Mahsulotlar sifatini aniqlash va sertifikatlash

Topshiriq va nazorat savollari:
1. Paxta mahsuloti toylarini o‘rash uchun foydalaniladigan materiallar.
2. Paxta mahsulotlari toylarini o‘rash O‘zDSt 665 raqamli standartning mazmuni.
3. Tola toylarini temir yo‘l vagonlariga ortish.
4. Paxtaning kalta momig‘i aralashgan chiqindilarni aniqlash.
5.Paxtaning kalta momig‘i aralashgan chiqindilarni aniqlashda foydalaniladigan
     TSh-01 texnikaviy shartlarning mazmuni va mohiyati.
6.O‘lik aralashgan chiqindilarni aniqlash.

---

167
IX-bob. MAHSULOTLARNI SERTIFIKATLASH
9.1. Sertifikatlashtirish haqida ma’lumot
Hozirgi paytda O‘zbekiston Respublikasi bozor iqtisodiyoti sharoitiga o‘tish
davrida sanoat korxonalarida ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini yaxshilash
muhim obyektiv qonuniyatga aylandi, chunki «sifat» mahsulotlarning jahon
bozorida   raqobatbardoshligini   ta’minlaydigan asosiy omillardan biridir, albatta
bundan mahsulotning ko‘pga chidamliligi, kafolatli muddatda xizmat qilib berish
bundan mustasnodir.
Demak, sifatli mahsulot ishlab chiqarish uni jahon bozorida
raqobatbardoshligini ta’minlash uchun barcha sanoat korxonalaridagi eski asbob-
uskunalar o‘rniga zamonaviy bo‘lgan xorijiy davlatlarning asbob-uskunalari bilan
jihozlash, ishlab chiqarishda, idishlarga joylashtirish, saqlash va tashishda, hamda
ulardan samarali foydalanganda qo‘yilgan talablarga rioya qilish, mahsulot sifatini
barqarorligini ta’minlash lozimdir. Bu talablar turli darajadagi me’yoriy hujjatlar
bilan rasmiylashtirilgandir.
Davlatlar orasida iqtisodiy, texnikaviy, madaniy aloqalarning rivojlanishi
xalqaro tashkilotlar tomonidan ishlab chiqarilayotgan standartlar jahon bozorida
raqobatbarbosh mahsulotlar yetkazib berish bilan uyg‘unlashadi. Davlatlararo
savdo-sotiq munosabatlarining samarali bo‘lishida mahsulot sertifikasiyasi katta
ahamiyatga ega. Bir turdagi mahsulot ishlab chiqarishda qanday mamlakat
bo‘lishidan qat’iy nazar shu mahsulot sifatiga kafolat beruvchi sertifikasiyadan
foydalanadi.
Mahsulotni sertifikasiyalashtirish tovar ishlab chiqaruvchilar orasida raqobatli
kurashda o‘zlarining savdo-sotiqdagi mavqyeini mustahkamlashda asosiy
vositalardan hisoblanadi. Muvofiqlikni sertifikasiyalashtirish-bu belgilangan
mahsulot, jarayon yoki xizmatning ma’lum standartga yoki boshqa me’yoriy
hujjatga mos kelishini yetarli darajada isbotlaydigan uchinchi tomon faoliyatidir.
Mahsulot ishlab chiqarishda sertifikasiyani qo‘llash orqali uning sotuv bozorida

---

168
raqobatbardoshligi ta’minlansa, iste’molchi olgan mahsulotning sifat
ko‘rsatkichlarining barqarorligi va ularning me’yoriy hujjatlarga mos kelishi
to‘g‘risida kafolatlanadi.
Amalda o‘z-o‘zini sertifikasiyalashtirish faoliyati ham ayrim hollarda
qo‘llaniladi. Muvofiqlikni sertifikasiyalash-tirishning asosiy maqsadi iste’molchi
istaklarini, mahsulotni ishlab chiqarishdagi xavfsizlik, inson salomatligi, atrof-
muhit muhofazasi masalalari bo‘yicha himoya qilish, mahsulotning
raqobatchiligini ta’minlashda uchraydigan turli texnikaviy to‘siqlarni bartaraf
qilishdan iborat.
Standartlashtirish va sertifikasiyalashtirish bo‘yicha huquqiy savdo va
qonuniy bog‘lanishlar quyidagi xalqaro tashkilotlar orqali amalga oshiriladi:
-BMT qoshidagi Yevropa iqtisodiy komissiyasi (YeEK);
- standartlashtirish bo‘yicha xalqaro tashkilot (ISO);
- sertifikasiyalashtirish bo‘yicha ISO qo‘mitasi (ISO/SERTIKO);
- muvofiqlikni baholash ISO qo‘mitasi (ISO/KASKO);
- savdo va ta’riflar bo‘yicha bosh assambleya (GATT);
- o‘lchov va birliklar xalqaro tashkiloti (MOMV);
- qonuniy metrologiya bo‘yicha xalqaro tashkilot (MOZM);
- sifat bo‘yicha Yevropa tashkiloti (YeOK);
O‘zbekiston Respublikasida muvofiqlikni sertifikasiyalashtirishda mahsulot,
jarayon yoki xizmat:
-MDH davlatlari standartlari;
-O‘zbekiston Respublikasi milliy standartlari;
-O‘zbekiston Respublikasida qabul qilingan xalqaro standartlar-ning
talablari bilan taqqoslanadi.
O‘zbekiston Respublikasining 1993 yil 28 dekabrdagi «Mahsulot va xizmat
sertifikasiyasi to‘g‘risidagi» qonunida xizmat obyektlari sertifikasiyasining
iqtisodiy, tashkiliy, huquqiy tomonlarini rasmiylashtirishdagi qonun bo‘lib,
sertifikasiya qatnashchilarining huquqlari, majburiyatlari va ularning nimaga javob
berishligini anglatadi.

---

169
Bu qonun to‘rtta bo‘lim va 23 ta moddan tashkil topgan.
I-bo‘lim. Umumiy tushunchalar.
1-modda. Asosiy tushunchalar.
2-modda. Sertifikasiyalashtirishning maqsadi va vazifalari.
3-modda. Sertifikasiyalashtirishni qonunlashtirish.
4-modda. Xalqaro shartnoma va kelishuvlar.
5-modda. O‘zbekiston Respublikasi sertifikasiyalashtirish tashkilot-lari.
6-modda. Sertifikasiya obyektlari va subyektlari.
II-bo‘lim. Umumiy talablar.
7-modda. Sertifikasiya belgisi.
8-modda. Sertifikasiyalashtirish qonuni va ruxsatnomasi.
9-modda. Sertifikasiyalashtirish ma’lumoti.
1II-bo‘lim. Majburiy talablar.
10-modda. Sertifikasiyani joriy qilish.
11-modda. Majburiy sertifikasiya o‘tkazishning shartlari.
12-modda. Majburiy sertifikasiya o‘tkaziladigan mahsulotga qo‘yila-digan
talablar.
13-modda. Mahsulotni majburiy sertifikasiyalashtirishda tadbirkor-ning
majburiyatlari.
14-modda. Xorijdan keltiriladigan va chiqariladigan mahsulot sertifikasiyasi.
15-modda. Mahsulotning majburiy sertifikasiyalashtirish bo‘yicha ishlarini
davlat ta’minoti.
16-modda. Majburiy sertifikasiyalashtirish qoidalarining bajari-lishini davlat
tomonidan nazorat qilish va tekshirish.
17-modda. Ixtiyoriy sertifikasiyalashtirish.
18-modda. Ixtiyoriy sertifikasiyani amalga oshiruvchi subyektlar.
19-modda. Ixtiyoriy sertifikasiya tizimlari.
IV-bo‘lim. Kelishmovchiliklarni hal etish.
20-modda. Sertifikasiyalashtirish qonunlarining buzilishidagi javob-garlik.
21-modda. Norozilik varaqalarini ko‘rib chiqish.

---

170
22-modda. Sertifikasiyalashtirish tashkilotlari va sinov labora-toriyalari
markazlarining javobgarligi.
23-modda. Majburiy sertifikasiya qoidalarini buzganligi to‘g‘risida
korxonalar va tadbirkorlarning javobgarligi.
Ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor munosabatlarining huquqiy asoslarini yaratish
huquqiy davlat qaror topishining xarakterli xususiyati va majburiy shartidir.
O‘zbekistonda bozor iqtisodiyotini amal qilishi uchun huquqiy negiz yaratuvchi
qonunlar qabul qilingan. Bu qonunlarda respublikaning ijtimoiy-iqtisodiy va milliy
xususiyatlari hisobga olingan.
Vazirlar Mahkamasi qoshidagi O‘zbekiston standartlashtirish agentligi
O‘zbekiston Respublikasida sertifikasiyalashtirish bo‘yicha Milliy idora
hisoblanadi.
O‘zbekiston Davlat standartlashtirish, metrologiya va sertifikasiyalashtirish
markazi quyidagi ishlarni amalga oshiradi:
- sertifikasiyalashtirish doirasida davlat siyosatini olib borish,
sertifikasiyalashtirishni o‘tkazish bo‘yicha umumiy qonun-qoidalarini belgilaydi,
hamda ular haqidagi maxsus ma’lumotlarni chop etib boradi;
- sertifikasiyalashtirish tizimini takomillashtirish bo‘yicha dastur loyihalarini
ishlab chiqadi va uni ko‘rib chiqish uchun Davlatga tavsiya etadi;
- O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi bilan kelishilgan holda
xalqaro sertifikasiyalashtirish tizimi bilan bog‘lanadi, undan tashqari
sertifikasiyalashtirish natijalarini o‘zaro tan olishligi haqida kelishib olinadi,
hamda sertifikasiyalashtirish masalalari bo‘yicha boshqa davlatlar bilan o‘zaro
hamkorlikni yo‘lga qo‘yadi;
- majburiy sertifikasiyalanishi kerak bo‘ladigan mahsulotlar turini aniqlaydi;
- bir turdagi mahsulotni sertifikasiyalashtirish bo‘yicha idoralarni
akkreditlashtirish;
- sertifikasiyalashtirish bo‘yicha akkreditlangan idoralar, sifatni boshqarish
tizimi, sertifikasiyalangan mahsulot, sifat bo‘yicha sinov laboratoriyalari, ekspert
auditorlarni Davlat reyestridan o‘tkazadi;

---

171
- bir turdagi mahsulot va sinov laboratoriyalarini sertifikasiyalashtirish
bo‘yicha akkreditlangan idoralarni sertifikasiyalashtirish qonun-qoidalariga rioya
qilishda Davlat nazoratini o‘tkazadi.
Sertifikasiyalashtirish doirasida O‘zbekiston standartlash-tirish agentligining
moliyaviy manbai bo‘lib, davlat byudjeti, hamda xizmat haqi hisoblanadi.
Mahsulot birligini sertifikasiyalashtirish bo‘yicha akkreditlangan idoralar:
- birlik mahsulot sertifikatining tizimini yaratadi va uning funksionalligini
ta’minlaydi;
- sertifikasiyalashtirish ishlarini tashkil qiladi va o‘tkazadi;
- rasmiylashtiradi, milliy yoki xalqaro muvofiqlik sertifikatini beradi;
-sertifikasiyalashtirilgan mahsulotlarni nazorat qilib boradi.
Sertifikasiyalashtirish obyektiga mahsulot, xizmat, hamda sifat tizimi kiradi.
O‘zbekiston standartlashtirish agentligi, sertifikasiyalash-tirish bo‘yicha
idoralar O‘zbekiston standartlashtirish agentligi tomonidan tan olingan yoki
akkreditlangan, sertifikasiyalashtirish doirasida nazorat idoralari, sinov
laboratoriyalari, sifat bo‘yicha ekspertlar-auditorlar, undan tashqari korxona va
tashkilotlar, sertifikasiyalashtirilgan mahsulotlar, jismoniy shaxslar
sertifikasiyalashtirish subyekti deyiladi.
Sertifikasiyalashtirish subyektlari-milliy sertifikatlashtirish tizimi ramkasida
yuridik shaxslarning sertifikasiyalashtirish tizimini yaratish. Yuridik shaxslar
sertifikasiyalashtirish tizimi O‘zbekiston standartlashtirish agentligining
belgilangan tartibda majburiy Davlat qaydnomasidan o‘tgan bo‘ladi.
Sertifikasiyalashtirishda quyidagi  asosiy tushunchalar mavjud:
- milliy sertifikasiyalashtirish tizimi-davlat miqyosida ta’sir etuvchi tizim
bo‘lib hisoblanadi;
- mahsulot sertifikati-belgilangan shartlarga mahsulotning bog‘liq-ligini
tasdiqlash bo‘yicha faoliyati;
- bog‘liqlik sertifikati – belgilangan shartlarga sertifikasiyalashgan
mahsulotning bog‘liqligini tasdiqlash uchun sertifikasiyalashtirish tizimi qoidalari
bo‘yicha berilgan hujjat;

---

172
- muvofiqlik belgisi- belgilangan tartibda belgining qayd etilishi bo‘lib,
mahsulot yoki hujjat xizmatga markirovka qilinadi, ya’ni ushbu mahsulot yoki
xizmat turi aniq standart yoki boshqa me’yoriy hujjatlarga bog‘liq bo‘ladi;
- bittalik mahsulotni sertifikasiyalashtirish tizimi- sertifikasiyalashtirish tizimi
bo‘lib, belgilangan mahsulot, ish yoki xizmatga tegishli bo‘lib, shu yo‘sindagi aniq
standart va qoidalarda qo‘llaniladi;
- sinov laboratoriyasini akkreditlashtirish – sinov laboratoriyasining ma’lum
sinovlar yoki sinovlarning ma’lum turlarini amalga oshirishni rasmiy jihatdan tan
olish;
- sifat bo‘yicha ekspert-auditorlar – sertifikasiyalashtirish sohasida muassasa
va korxonalar faoliyatini baholash va nazorat qilish huquqiga ega bo‘lgan
attestasiyadan o‘tgan shaxs. Ekspert-auditorlar faqat nazorat qilibgina qolmay,
balki maslahatlar ham beradi;
- sertifikasiyalashtirish doirasida nazorat idorasi – sertifikatlangan mahsulotni
baholash va sifatni boshqarish tizimi sertifikasiyasi bo‘yicha idora topshirig‘iga
binoan belgilangan tartibda akkreditlangan bo‘ladi;
- nazorat inspeksiyasi – sertifikasiyalashgan mahsulotni qaytadan baholash,
sifatni boshqarish tizimi yoki ishlab chiqarish, sertifikasiyalashtirish bo‘yicha
idoraning faoliyati, belgilangan shartlarga bog‘liqligini tasdiqlash maqsadidagi
sertifikasiyalashtirish va akkreditlashtirishda belgilangan sinov laboratoriyasi.
Sertifikasiyalashtirishning asosiy maqsadi va vazifalari quyidagilardan iborat:
- mahsulotni tarqatish, insonlarning hayotiga xavf soluvchi favqulodda
bo‘ladigan hodisalarni oldini olish chora tadbirlarini, yuridik va jismoniy shaxs
buyumlari, atrof-muhit ta’sirlarini nazorat qilib borish;
- mahsulot sifatini yaxshilash va uning jahon bozorlarida raqobatbardoshligini
oshirish;
- xalqaro iqtisodiy, ilmiy-texnik va xalqaro savdoda tadbirkorlarni qo‘shma
korxonalarda ishtirok etishi uchun sharoit yaratib berish;
- mahsulot ishlab chiqaruvchilarning vijdonsizligini iste’molchi-lardan
himoyalash;

---

173
- ishlab chiqaruvchilarning mahsulot sifat ko‘rsatkichlarini tasdiqlashdan
iborat.
Sertifikasiyalashtirish doirasiga bo‘lgan munosabat hozirgi qonunlar va
O‘zbekiston Respublikasi qonunlashtirilgan aktlari yordamida tartibga keltirib
turiladi.