Magnit maydaninin’ toki bar o’tkizgishke ta’siri Ersted ta’repinen

Fizikani oqitiwdin’ miynetke oqitiw menen baylanisinda-

oqiwshilar politexnizm ma`selelerin sheshedi. Bular arasindag’i baylanis eki ta`repleme a`hmiyetke iye, bir ta`repten fizikani oqitiwda oqiwshilardin’ miynetke oqitiw dawaminda alg`an bilim ha`m uqibin paydalaniw, ekinshi ta`repiten oqiwshilardin’ fizika sabag`inda alg`an bilim ha`m ko`nlikpesin miynetke u`yretiwde paydalaniladi.

Fizikanin’ ja`miyetlik pa`nler menen baylanisinda-

geografiya, fizika, ximiya, biologiya, matematikadan alg`an bilimler tiykarinda ta`biyattin’ rawajlaniwi haqqindag’i tiykarg’i nizamlar ja’miyetlik pa`nlerde qa`liplesedi. Zattin’ saqlaw nizami, materiyanin’ jasaw formalari zat ha`m maydan energiyanin’ materiyanin’ bir tu`rden ekinshi tu`rge o`tiwi, du`niya ha`m oni biliw qusag’an filosofiyaliq tu`sinikler ha`m dialektika nizamlari

fizikani oqitiw protsessinde oqiwshilardin’ dialektikaliq oylawin
rawajlandiradi.
Faradeydin’ oylap tabiwi. Elektromagnitlik induktsiya qubilisi.
Elektromagnitlik induktsiya qubilisi sebepli waqit o’tiwi menen o’zgeretug’in magnit maydaninda jaylastirilg’an katushkada kernew payda boliwin an’latadi. Katushka ushlarin sirtqi tuyiq shinjirg’a jalg’ansa tok payda boladi.
Bul tokti INDUKSION TOK dep ataydi.
Induksion tok shamasi nelerge baylanisli?
Buni aniqlaw ushin to’mendegi ta’jiriybeni o’tkeremiz.
Suwrette ko’rsetilgen qurilmani jiynap magnitt katushkanin’ ishine a’ste aqirin toqtatpastan kirgizemiz.

Buna galvanometr strelkasinin’ awisiwi ju’da’ qisqa mu’ddet ishinde tez kirgizip alayiq. Bunda galvanometr strelkasinin’ awisiwi u’lken boladi.
Magnittin’ katushka ishinde qansha ha’reketleniwi tez bolsa,induktsion toktin’ shamasi da sonsha u’lken boladi.
Ta’jiriybede isletilgen katushkani basqa oramlari ko’p bolg’an katushka menen almastirayiq.
Magnittin’ katushka ishinde birdey qozg’alis tezliginde oramlari ko’p bo’lg’an katushkada galvanometr strelkasinin’ awisiwi u’lken boladi.Katushkadag’i sim orami qansha da’rejede ko’p bolsa, induksion tok shamasida sonsha da’rejede ko’p boladi. Gezektegi ta’jiriybeni oramlar sani aldin’g’i katushka menenbirdey biraq diametri u’lken bolg’an katushka menen almastiramiz

Magnittin’ katushka ishine kirgizip-shig’ariw tezligi aldin’g’i ta’jiriybede ko’rilgen tezlikte bolsin.Sonda diametri u’lken bolg’an katushkada payda bolg’an kernewden u’lken bolg’anlig’i ko’rinedi. Katushkadag’i sim oramlarinin’ diametri qansha da’rejede u’lken bolsa induksion tok shamasi da sonsha da’rejede ko’p boladi.

Solay etip,induktsion tok shamasi magnit maydaninin’ o’zgeriw tezligine katushka oramlarinin’ sani ha’m onin’ diametrine proportsional boladi. Galvanometrge jalg’ang’an katushkada payda bolg’an induksion kernew derekke jalg’ang’an katushka payda etken magnit maydan ku’sh siziqlarinin’ o’zgerisi sebepli payda boladi. Katushkadag’i tok o’zgermese, onin’ magnit maydani da o’zgerissiz boladi ha’m bunday maydan ku’sh siziqlari basqa katushkani kesip o’tkende indoksion kernew bolmaydi.