Махсус таълим вазирлиги

 

---

54 
Бухгалтерия ҳисоби маълумотларига ишлов бериш тартиби 
 
Шунингдек, 
бошқарув ҳисоби
маҳсулот таннархи бўйича 
маълумотларни тўплаш ва ишлаш ҳисобланади. 
Бу маълумотлар корхонанинг тижорат сири ҳисобланади, ундан 
фақат бошқарув ходимлари фойдаланади. Корхонани оператив бош-
қариш учун корхона ўз бухгалтерия ҳисобини юритиш системасини 
ишлаб чиқади. Бунда корхона раҳбари учун зарур ишлаб чиқариш 
харажатлари тўғрисидаги маълумот, маҳсулот ҳажми, талаб ва так-
лиф, харидорларнинг ҳолати ва бошқа маълумотлар асосий ўрин эгал-
лайди. 
 
Хўжалик 
муомалалари 
Счѐтларда ѐзув 
қилиш 
Статистика, солиқ 
бўйича
ҳисоботлар 
Фойдаланувчилар 
Молиявий 
ҳисобот 
Бошқарув 
ҳисоби 
счѐтлари 
Бошқарув 
ходимлари 
Расмий 
органлар 
Акциядорлар, 
кредиторлар 
Журнал 

---

55 
Молиявий ҳисобот маълумотларидан фойдаланувчилар 
 
№ 
Гуруҳлар 
Субъект 
фаолиятига 
ҳиссаси 
Талаблари 
Таҳлил 
объекти 
Ички фойдаланувчилар 
1 
Маъмурият 
Ишни билиш 
ва раҳбарлик 
қилиш 
Меҳнатга ҳақ 
тўлаш ва 
мукофотлар 
Бошқарув 
учун фойдали 
ахборотлар 
2 
Акционерлар 
Ўз сармояси 
Дивидендлар 
Молиявий 
натижалар 
3 
Ходимлар 
Ишларни 
бажариш 
Иш ҳақи ва 
ижтимоий 
хизматлар 
Молиявий 
натижалар 
Ташқи фойдаланувчилар
4 Мол етказиб берувчилар 
ТМЗларни 
етказиб бериш 
Шартнома 
баҳоси 
Молиявий 
аҳвол 
5 
Харидорлар 
Маҳсулот ва 
хизматларни 
сотиб олиш 
Шартнома 
баҳоси 
Молиявий 
аҳвол 
6 
Кредиторлар 
Қарз сармояси 
Фоизлар 
Баланс 
ликвидлиги 
7 
Инвесторлар 
Инвестициялар Инвестиция 
бўйича 
даромадлар 
Молиявий 
натижалар 
8 
Солиқ муассасалари 
Солиқ 
имтиѐзлари 
Солиқ 
тўловлари ва 
йиғимлари 
Молиявий 
натижалар 
9 
Бошқалар 
Ҳар хил 
Ҳар хил 
Ҳар хил 
Молиявий ҳисоб 
ишлаб чиқариш ҳисоби маълумотларини 
умумлаштириш, ишлов бериб, тегишли молиявий ҳисобот формала-
рини тўлғазади ва уни тегишли бошқарув аппарати ва ташқи маълу-
мот истеъмолчиларига етказиб беради. 
Ташқи маълумот истеъмолчиларини қўйидагилар қизиқтиради: 
- корхона актив ва пассивлари таркиби; 
- унинг ликвидлиги; 
- ўз ва қарзга олинган маблағлар; 
- активларнинг айланиш тезлиги; 
- сотилган маҳсулот ва ҳамма активларнинг рентабеллиги; 
- мулк эгасида қоладиган соф фойда; 
- агар ҳиссадорлик компанияси бўлса, дивиденд тўлаш миқдори. 

---

56 
3.3 Бухгалтерия ҳисобининг Xалқаро стандартлари 
қўмитаси ва унинг асосий вазифалари 
 
Жаҳон амалиѐтида хўжалик юритувчи субъектлар ўртасидаги 
иқтисодий муносабатларни амалга ошириш шартномаларга асос-
ланади. Шартнома тузиш учун, энг аввало, хўжаликнинг иқтисодий 
аҳволи тўғрисида маълумотлар бўлиши керак. Ушбу маълумотларни 
нафақат мамлакатимиз ичида, балки чет элларда ҳам ўқий оладиган 
бўлиши керак. Шу сабабли молиявий ҳисоботлар Xалқаро стандарт-
лар талабига жавоб бериши керак. Шу мақсадда халқаро ҳисоб стан-
дартларини билиш ва уни амалиѐтга жорий қилиш бухгалтерлар 
олдидаги энг муҳим вазифалардан ҳисобланади. 
Халқаро молиявий ҳисобот стандартлари бўйича қўмита хусусий 
сектордаги мустақил орган ҳисобланиб, унинг мақсади бутун 
дунѐдаги компания ва бошқа ташкилотларнинг молиявий ҳисоботни 
тузишда қўлланиладиган бухгалтерия ҳисоби принципларини унифи-
кациялашга эришишдир. Ушбу қўмита Австралия, Канада, Франция, 
Германия, Япония, Мексика, Нидерландия, Буюк Британия ва Ирлан-
дия ҳамда Америка Қўшма Штатлари бухгалтерлар касбий ташкилот-
лари битимига мувофиқ 1973 йил 29 июнда тузилган. 1983 йилдан 
Халқаро бухгалтерлар федерациясига аъзо бўлган ҳамма бухгалтер-
лар касбий ташкилотлари ХМҲСҚ га ҳам аъзо бўлишди. 
Қўмитанинг 1 январ 1999 йилда 103 та давлат ва 142 та қўмита 
аъзоси бўлиб, 2 миллиондан ортиқ бухгалтерлар ва аудиторларни 
ўзида бирлаштирган эди.
Ҳозирги кунда ХМҲСҚ ишига кўплаб бошқа давлатлар ва ташки-
лотлар жалб қилинган бўлиб, улар ХМҲСҚга аъзо бўлмаса-да, 
Молиявий ҳисобот халқаро стандартларини қўлламоқдалар. 
ХМҲСҚ вазифалари унинг Низомида қуйидагича белгиланган:
а) жамият манфаати асосида халқаро молиявий ҳисобот стандарт-
ларини тузиш ва тақдим этиш, бухгалтерия ҳисоби стандартларини 
тузиш ва чоп этиш, уларнинг молиявий ҳисоботни тақдим этишга 
риоя қилишини ва бу тартиб бутун жаҳонда қўлланишини ва унга 
риоя этилишини кузатиш;
б) молиявий ҳисоботни тақдим этишга тааллуқли бухгалтерия 
стандартлари ва жараѐнларни такомиллаштириб, уйғунлаштириш бў-
йича иш олиб бориш. 

---

57 
ХМҲСҚ ўз Бошқаруви таркибига кирувчи бухгалтерлар касбий 
ташкилоти ва бошқа ташкилотларни молиявий қўллаб-қувватлаб, 
ХБФ ва молиявий институт, бухгалтерлар фирмалари ва бошқа 
ташкилотлардан тушган бадаллар ҳисобига фаолият кўрсатади. 
Бундан ташқари ХМҲСҚ ўзининг чоп этилган материалларини сотиш 
ҳисобидан даромад олади.