Махсус мактабгача таълим муассасаларида жисмоний тарбия

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ
2014, 12
Машғулотларнинг тахминан ярмини 
предметлар устидан ҳатлаб ўтиш машқ-
лари ташкил этади (кубиклар, таёқлар, 
зина тахталари, канатлар). Иккала гуруҳ-
да ҳам оёқ учида юриш қўлланилади. Ик-
кинчи йил таълим олаётган болалар гу-
ру ҳи тайёргарлиги юқори бўлгани ту фай-
ли юриш мобайнида оёқ тиззалари ни 
баланд кўтариб юриш машқи киритилган. 
Ҳар бир машғулотда мувозанат ҳиссини 
ривожлантирувчи битта-иккита машқ ки-
ритилган.
Машғулот ҳаракат фаоллиги даража-
сини сақлашга хизмат қилгани сабабли, 
берилган кўпчилик машқлар якка (жойда 
айланиш, бош ҳаракати, оёқ учида юриш, 
оёқ тиззаларини баланд кўтариб юриш), 
гуруҳли (арғимчоқ-кўприк бўйлаб юриш, 
ўриндиқ, тахтада юриш) бажарилади.
Кўпчилик ақли заиф болаларда ясси 
оёқлик ҳолатлари кузатилганлиги сабаб-
ли, оёқ кафтларининг шаклланишига 
ҳисса қўшувчи мушакларни мустаҳкам-
лаш ҳам муҳим вазифа ҳисобланади. 
Мавжуд ясси оёқлик нуқсонини барта-
раф этиш мақсадида машғулотларга бир 
қатор махсус йўналтирилган машқлар ки-
ритилган (оёқ кафтлари билан канатни 
думалатиш (стулда ўтириб), канатни топ-
таш, канат бўйлаб ён томонлама юриш, 
гимнастика деворининг пастки тахтаси 
бўйлаб ён томонлама ҳаракатланиш, оёқ 
учида, товонида юриш кабилар).
Тўрт ёшли болаларга нафасни ривож-
лантирувчи махсус вазифалар беришга
ҳали эрталик қилади. Бироқ машқларни 
бажариш давомида болалар безовта 
бўлмасликлари ва тўғри нафас олишла-
рини назорат қилиб бориш лозим. На-
фасни ривожлантириш маълум даражада 
белгиланган югуриш ва бошқа тезлик 
машқлари ёрдамида мақсадга мувофиқ 
олиб борилади. 
Мактабгача махсус муассасалар таъли-
мининг биринчи йилидаёқ таълимга нутқ 
ўстириш, эшитишни ривожлантириш, 
ҳисоб, қуриш-ясаш ва бошқа машғулотлар 
киритилади. Ҳаракат режимининг тўғри 
ташкил этилмаганлиги интенсив таълим 
жараёнида болаларнинг ҳаракат талаб-
ларини қониқтиришда қийинчиликларни 
юзага келтиради ва уларнинг жисмоний 
ҳамда ҳаракат фаоллигига салбий таъсир 
этиши мумкин. Шунинг учун уларнинг 
ривожланиш хусусиятларини ҳисобга ол-
ган ҳолда, ақли заиф мактабгача ёшдаги 
болалар жисмоний тарбия машғулотлари 
алоҳида шароит, махсус услублар ва усул-
ларни талаб қилади. Ҳар бир маш ғулотда 
болалар берилган юкламани ҳис этишла-
ри, ҳаракат талабларига риоя қи лиш лари, 
ўзларини ҳаракатда намоён қилиш имко-
ниятига эга бўлишлари керак.
Тартибга кўра ҳар бир ҳаракат тури 
бир неча марта такрорланади. Ўқув йили 
мобайнида аста-секинлик билан ҳаракат 
кўникмалари мустаҳкамланади ва мукам-
маллашади. Дастур талабларини тўла-
қонли ўзлаштиришнинг муҳим шартла-
ридан бири машғулотда ҳаракат фаол ли-
гининг юқори даражасини сақлаш ҳисоб-
ланади. Синфдаги болалар сони камли-
гига қарамай (12–13 бола), жисмоний ва 
ҳаракат фаоллиги имкониятлари тенг 
эмас. Бу эса назорат олиб боришда, ёр-
дам кўрсатишда ва баҳолашда индиви-
дуал ёндашишни талаб қилади.
Ўзбекистон Республикасидаги махсус 
мактабгача таълим муассасаларида жис-
моний тарбия жараёнларини кузатиш 
ақли заиф болалар жисмоний тарбияси 
бўйича махсус ўқув-услубий қўлланма-
лар нинг йўқлиги тарбиячиларга машғулот 
ва методик усулларни танлаш, коррек-
цион ишни тўғри ташкил этишда қийин-
чилик туғдираётганини кўрсат моқда. Шу 
40
ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ / ИНКЛЮЗИВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ

---