Magnit materiallar va ularning qo’llanilishi

1.3-rasm. Magnit maydonining o‗ta o‗tkazgichni aylanib o‗tishi

odamni hayratga soladi. Internet sahifalarida ―uchib yuruvchi magnit‖ yoki ―magnit paryashiy v vozduxe‖ so‗zlari bilan Google Internet qidiruv sistemasi bunday tajribalarni rasmlarinigina emas, harakatli kinofilmlarini ham topishga yordam beradi. Yangi o‗ta o‗tkazgich moddalar bilan bunday tajribalar faqat geliy temperaturalarida emas, azot temperaturalarida ham bajarish imkoniyatini beradi.

1.4–rasm. O‘ta o‘tkazgichda uni kuchsiz magnit maydoni tomoniga qarab itaruvchi kuchning hosil bo‘lishi

15

1.4. Paramagnetiklar

Moddaning magnit xossalari birinchi navbatda elektronlar bilan bog‗liq. Elektronning xossalari asosan kvant fizikasida o‗rganilsada, uning ayrim xossalarini bu yerda ham eslash zarurati bor.
Har bir elektron o‗zining harakat holatidan qat‘iy nazar xususiy impuls momentga – spinga ega. Elektronnning spini L  / 2 bo‗lib, fundamental fizik doimiy, Plank doimiyi bilan aniqlanadi. Elektronning xususiy magnit momenti Bor magnetoni deb ataladi:

pm	 	e	.	(1.4.1)
		2m

Uning son qiymati quyidagicha: p_m  9.274096 10^24 J / T  9.274096 10^24 m² A

Elektron magnit momentga egaligi uning kichik magnitligini bildiradi.
Elektronning spini va magnit momenti orasida quyidagi munosabat o‗rinli:
p_m   _m^e L . (1.4.2) Atomlarning magnit momentiga yadrodagi proton, neytronlar ham hissa qo‗shadi. Bu zarralar uchun ham (1.4.2) munosabat o‗rinli bo‗lib, ularning massalari elektron massasidan 1840 marta ortiq bo‗lgani uchun, magnit momentlari aksincha, 1840 marta kichikroq bo‗ladi. Shuning uchun atomlarning
magnit momentlariga yadrolarning hissasi sezilarli bo‗lmaydi.
Elektron atom yadrosi atrofida aylanma harakatlanar ekan, uning imuls momenti kvantlanadi. Bunday kvantlanish dastlab Bor postulatlarida aytilgan edi:

L  mv r  .

(1.4.3)

Elektronning yadro atrofidagi orbital harakati, elektron zaryadli zarra bo‗lgani uchun, aylanma tok va magnit moment hosil qiladi:

pm  IS  e r ^2  	ev	 r ^2  	e	mvr  	e	 	e	L .	(1.4.4)
	2 r		2m		2m		2m

Shunday qilib elektronning orbital harakatida ham magnit va mexanik momentlar nisbati doimiy ekan, lekin nisbatlar qiymatini farqi magnit momentning ikki holdagi tabiati turli ekanligini ko‗rsatadi.

16

_{ J n pm}