Mahalla fuqarolik jamiyati instituti sifatida

Asadbek Turdialiyev

18.99

Mahalla fuqarolik jamiyati instituti sifatida

MAHALLA FUQAROLIK JAMIYATI INSTITUTI SIFATIDA

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining joriy yil 3 fevraldagi “Maxalla institutini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Farmonida ushbu tuzilmaning huquqiy asosi, mahallani aholiga eng yaqin va xalqchan tuzilmaga aylantirish, davlat organlari va fuqarolik jamiyati institutlari bilan hamkorligini yanada rivojlantirish bilan bog’liq ustuvor vazifalar belgilandi.

Ushbu hujjatda mahalla institutini yanada takomillashtirishning ustuvor yo’nalishlari, bir qator yangi qonun-qoidalar joriy etilishi ko’rsatib o’tildi. Bundan asosiy e’tibor fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyatini yagona shaffof qulay tizim asosida muvofiqlashtirish, shuningdek mahallalarning davlat va nodavlat tashkilotlari bilan o’zaro xamkorligini yanada mustaxkamlashga qaratildi. Farmonning eng muhim jihati mahallalar faoliyatini muvofiqlashtirish bo’yicha respublika kengashini fuqarolar yig’inlarining uyushmasiga aylantirish, unga yuridik shahs maqomini berish va doimiy asosda ishlaydigan ijro tuzilmasini tashkil etish nazarda tutilgan.

Kengashlar zimmasiga yuklatilgan vazifalar ijrosini samarali ta’minlash, fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyatining moddiy-texnika bazasini mustaxkamlash, sohada amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy dasturlarni moliyalashtirish bo’yicha ishlarning samaradorligini oshirish maqsadida Respublika kengashi va xududiy kengashlar raislarining birinchi o’rinbosarlari bir vaqtning o’zida “Maxalla” fondining tegishincha Respublika boshqaruvi hamda xududiy bo’lim va bo’linmalariga raislik qilishlari haqidagi tashabbus qo’llab-quvvatlandi.

Mazkur Farmon  ijrosini ta’minlash maqsadida fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyatini yanada takomillashtirishga doir kompleks chora - tadbirlar dasturi ishlab chiqildi.

Dasturning birinchi bandida fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyatiga oid qonun xujjatlarini inventarizatsiyadan o’tkazish va tegishli qonun xujjatlariga Farmondan kelib chiqadigan, shu jumladan, ularning huquq va majburiyatlari,  vakolatlarini kengaytirish, ushbu yo’nalishdagi tuzilmalarning vazifa va javobgarligini aniq belgilashga qaratilgan o’zgartish va qo’shimchalarni kiritish bo’yicha normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini qisqa vaqtda ishlab chiqilishi belgilab qo’yildi. Bundan tashqari Farmon bilan kompleks chora - tadbirlar dasturining 37 ta bandida aniq tadbirlarni amalga oshirishni nazarda tutadigan kompleks chora-tadbirlar dasturi tasdiqlandi.

Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyatini muvofiqlashtirish bo’yicha respublika kengashi hamda Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar hududiy kengashlari tomonidan sudlarga fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari manfaatlarini ko’zlab da’vo arizalari, davlat ho’jalik boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari, ularning mansabdor shaxslari hatti-harakatlari (harakatsizligi) ustidan shikoyatlarni davlat boji to’lamasdan taqdim etish bo’yicha O’zbekiston Resrublikasining Soliq kodeksiga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish to’g’risidagi qonun xujjatlarini ishlab chiqish bilan imtiyozli huquq ta’minlanmoqda.

Dasturning uchinchi bandiga ko’ra 2017 yil 1 iyulgacha Vazirlar Mahkamasining mahalla faoliyatiga daxldor bo’lgan qaror loyihalari tayyorlanadi. Ijtimoiy qo’llab-quvvatlashga muxtoj bo’lgan, kam ta’minlangan oilalar, yolg’iz keksalar, pensioner va nogironlarni aniqlash xamda ularni ijtimoiy qo’llab-quvvatlash bo’yicha moliya va sog’liqni saqlash organlari bilan o’zaro hamkorligini nazarda tutadigan tegishli normativ - huquqiy hujjatlar loyihalarini ishlab chiqish orqali ilgari mavjud bo’lgan ayrim noaniqliklarga chek qo’yiladi.

Bundan tashqari aholi tomonidan kommunal xizmatlar va elektr energiyasi haqi o’z vaqtida va to’liq to’lanishini ta’minlashga ko’maklashgani uchun fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlarini rag’batlantirishni nazarda tutuvchi normativ-huquqiy hujjat loyihasini ishlab chiqish munosabat sub’ektlarining hamkorligini yanada yaqinlashtiradi va manfaatlar uyg’unligini ta’minlaydi.

Dasturning to’rtinchi bandida extiyojmand oilalarga ijtimoiy nafaqalar va moddiy yordam tayinlash hamda to’lash tartibini zamonaviy talablarni hisobga olgan holda yanada takomillashtirish maqsadida kam ta’minlangan oilalarga ijtimoiy nafaqalar va moddiy yordam tayinlash va to’lash tartibi to’g’risidagi Nizomning yangi taxririni ishlab chiqish va kiritish belgilangan.

Dasturning ettinchi bandida “Mahalla posboni” jamoatchilik tuzilmalari faoliyatini takomillashtirishga qaratilgan normativ-huquqiy hujjat loyihasini ishlab chiqish belgilangan.

Dasturning sakkizinchi bandida oliy ta’lim muassasalarida ijtimoiy gumanitar fanlar yo’nalishi doirasida ta’lim dasturlarida fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyatini o’rganish bo’yicha maxsus kursni kiritish masalasi bo’yicha normativ-huquqiy hujjatni tayyorlash belgilangan. Bu esa fuqarolar orasida mahalla munosabatlariga oid bilimlarni yanada boyitishga xizmat qiladi.

Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyatini yanada takomillashtirishga doir kompleks chora-tadbirlar dasturining 22 ta bandida fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyati samaradorligini yanada yaxshilashga qaratilgan tashkiliy chora-tadbirlarni amalga oshirish nazarda tutilgan.

Yana bir muhim masala, 2018 yilning 1 dekabrigacha Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar markazlarida “Mahalla markazi” binolarini hamda 2021 yilning 1 dekabrigacha fuqarolar yig’ini idoralari binolarini na’munaviy loyihalar va ularga qo’yilgan talablar asosida qurish (rekonstruktsiya qilish, ta’mirlash), shuningdek, ularni zarur mebel jamlanmasi, kompyuter texnikasi, aloqa vositalari va internet tarmoqlari bilan jihozlash, mahalla markazi majmualarida tadbirkorlikni yanada rivojlantirishga ko’maklashish, hotin-qizlarni ijtimoiy qo’llab-quvvatlash bo’yicha markazlar hamda kutubxonalar faoliyatini yo’lga qo’yish kabi muhim vazifalar ko’zda tutilgan.

Albatta, mazkur Farmonda nazarda tutilgan har bir chora-tadbir,  mamlakatimizda fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyatini yanada takomillashuvi, yaxshilanishi, xalqimizning ko’p asrlik noyob, o’ziga xos va mos urf-odat, an’analari keyingi avlodlarga bekamu ko’st etkazilishida muhim ahamiyat kasb etadi.

Ushbu Farmon mamlakatimizda mahalla institutlarini rivojlantirishning yangi bosqichini boshlab berdi. Bu esa fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari zimmasidagi vazifalarni samarali bajarish, ularning faoliyatini muvofiqlashtirishda davlat organlari va fuqarolik jamiyati institutlari bilan o’zaro xamkorligini yanada mustaxkamlash imkonini beradi.
O’zbekiston “Mahalla” xayriya jamoat fondi respublika boshqaruvi tomonidan “Mustaqillik yillarida mahalla instituti: tajriba, amaliyot va ustuvor vazifalar” mavzuida anjuman o’tkazildi.

Unda Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish, Ichki ishlar hamda Xalq ta’limi vazirliklari, Fuqarolik jamiyati shakllanishini monitoring qilish mustaqil instituti, Respublika Ma’naviyat targ’ibot markazi va boshqa hamkor tashkilotlar vakillari, fuqarolar yig’inlari raislari hamda ommaviy axborot vositalari xodimlari ishtirok etdi.

Ta’kidlanganidek, mustaqillikning ilk yillaridanoq davlatimiz rahbari tashabbusi bilan mahalla institutining huquqiy asoslarini yaratish, ularni zamon talablariga mos holda takomillashtirib borish, jamiyatimiz siyosiy-iqtisodiy va ma’naviy hayotining ajralmas bir qismi sifatida ushbu noyob tuzilma maqomini mustahkamlashga katta e’tibor qaratib kelinmoqda. Avvalo, milliy davlatchiligimiz tarixida ilk bor shaharcha, qishloq, ovul va mahalla fuqarolar yig’inlari o’zini o’zi boshqarishning hududiy birliklari sifatida O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida mustahkamlab qo’yildi, ularning maqomini belgilash, vakolatlarini kengaytirishga qaratilgan qator qonun hujjatlari qabul qilindi.

Birgina so’nggi 3 yilda yangi tahrirdagi “Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari to’g’risida”gi hamda “Fuqarolar yig’ini raisi (oqsoqoli) va uning maslahatchilari saylovi to’g’risida”gi qonunlar hamda sohaga oid 16 ta nizom hayotga tatbiq etildi. Fuqarolar o’zini o’zi boshqarish organlari xodimlarining malakasini oshirish bo’yicha O’quv kurslari hamda “Mahalla” ma’rifiy teleradiokanali faoliyati yo’lga qo’yildi.

Natijada bugun mahalla aniq yo’naltirilgan asosda aholini ijtimoiy qo’llab-quvvatlash, xususiy tadbirkorlik va oilaviy biznesni rivojlantirish markaziga, “Kuchli davlatdan — kuchli fuqarolik jamiyati sari” tamoyilining amaliy ifodasiga hamda keng xalq ommasini davlat, hokimiyat idoralari bilan bog’lab turuvchi mustahkam ko’prikka aylanmoqda. Davlat boshqaruvi organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirish ishlari ham tizimli ravishda amalga oshirilayotir.

Umuman, hozirgi paytda yurtimizda mavjud 10 mingga yaqin fuqarolar o’zini o’zi boshqarish organlari tomonidan mahalliy ahamiyatga ega bo’lgan 30 dan ziyod vazifalar muvaffaqiyatli bajarilayapti. Milliy va ma’naviy qadriyatlar, an’ana va urf-odatlarimizni asrab-avaylash, yoshlarni barkamol insonlar sifatida kamolga yetkazish, millatlararo do’stlik va hamjihatlikni mustahkamlash, aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarini aniq yo’naltirilgan asosda qo’llab-quvvatlash, onalik va bolalikni muhofaza qilish, xotin-qizlar va yoshlar bandligiga ko’maklashish, ijtimoiy-ma’naviy muhit barqarorligini ta’minlash hamda hududlarni obodonlashtirish shular jumlasidandir.

Mahallalarda yarashtirish, ma’rifat va ma’naviyat, ijtimoiy qo’llab-quvvatlash, xotin-qizlar bilan ishlash, voyaga yetmaganlar, yoshlar va sport masalalari, tadbirkorlik faoliyati hamda oilaviy biznesni rivojlantirish, ekologiya, tabiatni muhofaza qilish, obodonlashtirish va ko’kalamzorlashtirish, jamoatchilik nazorati hamda iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish bo’yicha jamoatchilik komissiyalari tashkil etilishi fuqarolar yig’inlari faoliyatida yangi imkoniyatlar yaratmoqda.

Tadbirda Prezidentimiz tashabbusi bilan 1992 yilda “Mahalla” xayriya jamoat fondining tashkil etilishi fuqarolar yig’inlarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, mahallalarda milliy qadriyatlarni e’zozlash va targ’ib qilish, madaniy-ma’rifiy ishlarni kuchaytirish, aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamini qo’llab-quvvatlashda muhim rol o’ynayotgani qayd etildi. Xususan, ayni chog’da respublikamiz bo’yicha 9532 ta fuqarolar yig’ini zamonaviy kompyuter jamlamasi, 7746 tasi mebel jihozlari bilan to’liq ta’minlangan. So’nggi 3 yil davomida 40 ga yaqin qo’llanma va adabiyotlar tayyorlanib, fuqarolar yig’inlariga yetkazib berildi. Bu esa ular faoliyati yanada samarali bo’lishiga xizmat qilmoqda.

Shu yilning birinchi yarmida mahallalarda 50 mingdan ortiq ma’rifiy-madaniy tadbirlar tashkil etilishida Fond hududiy tuzilmalari tomonidan uslubiy-amaliy yordamlar ko’rsatildi. Fuqarolar yig’inlarining sohaga oid qonun hujjatlari ijrosini ta’minlashdagi faoliyatini o’rganish, ularning ilg’or tajribasini keng ommalashtirishda har yili an’anaviy tarzda tashkil etilayotgan “Eng namunali fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari”, “Fuqarolar yig’inlarining eng namunali diniy ma’rifat va ma’naviy-axloqiy tarbiya masalalari bo’yicha maslahatchisi” ko’rik-tanlovlari ham ayni muddao bo’layapti.

Mahallalarda istiqomat qilayotgan ota-onalarning yosh avlod tarbiyasi bilan bog’liq huquqiy, ma’naviy-axloqiy, fiziologik bilimlarini oshirishga ko’maklashish maqsadida 9100 ga yaqin fuqarolar yig’inlari qoshida “Ota-onalar universitetlari” faoliyati yo’lga qo’yildi. 2015 yilning birinchi yarmida ushbu jamoatchilik tuzilmalari tomonidan 56 mingdan ortiq tadbirlar o’tkazildi. Fuqarolar yig’inlarining nodavlat notijorat tashkilotlari, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari bilan ijtimoiy sheriklik munosabatlari ham tobora rivojlanmoqda. Jumladan, “Oila — mahalla — ta’lim muassasasi” hamkorlik mexanizmini kuchaytirish bo’yicha chora-tadbirlar doirasida joriy yilning o’tgan davrida mahallalarda 58 mingdan ortiq tadbirlar tashkil etildi.

Anjumanda mahallalarda bolalar sportini rivojlantirish maqsadida har yili hamkor tashkilotlar ko’magida o’tkazilayotgan “Futbolimiz kelajagi”, “Mahallamiz pahlavonlari”, “Otam, onam va men — sportchilar oilasi”, “Biz aql-idrokli oilalarmiz” kabi musobaqalar ahamiyati salmoqli bo’layotganiga ham e’tibor qaratildi. Yaqinda o’tkazilgan “Futbolimiz kelajagi” respublika turnirida 1 million 260 mingga yaqin bolalar va o’smirlar qatnashgani ham ana shundan dalolatdir. Bu borada Fond va uning hududiy tuzilmalari tomonidan mahallalarda bolalar maydonchalarini qurish va ularning faoliyatini yanada rivojlantirish maqsadida ko’rilayotgan chora-tadbirlar muhim omil bo’lmoqda. Masalan, so’nggi yillarda Fond hisobidan 1618 ta bolalar maydonchasi qayta ta’mirlandi, 701 tasi namunaviy loyiha asosida qurilib, foydalanishga topshirildi.

Aholining ehtiyojmand qatlamlarini ijtimoiy qo’llab-quvvatlash va bandligini ta’minlash borasidagi ishlar ham e’tiborlidir. Birgina oxirgi 5 yilda Fond hisobidan 16 mingdan ortiq oilalarga moddiy yordamlar ko’rsatildi, 27 ming nafarga yaqin fuqarolarga kiyim-kechak berildi, 2300 dan ortiq oilalar uy-joylarini ta’mirlashga, 600 nafarga yaqin nogiron va boquvchisini yo’qotgan talabalarga o’quv-shartnoma pulini to’lashga yordam ko’rsatildi.

Bu boradagi xayrli ishlar Keksalarni e’zozlash yilida ham izchil davom ettirilmoqda. Davlat dasturi doirasida Fond hisobidan 520 nafar urush va mehnat faxriysiga televizorlar, 6 ming nafarga yaqin keksalarga kiyim-kechak olib berildi, 1200 nafarga yaqin yolg’iz keksalarning uy-joylarini ta’mirlash uchun moddiy yordamlar ajratildi.

Aholi bandligini ta’minlash masalasi ham doimiy e’tiborda turibdi. Oilaviy tadbirkorlik va hunarmandchilikni qo’llab-quvvatlash maqsadida Fond hududiy tuzilmalari va fuqarolar yig’inlari tomonidan shu yilning birinchi yarmida hududlarda 302 mingdan ziyod yangi ish o’rinlarini yaratish, 41 mingdan ortiq tadbirkorlik sub’ektlarini tashkil etishga ko’maklashildi. Bu borada, ayniqsa, 7102 ta fuqarolar yig’inida tadbirkorlik faoliyatini — oilaviy tadbirkorlik va hunarmandchilikni rivojlantirishga ko’maklashish maqsadida ochilgan maslahat markazlarining hissasi salmoqlidir.

Ishtirokchilar tomonidan mahallalar faollari sa’y-harakatlari bilan joriy yilning birinchi yarmida 1,4 milliondan ortiq oilalarda ma’naviy muhit o’rganilgani hamda 32 mingga yaqin oilalarda turli nizoli holatlarga barham berilgani alohida aytib o’tildi.

Bunday keng ko’lamli natijalarga erishilishida davlatimiz rahbarining 2013 yil

10 oktyabrdagi qarori bilan Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari huzurida tashkil etilgan O’quv kurslari muhim o’rin tutmoqda. Hozirgi paytgacha bu kurslarda 36 mingdan ortiq tizim faollari malaka oshirdi.

Tadbirda istiqlol yillarida mahalla institutini rivojlantirish borasida to’plangan ijobiy tajribalar bilan bir qatorda, kelgusidagi ustuvor vazifalar xususida ham batafsil so’z yuritildi. Jumladan, mahallalarda aholi ma’naviyatini yanada kuchaytirishga qaratilgan targ’ibot ishlarini izchil davom ettirish, mutasaddi davlat organlari va jamoat tashkilotlari bilan o’zaro hamkorlikni mustahkamlash, fuqarolar yig’inlaridagi jamoatchilik komissiyalari faoliyatini yanada jonlantirish lozimligi aytildi. Ayni chog’da mustaqillik yillarida respublikamizda amalga oshirilgan keng ko’lamli islohotlar, qo’lga kiritilgan ulkan yutuqlarimiz hamda “Kecha kim edigu bugun kim bo’ldik?”, “Ertaga kim bo’lishimiz, qanday yangi marralarni egallashimiz kerak?” degan savollarning mohiyati va ahamiyatini keng jamoatchilik o’rtasida targ’ib qilish, yurtdoshlarimizni yangi marralar sari ruhlantirish yuzasidan zarur fikr-mulohazalar bildirildi.