«Mahalliy xomashyolar va ikkilamchi resurslar asosida innovatsion texnologiyalar»

428 
КЕЛАЖАК ОЗИҚ- ОВҚАТЛАРИ ЯРАТИШНИНГ МУАММО ВА 
ИСТИҚБОЛЛАРИ 
Д.М.Хатамова, И.Р.Аскаров, Ш.М.Кирғизов, Қ.Қ.Отахонов, Р.Казаков 
Фарғона давлат университети, Андижон давлат университети 
Урганч давлат университети 
Дунё аҳолисини тез суръатлар билан ошиб бориши инсониятни озиқ-
овқат маҳсулотлари билан таъминлаш келажакда муаммолар келтириб чикариш 
эхтимоллигини ортириб бормокда, чунки ҳозирги кунда бир неча юз миллион 
ахоли очарчиликда яшаётганлиги хакида оммавий ахборот воситарида 
огохлантирмокда. Яна ахолини кўпчилиги ўз вақтларини тежаш мақсадида тез 
таёрланадиган озиқ-овқатларига бўлган талаби ортиб бормокда.
Ана шундай озиқ-овқатлар жумласига турли-туман Фаст-фудларга талаб 
ортмокда. Фаст-фууд - инглиз тилидан таржима килинганда "тезкор таом" деган 
маънони англатади. Ана шундай таомлар жумласига Гамбургер, хот-дог, лаваш, 
тез тайёрланувчи бизнес-ланчлар, чипслар (ковурилган картошка) шундай 
егуликлар сирасига киради. Сўнгги йилларда фаст-фуд саноати бутун дунё, шу 
жумладан, юртимизда хам тез суръатлар билан ривожланди. Бугун ошхона, 
кафе ва ресторанларни гамбургер ёки хот-догсиз, дўкон ва супермаркетларни 
ўрамига "роллтон" ёки "доширак" ёзуви туширилган маҳсулотларсиз тасаввур 
қилиб бўлмайди. Айниқса талабалар ўз вақтларини тежаш мавсадида ана 
шундай 
тез 
тайёр 
бўладиган 
маҳсулотлардан 
яъни 
озиқ-овқат 
фойдаланишларига кўпроқ гувоҳ бўламиз. Аммо кўпчилик ана шундай тез 
тайёр бўлувчи озиқ-овқатлар қандай йўл билан ва қандай маҳсулотларидан 
фойдаланишаётганини яхши билишмайди. Ана шундай тез тайёр бўладиган 
озиқ-овқат қўшилмаларидан бири натрий глутамат деб номланадиган кимёвий 
органик моддадир. Ушбу озиқ-овқат қўшишни нима кераги бор? 
Кимёвий тоза ҳолда 1908 йилда натрий глутамат Японияда синтез 
килинган. Янги моддани Токио император университети профессори Икадеа 
Кикунае томонидан синтез килинган. 1909 йилда ушбу олим озиқ-овқат 
саноатида ишлатиш учун патент олган. У асосан глутамат натрийни буғдой ва 
соя оқсилларидан ажратиб олган. Бу олинган янги глютамин аминокислотасини 
натрийли тузи озиқ-овқат қўшимчаси сифатида “Адзиномото”(япон тилидан 
таржимаси ”таъм моҳияти” бўлади) номи билан ишлаб чиқарила бошланган.
Натижада кўплаб олимлар томонидан ушбу моддани кимёвий синтез йўли 
билан олишга ҳаракат қилишган. Аммо улар асосий моддани оралиқ ҳосил 
бўлган изомердан ажратиш қийинлиги туфайли режалар амалга ошмаган 
сабаби фақат битта изомергина таъм бериш хоссасига эга бўлиб қолганлари 
бундай хоссани намоён қила олмаган. Натрий глутамат дарҳол Японияда, кейин 
бутун дунёда машҳурликка эришган. Ушбу модда асосан - таъм кучайтиргичи 
сифатида кенг фойдаланилади.Бугунги кунда натрий глутаматнинг инсоният 
томонидан йиллик истеъмоли 200 минг тоннани этади. 

---

429 
Натрий глутамат озиқ-овқат таркибида мавжуд бўлиб, у организмдаги 
оқсилларни таркибида учрайдиган 20 аминокислотадан бирининг тузидир.
Бу глютамин аминокислотасининг натрийли тузи бўлиб органик кимё 
адабиётларида ёзилганидек гўштга асосий гўшт таъмини берувчи моддадир. 
Японияда асосан соядан олинган паста таркибида мавжуд бўлиб Японияда 
тайёрланадиган деярли барча таомларга қўшилади.
Натрий глутамат овқат таъмни кучайтириб беради-ю, аммо... 
Оммавий ахборот воситаларининг берган ахборотига кўра Россиялик бир 
талаба кечки овқатдан кейин ўзини нохуш сезади. Боши оғриб, харорати кўтарилади, 
терисига турли хилдаги доначалар тошади, оғиз бўшлиғи атрофида қандайдир 
оғирлик хис қилади. Талабани зудлик билан шифохонага олиб боришади. Докторлар 
ушбу талабага бу касаллик сабаби таркибида "таъм кучайтирувчи" сунъий кўшимча-
глутамат натрий бўлган фаст-фуд, яримфабрикатлар, чипслар, соуслар, қуритилган 
зираворлар, бульонли кубиклар ва тез тайёр бўлувчи бизнес-ланч махсулотларини 
кўпроқ истеъмол қилиш туфайли пайдо бўлганлигини айтишган. 
Табиий махсулотлардан ўрнига кимёвий реакциялар оркали олинадиган 
глутамат натрий яъни (Е 621) озиқ-овқат қўшилмаси сувда яхши эрийди, оқ кристалл 
кукун. Таъмсиз, ҳидсиз бу модда ҳар кандай таомни лаззатли қилиш, тез тайёр 
бўлувчи хамирли озиқ-овқат махсулотларига гўшт, товук булони, қўзиқорин ва баъзи 
сабзавотлар таъмини бериш хусусиятига эга. Шундан бўлса керак, баъзи олимлар уни 
мўъжизавий озиқ-овқат қўшимчаси деб аташади. 
Америкалик олимлардан нейрофизиолог Жон Олне ўтган асрнинг 70-
йилларида глутамат натрий таъсирини айрим жониворларда синаб кўрган ва ушбу 
модда каламушларнинг миясини зарарлашини аниқлаган. Кейинги изланишлар ушбу 
"таъм кучайтиргич" овқат ҳазм қилиш тизимида гастрит, ошқозон яраси каби 
касалликларни келиб чикишига сабаб бўлишини кўрсатиб ўтган. Япон олимларидан 
эса Хироши Огуро глутамат кўз пардасига салбий таъсир этишини исботлади. 
Қолаверса, Е 621 озиқ-овқат қўшилмаси қўшилган овкатларни мунтазам истеъмол 
килувчи кишиларда бош оғриғи, жиғилдон қайнаши, юракнинг нотекис уриши, 
мускулларнинг бўшашиши холатлари кузатилади. Бундан ташқари, у организмдаги 
инсулин миқдорини уч бараварига ошириб юборади ва семиришга мойиллик 
туғдиради. Умуман олганда натрий глутамат озиқ-овқат қўшилмасидан ташқари 
барча углеводларга бой яъни хамирли озиқ-овқатлардан доимо истеъмол қилишдан 
ўзимизни тийиб юришимиз, ўзимизни соғлигимизни сақлашга ва ортиқча вазн 
ортишидан ўзимизни сақлашга сабаб бўлишини унитмаслигимиз керак. Оммавий 
ахборот востиларини берган ахборотларига кўра кўплаб хорижий давларларда аҳоли 
орасида ортиқча вазнга эга бўлганлар сони йилдан йилга тезлик билан ортиб 
бормоқда. Бундай ҳолат эса аҳоли саломатлигига ҳам жиддий хавф солиши барчага 
маълум.
Юқоридаги айтиб ўтилган маълумотларни ҳисобга олган ҳолда тез тайёр 
бўлувчи озиқ-овқат маҳсулотлардан фойдаланишда эхтиёт бўлиш мақсадга мувофиқ 
эканлигини барчамиз унитмаслигимиз керак.