Magistrlik dissertatsiyasi

2.3. Ta’lim muassasasi rahbarining boshqaruv kompitentsiyasi faoliyatining xususiyati.
Ta’lim muassasasini boshqarishga nisbatan tizimli yondashuv asosida rahbar ta’lim muassasasini bir butun yaxlit tizim sifatida va uning belgilari haqida aniq tasavuiga ega bo‘ladi. Tizimning birinchi belgisi yagonaligi hamda uni bo‘laklar, tarkibiy qismlarga ajratish mumkinligidadir. Ikkinchi belgisi tizimning ichki tuzilishining mavjudligini anglatadi. Uchinchi belgisi tizimning integratsiyalana olishidir. Tizimning har bir tarkibiy qismi o‘ziga xos sifatga ega bo‘lgani bilan, o‘zaro harakat orqali tizimning yangi integratsiyalana olish sifati hosil bo‘ladi. To‘rtinchi belgisi ta’lim muassasalarining tashqi muhit bilan chambarchas bog‘liqligidir. Chunki ta’lim muassasalari tashqi muhitga moslashib, ushbu ta’lim jarayonini qayta quradi hamda o‘zining maqsadlariga erishish uchun tashqi muhitni o‘ziga bo‘ysundiradi. Boshqaruvdagi tizimlilik va yagonalik rahbar bilan pedagogik jamoa o‘rtasidagi o‘zaro harakat va aloqani ta’minlaydi, biryoqlama boshqaruvning oldini oladi. Boshqaruvni markazlashtirish keragidan ortiq bo‘lganda, albatta, mahmuriy boshqaruv kuchayadi. Bu holat o‘qituvchilar va o‘quvchilarning ehtiyojlari, talab va istaklarini hisobga olmaslikka, rahbar va o‘qituvchilarning keraksiz mehnat va vaqt sarflashlariga olib keladi.Shuningdek, markazlashtirilmaslikka ham keragidan ortiq e’tibor berilsa, pedagogik tizim faoliyatining sustlashishi ko‘zga tashlanadi.
Ta’lim muassasasi ichidagi boshqaruvda markazlashtirish va markazlashtirmaslikni uyg‘unlashtirish mahmuriy va jamoatchilik boshqaruvi rahbarlarining faoliyatini jamoa manfaatiga qaratadi, hamda kasb malakasi darajasida qarorlarni qabul qilishga sharoit yaratadi.Yakka-hokimlik bilan jamoatchilik boshqaruvining birligj tamoyili pedagogik jarayonni boshqarishda yakkahokimlikka yo‘l qo‘ymaslikka qaratilgan. Boshqarish faoliyatida o‘qituvchilarning tajribasi va bilimiga tayanib, turli qarashlami taqqoslab, oqilona xulosalar chiqarish o‘ta muhimdir. Vazifalarni kollegial hal qilish har bir jamoa a’zosining javobgarligini yo‘qqa chiqarmaydi. O‘z navbatida yakka- hokimlikning o‘ziga xos jihatlari bor. Yakkahokimlik pedagogik jarayonda tartib-intizom, vakolat doirasi va unga amal qilishni tahminlaydi. Qarorni qabul qilishda kollegial yondashuv ma’qul bo‘lsa, qaroming ijrosini tahminlashda yakka- hokimlikka bo‘ysunish ma’quldir. Ta’lim tizimini boshqarishning davlat-jamoatchilik xarakteri ushbu tamoyilni amalga oshirishga sharoit yaratadi. Ta’lim tizimini boshqarishning samaradorligi axborotlarning qanchalik aniq va to‘liqligiga ham bog‘liq. Agar axborotlar aniq, to‘liq yig‘ilsa yoki haddan ziyod ko‘p bo‘lsa, qaror qabul qilishda chalkashlikka olib keladi.Biz ta’lim-tarbiya jarayonida o‘quvchilarning o‘zlashtirishi haqidagi ma’lumotlarni yig‘amiz, lekin ularning qiziqishlari, xulq-atvori, shaxs sifatidagi yo‘nalishiga e’tibor beramiz. Ana shuning uchun ham tarbiya jarayonida ko‘plab og‘ishlar kuzatiladi. Yosh o‘qituvchilarning har tomonlama yetuk mutaxassis bo‘lib yetishishlari bugungi kunning eng dolzarb masalalaridan biridir.
Tashkilotni boshqarish (yetakchilik) sohasidagi professional standart zamonaviy rahbar rivojlanish va yetakchilik kabi sohalarda professional tayyorgarlikka ega bo'lishi kerakligini ta'minlaydi. Tashkilot strategiyasini amalga oshirish, tashkilot faoliyatini monitoring qilish va baholash, ma'muriy guruhni boshqarish, tashkilotdagi o'zgarishlar va boshqalar. Kasbiy standartda ko'rsatilgan malaka oshirish aksentlari ta'lim muassasalari rahbarlari uchun ham dolzarbdir, shuning uchun ular boshqaruv vakolatlarini rivojlantirish vektorlaridan biri bo'lishi kerak.
“Yangi maktabimiz” milliy ta’lim tashabbusiga ko‘ra, o‘qituvchi va ta’lim muassasalari rahbarlari raqobatbardoshlik, tashabbuskorlik, ijodiy fikrlash, nostandart yechimlarni topish kabi fazilatlarga ega bo‘lishi kerak. Umumiy ta'limni yangilash kabi rivojlanish sohalari ustunlik qiladi. Ta'lim standartlari, iqtidorli bolalarni qo'llab-quvvatlash tizimi, rivojlanish, o‘qituvchilar salohiyati, zamonaviy maktab infratuzilmasi, sog‘liqni saqlash,maktab o'quvchilari bu yo‘nalishlar ta’lim muassasalari rahbarlari tomonidan amalga oshirilishi belgilangan. Bundan tashqari, boshlang'ich maktab rahbari uchun boshqaruv faoliyatining butun doirasini tasavvur qilish, ustuvor yo'nalishlarni aniqlash va boshqaruv qarori uchun eng yaxshi variantni tanlash qiyin. Shu bilan birga, tayinlangan rahbarlarning boshqaruv mehnatining katta xarajatlari ta'lim muassasasining boshqaruv tizimida to'plangan kasbiy xulq-atvor normalarini, nazariy va amaliy bilimlarni topish, o'zlashtirish va amaliyotda foydalanishga qaratilgan bo'lib, bu boshqaruvning yetarli darajada rivojlanmaganligini ko'rsatadi. Shu munosabat bilan malaka oshirish jarayonida ta’lim muassasalari rahbarlari o‘rtasida boshqaruv vakolatlarini shakllantirish muammosiga ustuvor vazifa sifatida qaralishi lozim. Shunday qilib, ijtimoiy-pedagogik darajada tadqiqotning dolzarbligi ta'lim muassasalari rahbarlarining o'z kasbiy faoliyatining faol sub'ektlari bo'lishlari uchun vaqt talabi bilan bog'liq. Ilmiy va nazariy darajada tadqiqotning dolzarbligi bilan bog'liq.
Kompetentsiya - bu shaxsning o'z ishida qo'llashga tayyorligi va qobiliyati kasbiy faoliyat bilimlari, ko'nikmalari, shaxsiy fazilatlari, shaxsga ushbu faoliyatni amalga oshirishda safarbar qilish, o'z faoliyati natijalarini mustaqil baholash imkonini beradi.
Boshqaruv kompetensiyasi - bu shaxsning professional boshqaruv qadriyatlariga asoslangan ajralmas mulki bo'lib, uning boshqaruv bilimlari va ko'nikmalari tizimini boshqarish qobiliyatini qo'llashga tayyorligi va qobiliyatini aks ettiradi.
Umumta'lim muassasasi rahbarining boshqaruv kompetensiyasi - bu umumiy ta'lim muassasasi rahbarining boshqaruv bilimlari, ko'nikmalari va shaxsiy fazilatlarini qo'llashga tayyorligi va qobiliyatidir.
Ta’lim muassasalari rahbarlarining malakasini oshirish jarayoni rivojlantirishga qaratilgan bo‘lishi kerak.Ular maxsus va uslubiy boshqaruv vakolatlariga ega.Umumta'lim muassasasi rahbarining alohida kompetentsiyasi biz tomonidan mustaqil qaror qabul qilish qobiliyati va istagi sifatida qaraladi. Umumiy ta'lim muassasasi rahbarining maxsus vakolatlarini rivojlantirishning asosiy nuqtasi samarali boshqaruv qarorlarini qabul qilish va professional qarorlar qabul qilish qobiliyati va ko'nikmalarini rivojlantirishdir. Maktabni boshqarish amaliyotida boshqaruv vazifalari:

• 
  Umumta'lim muassasasi rahbarining uslubiy kompetentsiyasi bizning fikrimizcha, mustaqil ishlash qobiliyati va tayyorligi.
  
• 
  maktab boshqaruvi amaliyotida o‘zlashtirilgan usullarni, boshqaruv vazifalarini bajarish yo‘llarini tanlash va qo‘llash.
  

Psixologik-pedagogik adabiyotlar tahlili shuni ko'rsatdiki, maxsus va uslubiy boshqaruv kompetentsiyalari tarkibi ilgari yetarlicha ishlab chiqilmagan. Ta'lim muassasalari rahbarlarining maxsus vakolatlarining tarkibiy tarkibiga quyidagilar kiradi:
- boshqaruv variantlarini mustaqil ishlab chiqish qobiliyati qarorlari;
- standartga nostandart yechimlarni topishga tayyorlik va qobiliyat boshqaruv vazifalari;
- boshqaruv faoliyatida malakali foydalanish qobiliyati professional lug'at;
- boshqaruv vaziyatlarni tahlil qilishning elementar ko‘nikmalariga ega bo‘lish;
- innovatsion dasturlarni ishlab chiqish qobiliyati va istagi.
Ta'lim muassasalari rahbarlarining uslubiy kompetentsiyasining tarkibiy qismida biz quyidagilarni aniqladik:

• 
  boshqaruv funktsiyalarini bajarish istagi va qobiliyati;
  
• 
  normativ-huquqiy hujjatlardan foydalanish va ularni rasmiylashtirish qobiliyati;
  
• 
  xodimlar mehnatini tashkil eta olish;
  
• 
  iqtisodiy o‘sish dasturlarini ishlab chiqish va ulardan foydalanish qobiliyati;
  
• 
  boshqaruvda analitik, tadqiqot ishlarini bajarish qobiliyati.
  

Uslubiy va maxsus boshqaruvni rivojlantirishning muhim sharti ta’lim muassasalari rahbarlarining malakasi malaka oshirish hisoblanadi.