MakroiQtisodiy tahlil va prognozlashtirish

4. Prognozlashning ekstrapolyasiya usuli

4.4. Dinamik qatorlarning tahlili

Dinamik qatorlarini tahlil qilishda bir qator ko‘rsatkichlardan foydalaniladi. Bu ko‘rsatkichlar o‘rganilayotgan hodisaning o‘sish yoki pasayish yo‘nalishini kuzatishda, ayrim qonuniyatlarni aniqlashda juda muhim rol o‘ynaydi.

5. Prognozlashning modellashtirish usullari

Prognozlash modellar tizimini yaratish uch bosqichdan o‘tadi:

1)

2)

3)

Корреляцион боғланиш

Тури бўйича

Тўғри

Шакли бўйича

Тескари

Тўғри чизиқли

Эгри чизиқли

Боғланиш зичлиги бўйича

Омилларни қамраб олиш бўйича

Суст

юқори

Кўпликда

Жуфт

Ўртача

5.1-chizma. Korrelyasion bog‘lanish tasnifi

5. Prognozlashning modellashtirish usullari

Ikki o‘zgaruvchi o‘rtasidagi korrelyasiya oddiy korrelyasiya deyiladi. Oddiy korrelyasiya yo‘li bilan tahlil qilishdan maqsad, ikki hodisa o‘rtasidagi bog‘lanishning mavjudligi va zichligini aniqlashdan iboratdir. Ikki o‘zgaruvchi o‘rtasidagi bog‘lanish zichligining umumlashtirilgan bahosi korrelyasiya indeksi hisoblanadi va u quyidagi formula orqali hisoblanadi:

bu erda,

- natija ko‘rsatkich dispersiyasi;

- amaliy qiymat natijalari ko‘rsatkichidan regressiya tenglamasi asosida nazariy hisoblangan ko‘rsatkichdan chetlanish o‘rtacha kvadrati.

Korrelyasiya indeksi oralig‘ida bo‘ladi. Agar bo‘lsa, omillar o‘rtasida funksional bog‘lanish mavjud bo‘ladi. Agar bo‘lsa, u holda o‘rganilayotgan omillar o‘zaro bog‘lanmagan bo‘ladi.

5. Prognozlashning modellashtirish usullari

Korrelyasiya koeffitsienti R	Bog‘liqlik darajasi
0 < г <= 0,2	Juda kuchsiz
0,2 < г <= 0,5	Kuchsiz
0,5 < г <= 0,7	O’rta darajadagi
0,7 < г <= 0,9	Kuchli
0,9 < г <= 1	Juda kuchli

5. Prognozlashning modellashtirish usullari

Mazkur tasniflash shartli hisoblanadi. Korrelyasiya indeksi juft bog‘lanish har qanday shaklining bog‘lanish zichligini baholash uchun to‘g‘ri keladi. Agar bog‘lanish chiziqli bo‘lsa, u holda bog‘lanish zichligini baholashda korrelyasiya koeffitsientidan foydalanish mumkin:

5. Prognozlashning modellashtirish usullari