Махсус мактабгача таълим муассасаларида жисмоний тарбия

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ
2014, 12
Ўзбекистон Республикасидаги махсус 
мактабгача таълим муассасаларидаги 
амалиётнинг кўрсатишича, ақли заиф бо-
лалар таълимидаги мулоқот қийинчилик-
ларига қарамай, бу болалар қизиқарли 
ҳаракат топшириқларини тез ва тўғри 
бажарадилар. Ҳаракатларни ривожлан-
тириш бўйича машғулотларни тизимли 
ўтказиш фақат жисмоний ривожланишга 
эмас, балки бутун таълим жараёнига 
ижобий таъсир кўрсатади. Болаларда 
ўқув фаолиятига қизиқиш уйғотади, ақлий 
иш фаолияти, умумий ривожланиш дара-
жаси ортади. Мактабгача ёшдаги ақли 
заиф болаларни жисмоний ва ҳаракат 
кўникмаларининг ривожланишини тек-
шириш натижасида эндигина ясли боғ-
чага қабул қилинган ва йил мобайнида 
боғчага келган болалар ўртасидаги тафо-
вут аниқланди. Маълум бўлдики, бирин-
чи йил таълим олаётган мактабгача ёш-
даги ақли заиф бола аввалдан таълим 
олиб келаётган тенгдошига нисбатан ҳа-
ракат тажрибаси камлиги, руҳий ва жис-
монан сустлиги билан ажралиб турар 
экан. Ўтказилган текширувлар натижаси-
да болаларнинг умуртқа поғонаси ва оёқ 
кафтларида турли функционал четланиш-
лар – букрилик, елкалар асимметрияси, 
оёқ кафтларининг деформацияси аниқ-
ланди
1
.
Шунингдек, бу икки гуруҳни текшириш 
натижасида аввалдан ясли-боғчада таъ-
лим олмаган болаларнинг асосий ҳара-
кат ларни бажариш малакаларининг шакл -
ланиши орқада қолиши ҳам кузатилади. 
Юриш сифати, ҳаракатлар тезлиги ва 
қатъийлиги, ҳаракат координацияси ҳолат-
лари аввалдан таълим олиб келаётган 
болаларда яхши ривожланган. Тўғри 
юриш ва югуриш малакалари ҳақида ҳам 
1
Петрова В. Г. Практическая и умственная деятельность 
детей-олигофренов. – М.: «Владос», 2001. –С. 78.
шу гапни айтиш мумкин. Айниқса, тақлид 
асосида тарбиячи кетидан машқларни 
бажариш натижасида катта тафовутлар 
аниқланди. Тажрибаларнинг кўрсатиши-
ча, таълимнинг турли босқичларида бир 
хил ёшдаги болаларда жисмоний ривож-
ланиш ва ҳаракат кўникмаси ҳолатлари 
турли даражада бўлар экан. Ақли заиф 
болалар югуриши уларнинг юришлари 
каби ўзининг специфик хусусиятларига 
эга
2
(оёқларни нотўғри қўйиш, ён томон-
ларга чайқалиш, координациянинг бу-
зилганлиги, қатъиятсизлик, тўғри чизиқ 
бўйлаб югура олмаслик ва ҳ.к.).
Маълумки, кичик ёшдаги болаларнинг 
югуришдаги ҳаракатлари координацияси 
юришидагига нисбатан яхшироқ бўлади, 
чунки қўл ва оёқ ҳаракат координация-
лари югуришда аввалроқ пайдо бўлади. 
Аммо ақли заиф болалар ясли-боғчасига 
қабул қилинган 4 ёшли болаларнинг ак-
сарияти югуришни билмаслиги маълум 
бўлди. Шунинг учун ҳаракатлар аниқ ко-
ординациясига қўйилган талаблар би-
ринчи ва иккинчи йил таълим олаётган 
болалар учун бир хил бўлади. Шунинг-
дек, югуриш машқларини бажаришда эр-
кин ҳаракатланиш ва бардошни ривож-
лантиришга алоҳида эътибор берилади. 
Машғулотларда югуришнинг қуйидаги 
турлари қўлланилади: тарбиячи кетидан 
«тўда» бўлиб югуриш, тарбиячи кетидан 
ва мустақил залнинг қарши девори то-
мон югуриш, тарбиячи кетидан ва мус-
тақил равишда доирада канат бўйлаб 
югуриш, доирада кетма-кет югуриш, 
предметлар билан югуриш, предмет то-
мон канатни кесиб югуриш (биттадан, 
иккитадан, учтадан бўлиб), копток кети-
дан, байроқча томон, тарбиячи кетидан 
йўналишини ўзгартириб югуриш. Оёқ ва 
2
Шоумаров Ғ., Мамедов К. Ақли заиф болалар психоло-
гияси. – Т.: «Ўқитувчи», 1994. –34-б.
36
ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ / ИНКЛЮЗИВНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ

---