Mahsuldor qatlamlarni ochish va

 
5.2-jadval 
Gidrodinamik tadqiqotlangan quduqlarning ishlangan materiallarining natijalari 
Ko‗rsatgichlar 
Konlar 
Kruk 
G‗arbiy Kruk 
Shakarbulak 
Ko‗kdumalo
q rifosti 
Shimoliy 
O‗rtabulaq 
O‗zgarish 
chegaralari 
O‗rtacha 
qiymati 
O‗zgarish 
chegaralari 
O‗rtacha 
qiymati 
O‗zgari
sh 
chegar
alari 
O‗rtacha 
qiymati 
O‗zgar
ish 
chegar
alari 
O‗rtacha 
qiymati 
O‗zgar
ish 
chegar
alari 
O‗rtacha 
qiymati 
O‗tkazuvchanlik 
koeffitsiyenti 
0,0512 
-0,3081 
0,1152 
0,0558 
-0.0904 
0,757 0,0230 
—
0,0945 
0,0544 
0,0008 
-
0.0022 
0,0014 0,0651 
-
1,0438 
0,3840 
Pezoo‗tkazuvchanlik 
koeffitsiyenti
0,0120 
-0.0725 
0,0327 
0,0208 
-0,0273 
0,0233 0,0122 
-0,0502 
0,0289 
0,0067 
-
0,0618 
0,0212 0,0946 
-1.571 
0,5431 
Gidroo‗tkazuvchanli
k koeffitsiyenti
0,0397 
-0.9048 
0,2156 
0,1428 
-0,1759 
0,1584 0,0504 
-0,2070 
0,1020 
0,0059 
-
0,0210 
0,0154 0,76-
10,03 
4,34 
Quduqning 
keltirilgan radiusi 
0,0118 
-0,1280 
0,0597 
0,0001 
-0,0805 
0,0477' 0,0040 
-0,0430 
0,0163 
0,0151 
-
0.0837 
0,364 0,0036
- 
0,0003 
0,0025 
Skin-samara 
ko‗rsatgichi 
-0,0461 
-+4,652 
+1,5275 
+0,433 
У'.'
+2,913 + 1,06 
-+3,43 
+2,41 
+0,39 
-+6,18 
+2,02 -3,21 -
8,32 
-4,73 
Mahsullik 
koeffitsiyenti
1,81 -58,30 
16,22 
4,86-17,17 
8,87 
0,98 -
10,94 
4,32 
0,62 -
7,24 
3,60 
12,90-
34,92 
17,15 
Gidrodinamik 
tugallanganlik 
koeffitsiyenti 
61,60 -1,00 
86,34 
51,16-
94,55 
76,83 
68,75 
-87,76 
76,21 
56,00 
-74,28 
59,50 87,83-
91,15 
90,42 
Boshqa turdagi yoriqlar esa – ―mineralli‖ – tog‗ jinslarini ko‗pincha qirqib 
o‗tadi yoki qatlamlashish bo‗yicha qirqadi yoki unga burchak ostida. 
Sh.I.Dustmuxammedov va D.T.Xamidovaning fikri bo‗yicha bunday yoriqlar odatda 
ikkilamchi kalsitlar kam holda angidritlar bilan to‗ldirilgan [9] hamda tog‗ jinsining 
o‗tkazuvchanligiga kam ta‘sir qiladi. Shu bilan bir qatorda ―mineralli‖ yoriqlar ochiq 
keng rivojlangan va ochiq holda tik yoki qatlamchalarga nisbatan qiya holda 
joylashadi.
Bunday yoriqlar organogenli subformatsiyali ohaktoshlarda butun qirqimi 
bo‗yicha uchraydi va ko‗pgina karbonat tog‗ jinslarining petrogenli har xillik 
ko‗rinishidagi ko‗rsatgichlari hisoblanadi. Ularning shakli chiziqli, shoxchali, 
ko‗pincha ochiq-egrili, alohida uchastkalarda kengayuvchan. Bu yoriqlarning 

---

ochiqligi 0,01 – 0,03 mm.ni tashkil qiladi, vaqt o‗tishi davomida so‗nggi muddatlarda 
paydo bo‗ladi, shuhbasiz to‗g‗ridan – to‗g‗ri o‗tkazuvchanlik kattaligini aniqlaydi. 
Agar Kruk, G‗arbiy Kruk, Shakarbuloq konlarining kollektorlari uchun 
o‗tkazuvchanlik koeffitsiyentining o‗rtacha kattaligi namuna bo‗yicha olingan 
qiymatlar bilan taqqoslanganda ularning nisbatan past (Ko‗kdumaloq Rifosti) va 
yuqori qiymatlari (Shimoliy O‗rtabuloq) tushintirishni talab qiladi. Namuna 
materiallarining tadqiqoti bo‗yicha Ko‗kdumaloq Rifosti konining kollektorlarining 
yoriqli – g‗ovakli ohaktoshlari o‗rtacha g‗ovakligi 8,4 – 8,6% ni va o‗rtacha 
o‗tkazuvchanligi esa 0,013 mkm2 ni tashkil qiladi ya‘ni, tog‗ jinsining yuqori 
bo‗lmagan 
filtratsiya-sig‗imdorlik 
xossalarini 
ko‗rsatadi. 
Tadqiqotlangan 
oraliqlardagi o‗rtacha hisobiy qiymati 0,0014 mkm2 ni tashkil qiladi, bu kerni 
bo‗yicha aniqlangan ma‘lumotlar bo‗yicha bir tartibga kichik. Bu ma‘lumotlar 
quduqni burg‗ilash jarayonida g‗ovaklik muhitlariga yuvuvchi suyuqliklarning 
zarrachalarini va filtratlarining kirib borishi natijasida qatlamning tabiiy 
o‗tkazuvchanligini berkitib qo‗yganligining isbotidir.
Bu natijalar quduqlarni sinash natijalarining tasdiqlovchi xulosasidir. Masalan 
№2 quduqda 3121-3111 metr oraliqlarida birlamchi neft debiti 0,01m3/kun olingan, 
keyin esa diametri 3 mm.li shtutser yordamida tuz-kislotali ishlov berilgandan keyin 
neftning debiti 39,9 m3/kunni tashkil qilgan. Xuddi shunday natijalar 3106-3093 m 
oraliqlari №2 quduqda, №4 quduqda esa 3157-3144 metr oraliqlar sinalganda 
olingan. Shimoliy O‗rtabuloq konining yuqori yura karbonat formatsiyasi qirqimida 
ikkkita XV-R va XV-RU mahsuldor qatlamlar ajratilgan.
XV-RU gorizontning qirqimi rifogenli ohaktoshli – ishqorlashgan, g‗ovakli – 
kovakli, qo‗ng‗ir – kul rang qatlamchalar, mustahkam, zichlamali, ko‗pincha plitkali 
farqlanmali yotqiziqlardan tashkil topgan. Ko‗pincha bunda kovakli – vodorosli 
ohaktoshlar – 44,4%ni, bir necha marta kichik vodorosli ohaktoshlar – 34,2% 
rivojlanish olgan. Bo‗lakchali – kovaklangan ohaktoshlar qirqimi 11%ni , 
kovaklangan – 7%gachani tashkil qiladi. Koralli ohaktoshlar birlik qatlamchalar 
ko‗rinishida uchraydi va umumiy gorizontda 2%ni tashkil qiladi. 

---

175
XV-P gorizontning yotqiziqlari ham xuddi shunga o‗xshash litologik 
ohaktoshlarning farqlari bilan tasvirlangan, ya‘ni XV-Rif usti faqat boshqa miqdoriy 
nisbatlarda berilgan. Bu yerda vodoroslilarning tarkibini kamayishi sezilarli 
kuzatiladi va mos holda kovaklangan va bo‗laklangan - ohaktoshlarning 
kovaklarining farqlariga mos keladi. 
Namunalarning 150 dan ko‗p nusxalarini tadqiqotlash qatlamlashishlar 
oralig‗idagi parallel va perpendikulyar yo‗nalishlardagi o‗tkazuvchanlikning 
anizotropiyasini ko‗rsatgan [9]. 
Ko‗rib chiqadigan tog‗ jinsining yoriqliligi qo‗shni konlardagiga nisbatan 
yuqori ekanligini ko‗rsatadi. Agar qo‗shni konlarning yoriqliligi epizodik tavsifga 
ega bo‗lsa, boshqa holatlarda ko‗pincha yoriqlarning uzunligi va kengligi katta emas, 
u Shimoliy O‗rtabuloq konida tizimli tavsifga ega bo‗ladi, bu yoriqning kengligi 
ba‘zida 1 mm.ga yetishadi; o‗rtacha 0,5 mm.ga yaqin. Yoriqlarning qalinligi 0,11 dan 
0,83 m/sm oralig‗ida chegaralanadi. 
Bunda ko‗rib chiqiladigan konning mahsuldor qatlamining qalinligi yuqori 
darajadagi yoriqlilikni nusxalarning yozuv ma‘lumotlari tavsiflaydi. №№1,2,3,4 
quduqlar bo‗yicha namunalarning chiziqli chiqishi 165,08 m.ni tashkil qilgan, 
qaysiki, ulardan qisman maydalangan va to‗lig‗icha buzilgan ohaktoshlarning chiziqli 
chiqishi 71,08 m.ni yoki 43%ni tashkil qilgan.
L.M.Nakazovaning [63] tadqiqoti bo‗yicha qatlamning quduq tubining atrofi 
zonasining o‗tkazuvchanligi qatlam zonasidan uzoqdagi mosafa bilan taqqoslanganda 
tog‗ jinslari kollektorining yoriqliligini urinma ekanligini tasdiqlaydi. Bu xulosalarni 
tasdiqlash uchun [66]da olib borilgan quduqlarni gidrodinamik tadqiqotlarning 
natijalariga ishlov berilib qatlamning quduq tubi atrofi zonasining o‗tkazuvchanligi 
qatlam 
zonasidan 
uzoqda 
joylashgan 
qatlamning o‗tkazuvchanligi bilan 
taqqoslanganda yuqori ekanligi bilan tasdiqlanadi.
Shimoliy O‗rtabuloq koni bo‗yicha olingan argumentlarga asoslanib, 
o‗tkazuvchanlikning karrali yuqoriligi (0,384 mkm
2
) ekanligi quduqlarning 
gidrodinamik tadqiqotlash natijalariga ishlov berish orqali tasdiqlanadi, ya‘ni aniq 

---

namunalardagi (0,1218 mkm
2
) ma‘lumotlarga nisbatan yuqori, ya‘ni quduq tubi 
atrofida tog‗ jinslarining kollektorlarini yoriqliligi yuqori ekan. 
Yuqori ko‗rsatgichdagi yoriqlilikning umumiy jamlanmasi katta kovakliligi 
faqat tog‗ jinslarining yuqori o‗tkazuvchanligi bilan emas quduq atrofi va qatlamning 
yaxshi gidrodinamik aloqasi hamda peuzoo‗tkazuvchanlik va gidroo‗tkazuvchanlik 
koeffitsiyentlarining kattaligi bilan tasdiqlanadi hamda qiymati boshqa obektlarda 
olib borilgan tadqiqot ma‘lumotlariga nisbatan yuqoridir. 
Ko‗pchilik tadqiqotchilar tomonidan olingan quduqning mahsullik 
koeffitsiyentining kattaligi XV-R va XV-RU gorizontlardagi quduqlar uchun bu 
ko‗rsatgichlar boshqa mahsuldor qatlamlarga nisbatan (XV, XVa, XV- RO va DERF) 
tartibli ravishda yuqori ekanlik qonuniyatini tasdiqlaydi. 
Ko‗pgina tadqiqotchilarning ishlarining natijasi bo‗yicha [20,39,66 va 
boshqalar] eng informativ parametrlar o‗ziga kompleks kollektorlarni fizik 
xossalarini biriktiradi va QTZ (qatlam tubi zonasining) o‗tkazuvchanligiga ta‘sir 
qiluvchi skin-samaraning ko‗rsatgichlari hisoblanadi. 
Quduqlarni ekspluatatsiya qilishning skin-samarasi ko‗rsatgichining kattaligi 
(5.2-jadval) katta oraliqlarda (-8,32 dan 7,25 gacha) o‗zgarishi mumkin, kon bo‗yicha 
o‗rtacha qiymati -4,73 dan 2,91 gacha nisbatan tor oraliqlarda o‗zgaradi. 
Ma‘lumki, S = 0 kattalikda qatlam birjinsli (yaxlit ) hisoblanadi. Quduq tubi 
atrofini va qatlamdan uzoq masofadagi o‗tkazuvchanlikni o‗zaro taqqoslash mumkin. 
S = 0 teng bo‗lganda mahsullikning haqiqiy koeffitsiyenti quduqning tabiiy 
mahsulligini ifodalaydi. 
Skin–samaraning salbiy qiymati QTZsining o‗tkazuvchanligini qatlamdan 
uzoq qismidagi o‗tkazuvchanlik ustidan yuqori ekanligini tasdiqlaydi. Quduqlarni 
ekspluatatsiya qilish jarayonida skin-samaraning salbiy sabablari quyidagilar bo‗lishi 
mumkin: QQTZ (qatlam quduq tubi zonasining) berkituvchi materiallardan tabiiy 
tozalash; quduq stvolining filtrlash qismini mexanik va kimyoviy usullar yordamida 
tozalash; QQTZsiga samarali ta‘sir qiluvchi tadbirlarni qo‗llash (qatlamni gidravlik 
yorish, tuz-kislota ishlov berish va boshqalar). 

---

177
Skin – samaraning ijobiy kattaligi ya‘ni, QQTZsining o‗tkazuvchanligi 
uzoqlashgan zonasining o‗tkazuvchanligidan ham yomon ekanligini ifodalaydi. 
Shuning uchun skin-samaraning ijobiy kattaligi neft qazib olishni jadallashtirish 
maqsadida QQTZsiga ishlovni olib borishda asos bo‗lib xizmat qiladi. 
Skin-samaraning 
ko‗rsatgichlarini 
olingan 
kattaliklariga 
quduqning 
gidrodinamik tugallanmaganlik koeffitsiyenti 0,51 dan 1,00 gacha o‗zgaradi. 
Shunday tabiiy savol paydo bo‗ladi ya‘ni, bir xil texnologik burg‗ilashda, 
burg‗ilash eritmasining parametrlarida va qatlamga repressiyada skin-samaraning 
ko‗rsatgichlari kattaligi va bir mahsuldor qatlamning yoki konning quduqlari uchun 
gidrodinamik tugallanmaganligi koeffitsiyenti nima uchun katta chegaralarda 
o‗zgaradi? Kollektor 0,15 dan kichikka ega bo‗lgan sharoitda hamma quduqlar 
ijobiy skin-samara kattalikka ega bo‗ladi va 50-76% potensial imkoniyatda ishlaydi.
Aniqlangan skin-samaraning aniqlangan ko‗rsatgichlarini natijalari va 
quduqlarni gidrodinamik tugallanmaganligi haqidagi oldingi ishlardagi nashr qilingan 
[20,37,59,62,69] ma‘lumotlar uni tasdiqlaydi. 
Bu ishlarning asosiy xulosasi 
ya‘ni, burg‗ilash eritmasining qattiq zarrachalarning qatlamga kirib borishi past 
o‗tkazuvchan kuchli loylashgan kollektorlar ochilganda kuchli namoyon bo‗ladi.
Har xil tog‗-geologik sharoitlarda o‗zlashtirilgan quduqlarning tajribasidan: 
- kollektorning o‗tkazuvchanligi 0,5mkm
2
dan katta bo‗lganda burg‗ilash 
eritmasining qatlamga filtratlarni va qattiq zarralarni katta miqdorda kirib borishiga 
qaramasdan ular quduqlarni o‗zlashtirishda va ekspluatatsiya qilishda oson olib 
chiqariladi; 
- kollektorning o‗tkazuvchanligi 0,1 dan 0,5 mkm
2
bo‗lganda ham quduq oson 
o‗zlashtiriladi, qatlamga kirib to‗plangan burg‗ilash eritmasining qattiq zarralarni va 
filtratlarni to‗liq olib chiqish sodir bo‗lmaydi; 
-kollektorning o‗tkazuvchanligi 0,01 mkm
2
dan kichik bo‗lganda burg‗ilash 
eritmasining qattiq zarralar va filtratlar qatlamga uncha katta bo‗lmagan chuqurlikka 
kirib borganda ham, quduq qiyin o‗zlashtiriladi, uni tozalash ham. Shuning uchun 
murakkab geologik-texnik tadbirlar olib boriladi. 

---

Olingan natijalarning asosida G‗arbiy O‗zbekistonning yuqori yura karbonatli 
mahsuldor qatlamlardagi quduqlarni o‗zlashtirishda kollektorning g‗ovakliligi 0,15 
mkm
2
dan kichik bo‗lganda QQTZsini burg‗ilash eritmasining qattiq zarralari va 
filtratlaridan tozalash bo‗yicha zaruriy holda geologik – texnik tadbirlar oldindan 
ko‗rib chiqiladi. 
Belgilash zarurki, skin-samarani kattaligi ko‗rsatgichini aniqlash bilan 
QQTZsiga ta‘sir qilish ishlarini olib borishda kerakli masalalar hal qilinadi. 
QQTZsini neftni qazib olishni tozalash va jadallashtirish uchun qanday texnologik 
ta‘sir qilishni amalga oshirish to‗liq hal qilinmaydi, chunki, murakkablik 
holatlarining sabablarini oydinlashtirmasdan S ning kattalik qiymati baholash uchun 
imkoniyat beradi.
Bunda skin-samara ko‗rsatgichlarining kattaligini aniqlash usulining o‗zi 
QQTZsining va qatlamning uzoq qismidagi o‗tkazuvchanliklarini taqqoslashga 
asoslangan. Bunday yaqinlashish faqat izotrop qatlamlarda yaxshi natija beradi, lekin 
bunday qatlamlar tabiatda ko‗p ham uchramaydi. Quduqlardagi QQTZsidagi tabiiy 
o‗tkazuvchanlik har xil samaralarning ta‘sirida qatlamning uzoq qismidan katta yoki 
kichik bo‗lishi mumkin, bunday yondoshuv ishonchsiz natijalarga olib kelishi 
mumkin va xato xulosalarga mos holda chunki, asosiy sabablardan biri olib borilgan 
QQTZsiga ta‘sir qilish texnologiyasining sabablaridan biri hisoblanadi [6].
Shunga bog‗liq holda QQTZsining holatini aniqlash usullari va aniq mos 
keladigan geologik-fizik shartlarlarni tanlash va QQTZsiga ta‘sir qilish asosida 
samarali texnologiya asosida quduqlarni ekspluatatsiya qilishda takomillashtirilgan 
zaruriy talablarni amalga oshirish talab qilinadi: 
1.Eng ma‘lumotli parametrlar ya‘ni, kollektorlarni fizik xossalarini va 
QQTZsini o‗tkazuvchanligiga ta‘sir qiluvchi skin-samara ko‗rsatgichlari o‗zining 
jamlanmasiga qo‗shuvchi, qaysiki, kattalik har xil regionlarda keng oraliqlarda -6 
dan +20 gacha konning geologik –fizik sharoitlariga va quduqlarni ekspluatatsiya 
qilishga bog‗liq holda o‗zgaradi. 
2.G‗arbiy O‗zbekistonning konlarida tadqiqotlangan quduqlarning oraliqlarida 
o‗tkazuvchanlik, pezoo‗tkazuvchanlik va gidroo‗tkazuvchanlik koeffitsiyentlarining 

---

179
qiymati yuqori yura yotqiziqlarining mahsuldor qatlamlarning yoriqlilik darajasiga 
bog‗liq holda keng oraliqlarda o‗zgaradi. 
3.Quduqlarni ekspluatatsiya qilishning skin-samaralari ko‗rsatgichining 
kattaligi katta oraliqlarda (-8,32 dan 7,25 gacha) o‗zgarishi mumkin. Bunda 
gidrodinamik 
tugallanmagan 
quduqlardagi 
koeffitsiyentining 
skin-samarasi 
ko‗rsatgichlari kattaliklari 0,51 dan 1,00 ni tashkil qiladi.
4.Ko‗rib chiqiladigan sharoitda skin-samaraning ko‗rsatgichi kattaligiga 
amalda ta‘sir qiluvchi yagona parametr kollektorning g‗ovakligi hisoblanadi. 
G‗ovaklik 0,15 va undan yuqori bo‗lgan hamma quduqlarda skin-samaraning qiymati 
salbiy bo‗ladi, gidrodinamik tugallanmaganlik koeffitsiyenti 0,86 – 1,00 ni tashkil 
qiladi, quduqlar potensial imkoniyatga yaqin sharoitlarda ishlaydi. 
5.Kollektorning g‗ovakliligi 0,15 dan kichik bo‗lganda hamma quduqlar ijobiy 
skin-samaraga ega bo‗ladi hamda quduqlar 50-76% potensial imkoniyat bilan 
ishlaydi. Bunday sharoitda QQTZsini burg‗ilash eritmasining qattiq zarralari va 
filtratlardan tozalash uchun geologik-texnik tadbirlar qo‗llaniladi. 
6.Skin-samara ko‗rsatgichlarining kattaliklari aniqlangandan keyin QQTZsiga 
faqat ta‘sir qilish bo‗yicha ishlarni olib borish zarurligi masalasi hal qilinadi. Shunga 
bog‗liq holda QQTZsini holatini aniqlash usullar va quduqlarni samarali texnologiya 
asosida ekspluatatsiya qilishning geologik-texnik tadbirlari takomillashtiriladi.