Mahsuldor qatlamlarni ochish va

 
12.5. Neftberuvchanlikni oshirishda ta‟sir etish obektlarni tanlash mezonlari 
Sanoat sinovi bosqichida qatlamlarning neftberuvchanligini oshirishda va 
sanoat usullarini tadqiqot qilish jarayonida samarali muammolar paydo bo‗ladi. 
Neftberuvchanlikni kuchaytirish usullarini qo‗llashda iqtisodiy yo‗qotilishlarning 
ko‗rsatgichi sezilarlidir, oddiy suv haydashga yoki sunish rejimida ishlashga nisbatan 
ularni amalga oshirish xarajatlari yuqoridir.
Yaxshi usulni tanlash uchun har qanday konda bir nechta usullar qo‗llaniladi 
va quyidagilarni bilish zarurdir:
- qatlamlarning neftga to‗yinganligi yoki ularning sunish darajasi, suvlanishi;
- neft va qatlam suvlarining xossalari – qovushqoqlik, oltingugurt miqdori, 
parafin, asfalten, smola, tuzlar;
- kollektor va uning xossalari – qumoqtosh, alevrolit, ohaktosh, 
o‗tkazuvchanlik, qalinlik qatlamning har xilligi, uzilishlar, bo‗linish, chuqurligi, 
solishtirma yuzasi, moddalar tarkibi, gilligi, tuzning tarkibi;
- burg‗ilangan quduqlarni joylashuvi va texnik holatlari: material-texnik 
vositalarning mavjudligi, ularning sifati, tavsifi va bahosi;
- neftni sotish bahosi;
- neft qazib chiqarishni kupaytirish va uning iste‘moli. 
Bugungi kunda qatlamlarni neftberaoluvchanligini oshirish usullari bo‗yicha 
juda ko‗p tadqiqotlar va tajriba sanoat sinovlari o‗tkazilgan bo‗lib, yetarli darajada 
keng bilimlar to‗plangan, miqdori va mezonlari to‗g‗risida tasavvurlar yetarlicha, 
qatlamda neftni, suvni va qatlamlarni xossalarini tavsiflovchi ma‘lumotlar 
to‗plangandir.

---

1. 
Gaz do‘ppisi
. Hamma usullar uchun tabiiy yoki sun‘iy yuqori gazga 
to‗yinganlikni qatlamning qaysidir qismida mavjudligi noqulaylik tug‗diradi, chunki 
haydaladigan 
ishchi 
agentlarning o‗tkazuvchanligi 50-100 marta yuqori 
o‗tkazuvchanlikka ega bo‗lgan gaz qismiga intiladi, natijada ishchi agentlarning 
samarasiz sarflanishi sodir bo‗ladi.
2. 
Qatlamlarning neftga to‘yinganligi. 
Neftli qatlamlar yuqori darajada suvga 
to‗yingan bo‗lganda (70-75% dan katta) neftberuvchanlikni oshirishda ma‘lum 
bo‗lgan hamma usullarni iqtisodiy sabablarga muvofiq qo‗llab bo‗lmaydi, qimmat 
bo‗lgan agentlarni siquvchanlik xususiyatidan bor yo‗g‗i 25-30%ga foydalaniladi, 
qolgan qismi esa qatlamning suvga to‗yingan qismiga foydasiz sarflanadi. Ko‗pgina 
usullar (qatlam ichra yondirish, bug‗li siqish, SFM bilan suv haydash) qatlamning 
neftga to‗yinganligi 50% kichik bo‗lganda sarflanadigan vositalarni qoplanmasligi 
tufayli qo‗llanilmaydi.
3. 
Qatlamlarning yoriqligi
. Qatlamlarning o‗tkazuvchanligining har xilligi 
qimmatbaho ishchi agentlarni tezda qazib oluvchi quduqlarga yorib kirishga olib 
keladi va ulardan tejamkor bo‗lmagan holda foydalaniladi.
4
. Faol suv napor rejimi
. Neft uyumlari faol tabiiy suv napor rejimida 
ishlatilganda (odatda o‗lchamlari bo‗yicha uyum katta emas, qatlamlar yuqori 
mahsuldorli va neftning qovushqoqligi kichik bo‗lganda), qatlamni qoldiq neftga 
to‗yinganligi (25-30% dan kichik) kichik bo‗lganda chegara yoki tub qatlam 
suvlarning siquvchanlik xossasi hisobiga suv haydash usulida qatlamlar yuqori 
ko‗rsatgichda egallanadi. Bunday sharoitda neftberuvchanlikni oshirishdagi usullarni 
qo‗llash murakkablashadi, chunki qatlamning past qoldiq neftga to‗yinganligi 
ko‗pgina usullarni qo‗llashni chegaralaydi. Ishchi agentlar chegaradan tashqarida 
joylashgan quduqlar orqali haydalganda, agentlarni yo‗qotilishiga, ichki chegaradagi 
quduqlar orqali haydalganda – samaradorlik pasayib ketadi.
5. Neftning qovushqoqligi
. Bu eng kuchli omil bo‗lib, ko‗pgina holatlarda 
iqtisodiy mezoni bo‗yicha hal qiluvchi holat hisoblanadi. Oddiy suv haydash orqali 
hamma fizik-kimyoviy usullar neftning qovushqoqligi 25 - 30 mPa∙s dan kichik 
bo‗lganda iqtisodiy jihatdan o‗zini oqlagan. Polimerli suv haydash yuqori 

---

447
qovushqoqli (100 - 150 mPa∙s) yuqori o‗tkazuvchan qatlamlarda qo‗llaniladi. Issiqlik 
usullarni yuqori qovushqoqli neftlarda qo‗llash maqsadga muvofiqdir, chunki bunday 
holatda qo‗llanilganda qovushqoqlikni pasaytiradi yuqori samaraga erishiladi. Lekin 
neftning qovushqoqligi 500-1000 mPa∙s.dan yuqori bo‗lganda oddiy texnologiya 
bo‗yicha issiqlik usullari qo‗llanilganda foydasiz bo‗lib qoladi. Bunday yuqori 
qovushqoqli neft konlarida quduqlarning to‗ri juda zich bo‗ladi (1’2 ga/qud) va katta 
xarajatlar bilan bog‗liq, bo‗lganligi uchun energiya sarfi hamma vaqt ham iqtisodiy 
jihatdan o‗zini oqlay olmaydi.
6
. Suvning qattiqligi va tuzliligi. 
Hamma turdagi fizik-kimyoviy usullar 
qatlamning neftberuvchanligini oshirishda qo‗llanilganda yuqori tuzlilik va ayniqsa 
qatlam suvlarining tarkibida kalsiy va magniy tuzlari bo‗lganda, eritmalarni 
tayyorlashda tuzlardan foydalanilganda samaradorlik keskin pasayib ketadi.