Mahsus fanlarni o‘qitish metodikasi faninidan

Pedagogik texnologiyalarning ilmiy asoslari. 

---

168 
 
Falsafiy  nuqtai  nazarlar  ta’lim  mazmunida,  o‘quv  fanlari  mazmunida  ancha 
aniq  kuzatiladi.  Ammo  ko‘pincha  ularning  g‘oyaviylik  yo‘nalishlarida  birlik 
bo‘lmaydi,  yagona  umumiy  falsafiy  asoslar  yo‘q.  O‘zbekiston  Respublikasida 
zamonaviy ta’lim mazmuni ana shunday ziddiyatlar bilan farq qiladi. 
Ta’limning metodlari va vositalarida falsafiy asoslarni aniqlash qiyinroq. Bir 
xil  metodlar  g‘oyalari  bo‘yicha  umuman  qarama-qarshi  texnologiyalarda 
qo‘llanilishi  mumkin.  Shuning  uchun  bir  texnologiya  u  yoki  bu  falsafiy  asosga 
moslanishi mumkin (misol uchun: o‘yin). 
Zamonaviy jamiyatshunoslikda u yoki bu darajada ta’lim jarayonida mavjud 
bo‘lgan falsafiy yo‘nalishlar, maktab, oqimlar ko‘p turlari mavjud. 
Umumpedagogik texnologiyalarda asosiy falsafiy muammolari 
Pedagogik  texnologiyalar  konsepsiyalarida  eng  aniq  ko‘rinadigan  bir  necha 
bir-biriga  mos  falsafiy  asoslarni  ajratib  ko‘rsatamiz:  materializm  va    idealizm, 
dialektika  va  metafizika  sseptizm  va  tabiiy  muvofiqlik,  insonparvarlik  va 
antiinsonparvarlik, antroposofiya va teosofiya, pragmatizm va ekzistensializm. 
Materializm.  Ta’lim  ma’lumotlari  milliy  zahiralarida  –  O‘zbekistonning  - 
o‘quv metodik adabiyotlarda eng avval dialektik-materializm falsafiy yo‘nalishlar 
aks  ettirilgan:  maktab  ta’lim  muammolarini  boshqacha  tushunish  sobiq  sovet 
davrida  bema’ni  hisoblangan.  An’anaviy  ta’lim  tizimi  aynan  ana  shu  falsafaga 
asoslangan. SHu bilan birga jahon pedagogika fani va amaliyotida har tomonlama  
rivojlanish (ma’naviy, g‘oyaviy, intellektual, estetik, jismoniy) masalasini samarali 
hal etuvchi dunyoqarash muammolariga bir qator alternativ yondoshishlar mavjud. 
Insonparvarlik  –  insonni  shaxs  sifatida  qadrlovchi,  uning  erkinligi,  baxti, 
rivojlanishi  va  hamma  qobiliyatlarini  namoyon  etish  huquqini  tan  oluvchi 
dunyoqarash sistemasi. Bu sistema inson farovonligini ijtimoiy hodisani baholash 
mezoni,  tenglik  prinsipini  –  haqiqat,  insoniylikni  esa  –  jamiyatdagi  munosabatlar 
istalgan qoidalari deb hisoblaydi. 
Insonparvarlik  falsafasiga  antroposofiya,  pedotsentrizm,  erkin  tarbiyalash, 
tabiati  muvofiqligi,  neopizitivizm,  pozitiv  ekzistensilizm  kabi  yo‘nalishlar 
qo‘shiladi. 
Teosofiya  diniy  yo‘nalish  maktablari  mazmun  asosi  hisoblanadi.  Teosofiya 
insonparvarlik  paradigmasi  xalq  pedagogikasida  ancha  chuqur  ildizlarga  ega, 
yoshlarda  yomonlik  va  yaxshilik,  shavqatlilik  xulqi  haqida  tasavvurlarini  ancha 
to‘g‘ri shakllantiradi. 

---

169 
 
Antroposofiya
 
muataassiblik  tuzilishlar,  sektantliklar  bilan  hech  qanday 
bog‘liqligi  yo‘q,  u  moddiy  emas,  ma’naviy  qadriyatlarni  o‘rganishga  qaratilgan 
dunyoqarashga  qat’iy  mo‘ljallangan  maqsadni  ko‘zlaydi,  u  hayot  maqsadi 
haqidagi,  mazmuni  haqidagi  safollarga  javob  beradi.  Pedotsentrizm  falsafasi 
antroposofiyasiga yaqin. 
Pedotsentrizm  –  falsafiy  tarbiyaning  bir  yo‘nalishi  bo‘lib,  u  bolaning 
qiziqishlari  va  talablarini  birinchi  o‘ringa  qo‘yishdan  kelib  chiqadi. 
Pedagogikaning  asosiy  vazifasi  bolalar  rivojlanishi  uchun  sharoitlar  yaratish  deb 
biladi. 
Ekzistensializmning  falsafiy  konsepsiyasi  “inson  o‘zidan  ima  qilsa  ana 
shudir”  tezisidan  kelib  chiqadi.  Klassik  ekzistensializm  vakillari  ekzistensiya 
ma’nosini,  uning  ma’naviy  mohiyatini  negativ  xususiyatli  xissiyot  va 
kayfiyatlardan  (qo‘rquv,  gunohkorlik,  noumidlik)  iborat  deb  bilganlar, 
neaekzistensialistlar esa ko‘tarinkilik, sovuqqonlik, ishonch, kelajakka ishonish va 
umid xissi kabi fazilatlar bilan ekzistensiyani boyitib, ba’zi gumanistik g‘oyalarni 
asos  qilib  oladilar.  Ana  shu  xislatlar  hisobiga  deb  hisoblaydilar  ular,  insonning 
ma’naviy tanlovi ongli va aniq   bo‘ladi, uning dunyoga faol munosabati muhim 
sharti bo‘lib ishtirok etadi. 
Muvaffaqiyatga  erishish  inson  hayotining  asosiy  maqsadi  deb  hisoblab, 
tarbiyaning  pragmatik  konsepsiya  tarafdorlari  insonni  oldiga  yuksak  maqsadlar 
qo‘yish,  ijtimoiy  g‘oyalarga  intilishlardan  ozod  etib  muvaffaqiyatni  inson  hayoti 
faqatgina individual doirasi bilan chegaralaydilar. 
 Zamonaviy  neopragmatik  falsafa  shaxsning  individuallistik  nuqtai  nazari  va 
uni 
insonparvarlik 
yo‘nalishi 
qarama-qarshiliklarini 
murosaga 
keltiradi.Insonparvarlik  yo‘nalishiga  alternativ  deb  ssientistik  –