Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

 
28-расм.
Тулки жунларида платина рангининг ирсийланиши. 

---

148 
Платина рангли тулкиларнинг гетерозигота эканлиги уларни 
рецессив кумушсимон – қора рангли гомозиготалар билан чатиштириш 
ўтказилганда тасдиқланди. Таҳлилий чатиштириш натижаси F
В
да 1:1 
нисбатда платина рангли ва кумушсимон – қора рангли фенотипга эга 
тулкилар олинганлигини тасдиқлайди. 
Юқорида биз ноаллел генларнинг ўзаро таъсири натижасида 
ривожланувчи белгиларнинг ирсийланиши ва келгуси авлодда фенотипик 
намоён бўлиш ва ажралиш қонуниятлари билан танишдик. Бундай генлар 
ҳозирги замон генетикасида 
структуравий генлар
деб аталади. Улар 
организм белгиларининг ривожланиши ва ирсийланишида ҳал қилувчи 
аҳамиятга эгадир. Дурагайлаш орқали, генетик таҳлил қилиш методи 
ёрдамида турли биологик объектлардаги белгиларнинг онтогенез 
жараёнида ривожланишини текшириш натижасида уларда яна бир гуруҳ 
генлар мавжудлиги аниқланди. Бу генлар 
модификацион генлар
деб 
аталади. Улар мустақил равишда организм белги ва хусусиятларини 
ривожлантирмайди. Модификатор генлар юқорида қайд этилган асосий 
яъни структуравий генларнинг фаолиятига қўшимча таъсир кўрсатади. 
Улар асосий генларнинг фенотипик намоён бўлишини кучайтиришлари 
ёки сусайтиришлари мумкин. Бу жиҳатдан модификатор генлар икки 
гуруҳга бўлинади: а) асосий генларнинг таъсирини кучайтирувчи 
модификатор генлар; б) асосий генларнинг таъсирини сусайтирувчи 
модификатор генлар. Модификатор генлар, айниқса, миқдор белгиларнинг 
ирсийланишини таъмин этувчи структуравий генлар фаолиятига кучлироқ 
таъсир кўрсатади. Плейотропия туфайли организм белгиларининг 
ривожланишида тўлиқ корреляция (боғлиқлик) намоён бўлади. 
IV б о б.
МИҚДОР БЕЛГИЛАР ГЕНЕТИКАСИНИНГ АСОСЛАРИ
 
Маълумки, организмларда сифат белгилардан ташқари, жуда кўп 
миқдор белгилар ҳам мавжуд. Уларнинг ривожланиши ва ирсийланиши 
мураккаб асосга эга. Бундай белгилар полигенлар таъсирида ирсийланиши 
сабабли, F
2
даги фенотипик синфлар орасидаги чегара аниқ кўзга 
ташланмайди. Шунинг учун ҳам F
2
да миқдор белгилар бўйича комбинатив 
ўзгарувчанлик узлуксиз ҳолатда рўёбга чиқади. 
Миқдор белгилар қаторига ҳайвонларнинг вазни, сут миқдори, 
сутнинг ёғлилиги; ўсимликларнинг бўйи, ҳосилдорлиги, улар уруғ (дон) 
ларининг оғирлиги кабилар киради. Уларни ўлчаш, санаш, тортиш каби 
усуллар орқали ўрганилиб, уларга миқдорий баҳо берилади. Шунинг учун 
уларни