|
IS-LM mоdеlidа byudjеt-sоliq vа pul-krеdit siyosаti
Tovar va pul bozorlari o'zaro bog'liqdir. Bu ikkala bozorda bir vaqtning o'zida muvozanat yuzaga keladigan sharoitlarni aniqlashga imkon beradi. Modelda Mil - AS va modellar keynsiyalik xoch bozor foiz stavkasi tashqi (ekzogen) o'zgaruvchidir va pul bozorida tovar bozorining muvozanatidan nisbatan mustaqil ravishda o'rnatiladi. Taniqli ingliz olimi J. Xiks Keyns nazariyasi asosida "IS-LM modeli" deb nomlangan er-xotin bozor muvozanatining standart modelini ishlab chiqdi. Model yordamida iqtisodiyotni tahlil qilishning asosiy maqsadi IS-LM tovar va pul bozorlarini birlashtirishdir yagona tizim... Natijada, bozor foiz stavkasi ichki (endogen) o'zgaruvchiga aylanadi va uning muvozanat qiymati nafaqat pulda, balki tovar bozorlarida ham sodir bo'layotgan iqtisodiy jarayonlarning dinamikasini aks ettiradi. Bozorda umumiy muvozanat IS - LM egri apparati yordamida tekshiriladi. IS va LM egri chiziqlarini birgalikda tahlil qilish, mohiyatan, tovar va pul bozorlarining to'liq Keynscha modelini tashkil etadi.
IS egri chizig'i (Investitsiyalarni tejash) iqtisodiyotning tovar sektoridagi muvozanatni tavsiflaydi (11.11-rasmga qarang). Ushbu egri chiziq foizlar stavkasi va real daromad darajasi Y ning kombinatsiyalari bo'lgan ko'plab nuqtalarni birlashtiradi, bunda tovarlar bozori muvozanat holatida bo'ladi.
LM egri chizig'i (Liquidity Preference - Pul ta'minoti) - bu pul bozoridagi muvozanatdagi foiz stavkasi va milliy daromad o'rtasidagi bog'liqlikning grafik talqinidir. LMda L likvidlikni, Keyns tilida MDni, M esa pulni anglatadi. Pul bozorida muvozanatga erishilganda, muvozanat bir vaqtning o'zida qimmatli qog'ozlar bozorida o'rnatiladi. Shunday qilib, tovarlar, pul va kapital bozorlarida birgalikdagi muvozanatga erishish shartlarini aniqlash uchun ushbu 2 egri chiziqni birlashtirish zarur.
Iqtisоdiy o`sish оmillаri vа tiplаri
Iktisodiy o`sishning bu ikki tipi sof xolda ro`y bermaydi. Iktisodiy o`sish uni ta`minlashdagi intensiv yoki intensiv omillarning ulushi darajasiga karab ko`prok ekstensiv, yoki ko`prok intensiv bo`lishi mumkin.
2. Eng oddiy modelni E. Domar 1940 yillarning oxirida taklif qilgan. Unda ishlab chiqarish texnologiyasi V. Leontyev1 ishlab chiqarish funktsiyasi bilan kapitalning doimiy yuqori mahsuldorligi bilan ta'minlangan (ish kuchi kam resurs bo'lmasligi sharti bilan). E. Domar modeli mehnat bozorida narx darajasi barqarorligini belgilaydigan ortiqcha taklif mavjudligidan kelib chiqadi. Kapitalning chiqib ketishi yo'q, kapitalning intensivligi va tejash darajasi doimiy, investitsiya kechikishi nolga teng.
Shu sababli, iqtisodiyotda talab va taklifni oshirish omili investitsiyalarning o'sishi hisoblanadi.
E. Domar nazariyasiga ko'ra, iqtisodiyotda real daromadning muvozanatli o'sish sur'ati mavjud bo'lib, unda mavjud ishlab chiqarish quvvatlaridan to'liq foydalaniladi. Bunga muvofiq o'sish tejash tezligi va kapitalning marjinal mahsuldorligi yoki kapitalning o'sishi bilan to'g'ridan-to'g'ri mutanosibdir. Vaqt o'tishi bilan investitsiyalar va daromadlar bir xil sur'atda o'smoqda.
Bunday dinamik muvozanat beqaror bo'lishi mumkin, chunki rejalashtirilgan xususiy sektor investitsiyalarining o'sish sur'ati model tomonidan belgilangan darajadan chetga chiqadi. Ushbu kamchilikka qaramay, E. Domar modeli bizga qisqa muddatli Keyns muvozanatining shartlarini uzoqroq vaqtga kengaytirish va bu sharoitlar rivojlanayotgan tizim uchun nima bo'lishini aniqlashga imkon beradi.
Keynscha iktisodiy o`sish modelidan soddarogi 40-yillarda E. Domar tomonidan taklif etilgan model xisoblanadi.
Keyns o`z taxlilida investitsiyalarnig yalpi talabga ta`sirini krgangani o`oldaa, yalpi taklifga ta`sirini ko`rib chikmaydi. Undan farkli tarzda Domar modelida mexnat bozorida ortikcha taklif mavjud, bu baxolarn barkaror xolatida ushlab turadi, nvestitsion lag «0» ga teng, kapital kuyilmalarni ng chegaraviy unumdorligi doimiy deb olinadi.
Iqtisоdiy o`sishning nеоkеynschа mоdеllаri
Iqtisodiy o’sish — bu, ob’ektiv qonuniyat bo’lib, aholining o’sishi, FTT, ishlab chiqarish hajmining ma’lum bir vaqt davomida o’sishi kabi jarayonlar bilan bog’langan. Iqtisodiy o’sish jami taklifning o’sishini yoki boshqacha aytganimizda, potentsial YaMM hajmining oshishini bildiradi. Shunday qilib, iqtisodiy o’sish nafaqat ishlab chiqarishning o’sishini, balki iqtisodiyot potentsialining o’sishini ham bildiradi.
Iqtisodiy o’sishda nafaqat mamlakat real daromadlarining o’sishi, shuningdek, jon boshiga to’g’ri keladigan real daromadlarning o’sishi ham tushuniladi.
Iqtisodiy o’sish ikki xil usul bilan aniqlanadi va o’lchanadi.
Birinchi usul, YaIM (SIM)ni o’tgan davrga nisbatan o’zgarishi sifatida aniqlanadi va mamlakatning umumiqtisodiy imkoniyatlari harakatini aniqlash uchun ishlatiladi.
Iqtisоdiy o`sishning nеоkеynschа mоdеllаri
Iste’mol va investitsiya o’rtasida etarlicha muqobillik mavjud, chunki, joriy iste’mol miqdorining oshishi investitsiyalarning daromaddagi ulushini pasaytirish iqtisodiy o’sish imkoniyatlarini qisqartiradi.
O’sishning barcha imkoniyatlariga real miqdorlarga tayanilib, ya’ni, doimiy narxlarda qaraladi. Aksincha, nominal ko’rsatkichda ularning dinamikasi nafaqat real o’sish darajasini, balki inflyatsiyani ham o’z ichiga olgan bo’lar edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
