Mahorat maktabi” da malaka oshirayotgan psixologlar uchun “Psixologik korreksiya” yo‘nalishi bo‘yicha tavsiya va maslahatlar

2. Rivojlanishning me’yorliligi tamoyili. Rivojlanishning me’yorliligini ontogenetik rivojlanuvning yosh bosqichlarini, ularning biri birining o‘rnini egallash jarayoni deb tushunish kerak.
«Psixologik yosh» L.S. Vыgotskiy tomonidan kiritilgan. Bu «shaxs tuzilishining shunday yangi tipiki, uning atrofga bo‘lgan munosabati, uning ichki va tashki xayoti, aynan vaqtdagi butun rivojlanishni asoslab, aniqlab beradilar.» (L.S.Vыgotskiy, 1984, s.248).
SHunday qilib, yosh me’yorining bolaning rivojlanishining darajasiga mos kelishini baholashda va korreksiya maqsadlarini tuzishda quyidagi tavsiflarni hisobga olish zarur:
1. Rivojlanishning ijtimoiy vaziyati (ahvolining) xususiyatlari (masalan, tarbiyaviy yoki maorifiy idoraning turini o‘zgarishi, bolaning aloqa doirasi, kattalar, oila a’zolarini hisobga olganda va x.k.).
2. Aynan shu yosh rivojlanishi bosqichidagi psixologik yangi ko‘nikmalarning tuzilish darajasi.
3. Bolaning asosiy faoliyatining rivojlanish darajasi, uning faollashtirish.
«YOsh me’yori» tushunchasidan tashkari psixologni «individual me’yor» degan tushuncha bilan ham to‘qnashishiga to‘g‘ri keladi, Ushbu tushuncha yosh rivojlanishi me’yorida har bitta aniq o‘quvchi uchun uning individualligi va mustakil rivojlanish yo‘liga qarab rivojlanishini yaxshilash programmasini tuzish imkonini beradi.
3. Korreksiyaning “yuqoridan quyiga” tamoyili. L.S.Vыgotskiy tomonidan ilgari surilgan ushbu tamoyil korreksion ishning yo‘nalishini ochib beradi. Psixologning dikkat markazida rivojlanishning ertangi kuni turadi, korreksion faoliyatning asosiy mazmuni bu o‘quvchi uchun «yakin oradagi rivojlanuv zonasini» yaratish (bunday o‘quvchilar L.S.Vыgotskiyda bolalar edi). «YUkoridan kuyiga» tamoyil bo‘yicha korreksiya olg‘a intiluvchi xarakterga ega va psixologik yangi tuzilmalarning o‘z vaktida shakllanishiga yo‘naltirilgan psixologik faoliyat sifatida tuziladi.
4. Korreksiyaning “quyidan yuqoriga” tamoyili. Ushbu tamoyil amalga oshirilietganda korreksion ishning asosiy mazmuni sifatida mavjud bo‘lgan kobiliyatlarni mashq kilish va trenirovkasi ko‘riladi. Bu tamoyilni asosan fe’l-atvor nuktai nazardan moslashuvni tarafdorlari amalga oshiradilar. Ular tushunishicha fe’l-atvor korreksiyasi avvaldan mavjud bo‘lgan fe’l-atvor shablonlarining (ijobiy va salbiy) kuvvatlovchisidir. Maksadi ijtimoiy talab etuvchi fe’l-atvorni mustaxkamlash va ijtimoiy-talab etilmagan fe’l-atvorni to‘xtashish.
SHunday kilib, «kuyidan yukoriga» korreksiyasining asosiy vazifasi xulk-atvorning berilgan modelini xar kanday yo‘llar bilan aniklanishi va uning mustaxkamlanishi. Korreksiya markazida-psixik rivojlanishning yaxlit darajasi murakkablashtirish jaraeni, xulk-atvorning turlanishi, reaksiyalar mujassamlashishi fakatgina ma’lum bo‘lgan xulk-atvor asosi turadi.