanvar-avgust
import	64,9	228,8	209,8
saldo	-48,9	-204,3	-179,7
Hindiston	228,2	183,5	236,1
eksport	23,7	16,9	14,8
import	204,5	166,6	221,3
saldo	-180,9	-149,8	-206,5
Fransiya	164,3	194,9	226,9
eksport	83,8	117,1	131,1
import	80,5	77,8	95,8

saldo 3,3 39,3 35,4


29

EKSPORT

Mamlakat eksport salohiyatini kengaytirish bo`yicha hukumat tomonidan olib borilayotgan siyosat muayyan natijalarga erishishga imkon berdi. Jumladan, hisobot davrida tovarlar va xizmatlar eksportida ishtirok etgan korxonalar soni o`tgan yilning shu davriga nisbatan 952 taga ko`payib, ularning umumiy soni 4 840 tani tashkil etdi.

Hisobot davrida tovarlar va xizmatlar eksporti bilan shug`ullanuvchi xo`jalik yurituvchi subyektlarning eksport hajmi 12 463,0 mln. AQSh dollarini tashkil etdi (o`tgan yilning shu davriga nisbatan o`sish sur`ati 46,7 % ga teng). Eksport tarkibida tovarlar 82,4 % ulushga ega bo`lib, bular asosan energiya manbalari va neft mahsulotlari (15,6 %), to`qimachilik va to`qimachilik buyumlari (8,4 %), oziqovqat mahsulotlari (8,2 %), rangli metallar va undan tayyorlangan buyumlar (5,1 %) hamda kimyo mahsulotlari va buyumlari (4,8 %) hissasiga tog`ri kelmoqda.

Oltin hajmini hisobga olmagan holda, jami tovar va xizmatlar eksporti 8 518,9 mln. AQSh dollarini tashkil etib, 22,8 % ga o`sdi.


30


2019-yilning yanvar-avgust oylarida eksport qilingan tovarlar va xizmatlar tarkibining tahlili shuni ko`rsatmoqdaki, tovarlar va xizmatlar tarkibida o`tgan yilning shu davriga nisbatan sezilarli o`zgarishlar qayd etilmadi, biroq shuni ta`kidlash joizki, o`tgan yilning mos davriga nisbatan, kimyo mahsulotlari va buyumlaridan tashqari tovar va xizmatlar tarkibi turlarini eksport qilish hajmlarining o`sishi kuzatildi.

31

MDH va boshqa xorijiy davlatlar bo`yicha eksport tarkibi

(2019-yil yanvar-avgust)

		Jami		MDH davlatlari			Boshqa davlatlar

Jami eksport

12463,0

146,7

100,0

4089,5

125,3

100,0

8373,5

160,1

100,0

Paxta tolasi 232,5 137,7 1,9 0,9 30,9 0,0 231,5 139,7 2,8

Oziq-ovqat mahsulotlari	1022,2	137,9	8,2	697,2	139,8	17,0	325,0	134,1		3,9
Kimyo mahsulotlari va buyumlari	598,9	96,8	4,8	279,7	113,2	6,8 319,2			86,0		3,8
Energiya manbalari va neft mahsulotlari	1940,7	116,6	15,6	922,3	116,1	22,6	1018,4	117,0		12,2
Qora metallar va undan tayyorlangan buyumlar	193,5	149,2	1,6	53,0	2,3 р.	1,3	140,6	132,0		1,7
Rangli metallar va undan tayyorlangan buyumlar	635,9	149,1	5,1	117,2	199,1	2,9	518,7	141,1		6,2
Mashina va asbobuskunalar hamda ularning qismlari	252,8	193,2	2,0	170,6	177,6	4,2	82,1	2,4 р.		1,0
To`qimachilik mahsulotlari	1049,0	120,5	8,4	542,7	114,2	13,3	506,3	128,1		6,0
Oltin	3944,2	2,5 р.	31,6	-	-	-	-	-		-
Xizmatlar	2197,1	110,9	17,6	1111,9	112,5	27,2	1085,1	109,3		13,0

Boshqalar 396,4 193,8 3,2 194,0 2,4 р. 4,7 202,4 161,9 2,4

Eksport tarkibi dinamikasi

(yanvar-avgust, mln. AQSh. dollari₎

Tarkibi	2017-yil	2018-yil	2019-yil
Jami	8191,9	8494,9	12463,0
Paxta tolasi	260,2	168,8	232,5
Oziq-ovqat mahsulotlari	504,5	741,2	1022,2
Kimyo mahsulotlari va buyumlari	566,4	618,5	598,9
Energiya manbalari va neft mahsulotlari	1024,3	1664,9	1940,7
Qora metallar va undan tayyorlangan buyumlar	104,4	129,7	193,5
Rangli metallar va undan tayyorlangan buyumlar	464,2	426,6	635,9
Mashina va asbob-uskunalar hamda ularning qismlari	213,6	130,8	252,8
To`qimachilik mahsulotlari	753,2	870,6	1049,0
Oltin	2422,9	1558,1	3944,2
Xizmatlar	1611,3	1981,3	2197,1

Boshqalar 267,0 204,5 396,4

So`nggi uch yil davomida eksport tarkibi dinamikasida diversifikatsiya kuzatildi. Jumladan, energiya manbalari va neft mahsulotlari ulushi 3,1 foiz punktga oshib, 15,6 % ni, oziq-ovqat mahsulotlari - 2,0 % ga, qora metallar va ulardan tayyorlangan buyumlar - 0,3 % punktga oshdi. Eksport tarkibi boshqa turlari ulushining pasayishi eksport tarkibida oltin hamda energiya manbalari va neft mahsulotlari ulushining sezilarli darajada o`sishi bilan izohlanadi.

Paxta tolasi eksporti ulushining pasayishi uning mamlakatimizda qayta ishlanishini ortishi va shu asosda tayyor to`qimachilik mahsulotlarini keyinchalik eksport qilish maqsadida ishlab chiqarilishi bilan izohlanadi.

34

Eksportning eng katta ulushi tabiiy gaz (umumiy tovarlar eksporti hajmidagi ulushi 17,2 %), to`qimachilik mahsulotlari (10,2 %), mis va mis buyumlari (4,5 %), meva va rezavorlar (4,3 %) hissasiga to`g`ri keladi.

So`nggi uch yil ichida MDH mamlakatlariga eksport hajmi oshdi, ularning umumiy eksport hajmidagi ulushi 2017 yildagi 32,1 % dan 2019 yilda 32,8 % gacha ortdi. Mos ravishda, boshqa xorijiy mamlakatlarning umumiy eksportdagi ulushi 67,2 % tashkil etdi.

6.Pandemiyaning tashqi siyosatga tasiri hamda bartaraf etish yo’llari

Koronavirus infeksiyasining qisqa muddat ichida global miqyosda tarqalishi deyarli barcha mamlakatlardagi ijtimoiy-iqtisodiy holatning yomonlashuviga olib kelmoqda.Jahon banki, Xalqaro valyuta fondi va boshqa xalqaro institutlar 2020-yilda jahon iqtisodiyotining pasayishini prognoz qilmoqda, karantin muddatlarining choʻzilishi tufayli ushbu prognozlar global ishlab chiqarish hajmlarining yana-da pasayishi tarafiga oʻzgarmoqda.Karantin davri Oʻzbekistonda asosan joriy yilning II choragiga toʻgʻri kelishi va shu davrda iqtisodiy faollikning sezilarli pasayishi Davlat byudjeti barqarorligiga xavf tugʻdirmoqda. Shuning uchun kasallik tarqalishini maksimal darajada lokalizatsiya qilish va karantin muddatlari choʻzilib ketishining imkon qadar oldini olish muhim ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatga egadir.Oʻzbekiston Respublikasi Davlat byudjetining barqarorligini taʼminlash, koronavirus infeksiyasi tarqalishining oldini olish boʻyicha muhim tadbirlarni, ish haqi va unga tenglashtirilgan toʻlovlar, pensiya va nafaqalar hamda ustuvor davlat dasturlarini oʻz vaqtida va toʻliq moliyalashtirish maqsadida:

35

1. 2020-yil uchun Oʻzbekiston Respublikasi Davlat byudjetining tasdiqlangan taqchilligi mavsumiy omillarni inobatga olgan holda asosan joriy yilning II choragiga toʻgʻri kelishi va koronavirus pandemiyasi oqibatida qoʻshimcha byudjet xarajatlarining yuzaga kelishi tufayli taqchillikning ushbu chorakda yana-da oshishi kutilayotganligi maʼlumot uchun qabul qilinsin.

3. 
   Quyidagilar koronavirus pandemiyasi va global inqiroz davrida Oʻzbekiston Respublikasi Davlat byudjetining barqarorligini taʼminlash va byudjet xarajatlarini maqbullashtirishning ustuvor yoʻnalishlari etib belgilansin:
   
4. 
   koronavirus infeksiyasi tarqalishiga qarshi kurashish boʻyicha kechiktirib boʻlmaydigan tadbirlarni amalga oshirish;
   

muhim ijtimoiy xarajatlarning toʻliq amalga oshirilishini taʼminlash;

jahondagi va respublikadagi ijtimoiy-iqtisodiy faollik ahvoli tahlili va muhimlik darajasidan kelib chiqqan holda dolzarb hisoblanmagan loyiha va xarajatlarni keyingi davrlarga koʻchirish;

davlat dasturlarini bajarishga yoʻnaltiriladigan byudjet mablagʻlarini qisqartirishda loyihalarning ustuvorligi va ijtimoiy yoʻnaltirilganligini inobatga olish;

davlat ichki va tashqi majburiyatlarining, shu jumladan, fuqarolik-huquqiy shartnomalar asosida yetkazib berilgan tovarlar, bajarilgan ishlar va koʻrsatilgan xizmatlar uchun toʻlovlarni amalga oshirish hamda davlat-xususiy sheriklik loyihalari boʻyicha majburiyatlarning toʻliq bajarilishini taʼminlash;

36

byudjet mablagʻlarini taqsimlovchilarning xarajatlarni mustaqil kamaytirish boʻyicha masʼuliyatini oshirish.

3. Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Qoraqalpogʻiston Respublikasi Vazirlar Kengashi va mahalliy davlat hokimiyati organlari tegishli darajadagi byudjet tushumlarini, shuningdek, respublika byudjetidan ajratilayotgan transfertlarni, aksiz soligʻi boʻyicha oʻtkazmalarni, byudjet ssudalarini hamda boshqa mablagʻlarni birinchi navbatda quyidagilarni moliyalashtirishga yoʻnaltirsin:

koronavirus infeksiyasi tarqalishiga qarshi kurashish boʻyicha tadbirlarga, jumladan, dori vositalari va tibbiyot buyumlari sotib olish, tibbiyot muassasalarini qurish, rekonstruksiya qilish, taʼmirlash va ularni jihozlashga;

ish haqi, pensiyalar, stipendiya va nafaqalarni oʻz vaqtida toʻlashga;

oziq-ovqat mahsulotlarini sotib olish, kommunal toʻlovlar va boshqa kechiktirib boʻlmaydigan xarajatlarni qoplashga;

Inqirozga qarshi kurashish respublika komissiyasining qaroriga asosan boshqa tadbirlar va xarajatlarga.

Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi kechiktirib boʻlmaydigan xarajatlarni oʻz vaqtida va toʻliq moliyalashtirish uchun Qoraqalpogʻiston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlariga byudjet ssudalarini muntazam ravishda ajratib borsin.

4. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi:

uch kun muddatda koronavirusga qarshi kurashish tadbirlarida ishtirok etayotgan tibbiyot, sanitariya va epidemiologiya xizmati muassasalari xodimlari, shu jumladan, yordamchi xodimlar hamda mazkur

37

tadbirlarga jalb qilinayotgan boshqa tashkilot xodimlariga 2020-yilning

16-martidan boshlab Oʻzbekiston Respublikasi Davlat byudjetidan qoʻshimcha ustamalar toʻlash boʻyicha taklif kiritsin;

besh kun muddatda tibbiyot, sanitariya va epidemiologiya xizmati muassasalari uchun qoʻshimcha ravishda binolar qurish, rekonstruksiya qilish va taʼmirlash hamda jihozlash boʻyicha chora-tadbirlarni ishlab chiqsin va tasdiqlasin.

5. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Qoraqalpogʻiston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari bilan birgalikda uch kun muddatda barcha darajadagi byudjetlarning barqarorligini taʼminlash maqsadida:

Oʻzbekiston Respublikasi respublika byudjeti, Qoraqalpogʻiston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy byudjetlari xarajatlarini maqbullashtirish;

2020-yil II choragi uchun rejalashtirilgan ayrim xarajatlarni 2020-yilning ikkinchi yarim yilligiga oʻtkazish orqali karantin davrida barcha darajadagi byudjetlarning barqarorligini taʼminlash boʻyicha qaror qabul qilsin.

5. 
   Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga davlat hokimiyati organlari, sud va prokuratura organlari, vazirliklar va idoralarning soliqlar,
   

38

majburiy yigʻimlar, bojlar, jarimalar hisobidan jamlanadigan byudjetdan tashqari jamgʻarmalari xarajatlarini (xodimlarning mehnatiga haq toʻlash va qonunchilikda belgilangan moddiy ragʻbatlantirish xarajatlari bundan mustasno) qisqartirish va iqtisod qilingan mablagʻlarni Oʻzbekiston Respublikasi respublika byudjetiga yoʻnaltirish vakolati berilsin.

Vazirlik, idoralar va ularning hududiy boʻlinmalari joriy yil 1-avgustiga qadar byudjetdan tashqari jamgʻarmalar hisobidan asosiy vositalarni xarid qilish, qurilish, rekonstruksiya va kapital taʼmirlash bilan bogʻliq xarajatlarni toʻxtatsin, moliyalashtirish boshlangan chora-tadbirlar bundan mustasno.

7. Oʻzbekiston Respublikasi Davlat aktivlarini boshqarish agentligi Iqtisodiy taraqqiyot va kambagʻallikni qisqartirish vazirligi hamda Moliya vazirligi bilan birgalikda bir oy muddatda:

davlat korxonalari hamda ustav kapitalida 50 foiz va undan ortiq davlat ulushi mavjud boʻlgan yuridik shaxslar xarajatlarini maqbullashtirish yuzasidan ularning biznes-rejalarini tanqidiy qayta koʻrib chiqsin;

tasdiqlangan investitsiya dasturlari parametrlarining kuzatuv kengashlari tomonidan qayta koʻrib chiqilishi va oʻzgartirilishini taʼminlasin hamda ularning bajarilishi toʻgʻrisidagi hisobotlarni har chorakda koʻrib borsin;

ustav kapitalida 50 foiz va undan ortiq davlat ulushi mavjud boʻlgan korxonalar va tashkilotlarda 2019-yil uchun olingan va 2020-yilda olinadigan sof foyda boʻyicha davlat ulushiga hisoblangan dividendlarni

39

toʻligʻicha Davlat byudjetiga oʻtkazish yuzasidan tegishli choralarni koʻrsin.

Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga koronavirus infeksiyasining tarqalishiga qarshi kurashish davrida foydali qazilmalarni qazib olish sohasida faoliyat yurituvchi ustav kapitalida 50 foiz va undan ortiq davlat ulushi mavjud boʻlgan korxonalar va tashkilotlar uchun tovarlar (ishlar, xizmatlar) realizatsiyasidan tushgan tushum yoki foydani taqsimlashning alohida rejimini belgilash huquqi berilsin.

8. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat xizmatini rivojlantirish agentligi va Vazirlar Mahkamasi joriy yil 1-iyuniga qadar Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari, sud va prokuratura organlari, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari, barcha vazirlik va idoralar hamda ularning hududiy organlari, ularning tarkibiga kiruvchi tashkilotlar va jamgʻarmalar uchun yagona mehnatga haq toʻlash tizimini tatbiq etish boʻyicha Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti qarori loyihasini kiritsin.

9. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi oʻn besh kun muddatda:

Tiklanish va taraqqiyot jamgʻarmasi hisobidan amalga oshiriladigan va qurilish-montaj ishlari boshlanmagan investitsiya loyihalarini tanqidiy koʻrib chiqib, ayrim loyihalarni kechiktirish boʻyicha tegishli qaror qabul qilsin;

koronavirus pandemiyasi va global inqiroz davrida Oʻzbekiston Respublikasi Davlat byudjetining barqarorligini taʼminlash va xarajatlarni optimallashtirishning ustuvor yoʻnalishlarini inobatga olgan holda “2020-yil

40

uchun Oʻzbekiston Respublikasining Davlat byudjeti toʻgʻrisida”gi

Oʻzbekiston Respublikasi Qonuniga oʻzgartish va qoʻshimchalar kiritish boʻyicha qonun loyihasini Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasiga kiritsin.

Xulosa

Savdo siyosati – byudjet soliq siyosatining, tashqi savdo hajmlarini soliqlar, subsidiyalar, valyuta nazorati va import yoki eksportni to’g’ridan-to’g’ri cheklashlar orqali tartibga solishni o’z ichiga olgan, nisbatan mustaqil yo’nalishdir.

Tashqi savdoni tartibga solishda eng ko’p qo’llaniladigan usul importga tarif belgilash bo’lib, buning natijasida ichki baholarning o’sishi kuzatiladi. Importga tariflarni joriy qilishdan iste’molchilar ko’rgan zarar ishlab chiqaruvchilar va davlat ko’rgan foydadan katta bo’ladi. Importga tariflarni joriy qilishdan ko’riladigan foyda va zararlar nisbati munozarali masaladir. Ammo import tariflari ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish, to’lov balansini tartibga solish mahsadlarida keng qo’llaniladi.

Ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish maqsadida ishlab chiqaruvchilarga subsidiyalar berish usuli ham qo’llaniladi.

Eksportga subsidiyalar valyuta tushumini ko’paytirish, ortiqcha mahsulotdan qutulish, tashqi bozorni egallash uchun qo’llaniladi. Eksport subsidiyalarini qo’llash dempingga olib kelmasligi kerak, chunki demping xalqaro savdo qoidalariga ko’ra ta’qiqlangan.

Tashqi iqtisodiy faoliyatni litsenziyalash va kvotalar o’rnatish xalqaro savdoni tartibga solishning bevosita usullaridir. Xalqaro savdo siyosati vositalari va tadbirlari mamlakat iqtisodiyoti holatidan kelib chiqib

41

yechilayotgan vazifalarga muvofiq tanlanadi.

Shavkat Mirziyoevning Janubiy Koreyaga, AQSh va G'arbiy Yevropaga yaqinda tashriflari davomida, O'zbekistonning Jahon savdo tashkilotiga (JST) yaqinlashishi haqida tezislar tilga olindi va sherik davlatlar O'zbekistonga tajriba almashish va texnik ko'maklashish jarayoniga qo'shilish jarayonida yordam berishga va'da berdi. JST.

Ushbu ikki xalqaro bitimdan tashqari Markaziy Osiyo va Rossiya davlatlari bilan o'zaro savdo munosabatlarining yaxshilanishi natijasida tovar ayirboshlashning yana bir hodisasidir. Yana bir hodisa Xitoy rahbarining "Bir kema - bir tomonlama" qo'shma tashabbusida ishtirok etishida mamlakat rahbariyatining manfaatidir. Bularning barchasi O'zbekiston hukumati tashqi siyosatining eng muhim ustuvor yo'nalishlaridan biri tashqi savdo yo'nalishlari bo'yicha diversifikatsiya qilinganligini ko'rsatadi.

Boshqa barcha hamkorlarimiz bilan savdo balansimiz mavjud. Ushbu hodisa, shuningdek, ishlab chiqarish sanoatining mahsulotlarga kerakli alternativ tashqi bozorlarni topa olmaslik bilan birga to'liq diversifikatsiya qilinmaganligi bilan izohlanadi. Kurs ishimda O’zbekistonning tashqi savdo siyosati borasida malumotlar keltirdim hamda ularni ochib berdim.

42

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligi yanada yuksaltirishdir /

I.A.Karimov. – Toshkent: «O’zbekiston», 2010. – 34-50 b.

2. 
   I.A.Karimov. “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari”. T.: O’zbekiston, 2009 yil. -56 b.
   
3. 
   O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning «Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish – ustuvor maqsadimizdir» hamda «Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir» nomli ma’ruzalarini o’rganish bo’yicha O’quv-uslubiy majmua.–Toshkent: Iqtisodiyot.- 2010, 66-67, 126-129 b.b.
   
4. 
   B.Yu.Xodiev, A.Sh.Bekmurodov, U.V.G’ofurov, B.K.Tuxliev. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning «Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari» nomli asarini o’rganish bo’yicha o’quv qo’llanma. – T.:
   

Iqtisodiyot, 2009, 9-21 b.b.

2. 
   Vechkanov G.S., Vechkanova G.R. Makroekonomika.2-e izd.-
   

43

2. 
   SPb.:Piter, 2010, 209-223 s.s. 6. Vechkanov G.S., Vechkanova G.R. Makroekonomika; Uchebnik dlya vuzov , 3-e izd., dopolnennoe.-SPb.: Piter, 2009, 380-385 s.s.
   

7. Menkyu N.G. Printsipi makroekonomiki: 4-e izd./Per.s ang.–SPb.:Piter, 2009, 382-387 s.s. 8. Kiseleva E.A. Makroekonomika: Ekspress kurs: uchebnoe posobie.- M.: KNORUS, 2008, 321-334 s.s.

9. 
   Makroekonomika. Teoriya i rossiyskaya praktika: uchebnik / pod red. A.G.Gryaznevoy i N.N. Dumnoy.-5-e izd., pererab. I dop.-M.: KNORUS, 2008, 469-531 s.s.
   
10. 
    Kushlin V.I., Ivleva G.Yu.,Klyukin P.N., Makroekonomika:Gosudarstvennoe regulirovanie v usloviyax globalizatsii., M.: Izd-vo RAGS,2007, 239-282 s.s
    
11. 
    Agapova T.A., Seregina S.F. Makroekonomika:Uchebnik.-7-e izd.pererab. i dop.-
    

M.:Izdatelstvo “Delo i servis”, 2005. 314- 329 s.s.

9. 
   Ishmuhamedov A.E., Djumayev Z.A, Jumayev Q. X. Makroiqtisodiyot. (O'quv qo'llanma).T.: O'zbekiston Yozubchilar uyushmasi Adabiyot jamg'armasi nashriyoti, 2005. , 138-148 b.b
   
10. 
    Axmedov D.K.,Ishmuxamedov A.E., Jumaev K.,Djumaev Z.A. Makroiktisodiyot, T.:
    

O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti 2004, 166-181 b.b.

44