Махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

2–мисол. 
Қанақа 
трансакция 
харажатлари 
иқтисодиётда 
келишувлар назарияси нуқтаи назаридан ўта катта? 
а) ахборотни қидириш; 
б) мониторинг ва оппортунизмнинг олдини олиш; 
в) ўлчаш; 
г) музокаралар олиб бориш; 
д) шартнома тузиш. 
Жавоб: а) ва б), келишувлар назарияси трансакция харажатлари 
ўсишининг асосий омили сифатида иқтисодий муҳитнинг бир хил 
эмаслигига эътиборни қаратади. Иқтисодиётда келишувлар нисбати ўта 
беқарор, бу иқтисодий агентларга умумий қабул қилинган “ўйинлар 
қоидалари” асосида ҳаракат қилишга ҳалақит беради. Бундай шароитда 
ахборотни қидириш харажатлари (ахборотнинг якуний манбаи мавжуд 
эмас) ва мониторинг харажатлари ўта юқори, чунки ахборотнинг 
асимметриклиги ва умумий қабул қилинган “ўйинлар қоидалари”нинг 
мавжуд эмаслиги оппортунистик хатти-ҳаракат учун замин ҳозирлайди. 
3–мисол. Бизнесни ташкил этиш акциядорлик шаклининг мутлақ 
афзаллиги тўғрисидаги фикр тўғрими? 
а) ҳа; 
б) йўқ. 
Жавоб: б), бизнесни ташкил этиш у ёки бу шаклининг афзаллиги ҳамма 
вақт нисбий бўлиб, бизнеснинг тавсифларига ва таққослаш мезонларига, 
масалан, бошқа ташкилий муқобил вариантлар доирасида трансакция 
харажатларининг миқдорига боғлиқ. 
КЕЙСЛАР 

---

105
Кейс 1. Трансакцияларни таҳлил қилишга нисбатан Уильямсоннинг 
ёндашуви: қурилиш бозори 
 Шаҳарда элита уй-жой бозорида ишловчи, ўзининг қурилиш 
бўлинмаларини очган компаниялар сони ортиб бормоқда. «"Банк уйи" 
компания гуруҳи тўлиқ қурилиш циклини таъминлаб туриши ва ўз қурилиш 
бўлинмаларига эгалиги боис пудратчиларни саралаб олиш бўйича тендерлар 
фақат тор ихтисослашган иш турлари учун ўтказилади, - дейди Хамид 
Халилов. - Пудратчиларни танлашда биринчи навбатда бозорда яхши нуфузга 
эга бўлган ва улар билан ҳамкорликнинг ижобий тажрибаси юзага келган 
компаниялар кўриб чиқилади. Лекин бу "Банк уйи" янги пудратчилар билан 
ишламайди дегани эмас, - тендер ҳамма учун очиқ, унда сифати ва нархи 
бўйича энг қизиқарли таклиф ғолиб бўлади». «Уй ыурилиш комбинати 
(УҚК)» компаниялар гуруҳи доирасидаги ўз қурилиш компаниямиз нафақат 
пулни тежаш, балки, энг асосийси, ишларнинг сифати ва лойиҳанинг амалга 
ошириш муддатлари устидан умумий назоратни таъминлаш имконини ҳам 
беради. “"УҚК" — хусусий тузилма ва бизнинг вақтни йўқотишга ёки 
эҳтимолий ҳатоларга ёхуд аутсорсинг бўйича ишловчи пудратчининг 
ноинсофлигига дуч келиб ишларнинг сифатидан воз кечишга ҳаққимиз йўқ”, 
— дея таъкидлайди иш бошқарувчи Вали Ризаев. 
Саволлар: 
Трансакцияларни 
таҳлил 
қилишга 
нисбатан 
Уильямсоннинг 
ёндашувига мувофиқ «Банк уйи» компанияси билан пудратчилар ўртасидаги 
трансакцияларни бошқариш шаклини таърифланг. 
• Трансакцияларни бошқаришнинг бундай шакли қандай номланади? 
• “Банк уйи” компанияси билан пудратчилар ўртасидаги трансакция 
параметрларини ажратинг. Ўз жавобингизни асосланг. 
• Трансакция параметрлари уни бошқариш шаклиган қандай таъсир 
кўрсатади?