Magistratura bo’limi

2.2. Tadbirkorlikni iqtisodiy faolligini oshirishda ishbilarmonlik muhitini o’rni

Iqtisodiy faollikni ta’minlashda va unga erishishda bozor iqtisodiyotining barcha sub’ektlarinig samarali faoliyat yuritishlari talab etiladi. Bunda uning eng muhim sub’ektlaridan hisoblangan tadbirkorlar uchun ularni faoliyatini ichki omillari bilan bir qatorda tashqi omillar ham faoliyatini barqarorligini ta’minlashning asosiy jihatlari hisoblanadi.
Tashqi omillardan samarali foydalanish aksariyat jihatdan, iqtisodiy faollikning muhim tomoni hisoblangan ishchanlik muhitini shakllantirish va muntazam ravishda rivojlantirib borishga bog’liqdir.
Vaholanki, xalqaro iqtisodiy amaliyotda ishchanlik muhiti indikatorlarini hisoblash va uning natijalaridan foydalanish, mamlakatlar doirasida amalga oshirilayotgan iqtisodiy siyosatning qay darajada samaradorligidan dalolat berib, kelajakda mavjud kamchiliklarni bartaraf etish hamda foydalanilmayotgan salohiyatlardan unumli foydalanish bo’yicha tadbirlar ishlab chiqishda muhim dastak bo’lib xizmat qiladi.
O’zbekistonda 2002 yildan bo’yon Xalqaro moliyaviy korporatsiya tomonidan har yili bir marta, 500ga yaqin KBXT sub’ektlari o’rtasida biznes muhitni baholash amalga oshirilib, “ O’zbekistonda ishchanlik muhiti xususiy biznes vakillari nigohida” sharhlarida muntazam ravishda chop etib borildi.
Iqtisodiy faollikni ta’minlashdagi jarayonlar tendentsiyasini asoslashni KBXT sub’ektlarining rivojlanish indikatorlarini tizimlashtirish va ularning mavjud holatini darajasini aniqlash orqali amalga oshirish mumkin.
Ilmiy tadqiqotimizda asosiy e’tiborni ushbu jarayonlarni nazariy jihatlariga qaratishga ustuvorlik berilganligidan kelib chiqqan holda , KBXTni rivojlanishini umumiy indikatorlarini ishlab chiqishni maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz. Bizning fikrimizcha, ular o’z ichiga ushbu sektorning YaIM ,band bo’lgan aholi, sub’ektlar sonidagi,jalb etilgan investetsiya va eksportdagi ulushi va iqtisodiyotning asosiy tarmoqlaridagt o’sish sur’atlari ko’rsatkichlarini olishi maqsadga muvofiqdir.
Mana shunday yondashuv orqali, KBXT sub’ektlarining rivojlanish indikatorlari hisob-kitob qilinib, ushbu jarayonda sodir bo’lgan o’zgarishlar, erishilgan natijalar va erishilishi lozim bo’lgan ko’rsatkichlar aniqlandi.
Tahlillar natijasiga ko’ra, KBXT sub’ektlarinig YaIM ulushi (54%), faoliyat yuritayotgan sub’ektlar sonini o’sishi (8,5%),asosiy tarmoqlarda ishlab chiqarish sur’atlarini o’sishi (26,5%), va eksport hajmidagi ulushining (18,8%) yuqori darajasiga erishganligi bilan bir qatorda, band bo’lganlarning umumiy sonidagi ulushining ortishiga qaramay, yillik o’sish sur’atlarinig pastligi (1%) va jami jalb etilayotgan investetsiyalardagi ulushining (20%) pastligini kuzatish mumkin (2.2jadval).
Demak aksariyat indikatorlar bo’yicha KBXT sub’ektlarini yuqori darajaga erishishlarida mamlakatda yaratilgan qulay ishchanlik muhiti asosiy omil bo’lib xizmat qilgan. Shuning uchun ham iqtisodiy faollikni ta’minlashdagi ishtiroki nuqtai nazaridan ishchanlik faoliyatini tashkil etilish jarayonlari va amalga oshirish mexanizmlariga oid tahlillarni amalga oshirish orqali ushbu seutordagi imkoniyatlar, ulardan foydalanish darajasi, kamchiliklar va nomutanosibliklarni aniqlash lozim deb hisoblaymiz.
Avvalambor, ishchanlik muhiti, xususan KBXT sub’ektlari faoliyatidagi ushbu jarayonni nimalarni o’z ichiga olishi, qanday va kim tomonidan tashkil etilishi, amalga oshirish mezonlari tizimi va ularni baholash kabi jihatlarini aniqlash zarur. Ishchanlik muhitini baholashda xo’jalik yuritish sub’ektlarini mavjud biznes holatdan qoniqishlari va uning zarurligini tan olishlarini aniqlash bilan bir qatorda tadbirkorlar o’rtasida so’rovlar o’tkazish orqali ishchanlik muhitini o’zgarish indekslarini hisoblash ishlarini muntazam ravishda amalga oshirib borish talab etiladi.
O’zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar natijasida KBXT sub’ektlari iqtisodiy faoliyatini amalga oshirishda qulay shart-sharoitlar va imkoniyatlar yaratildi. Yuqorida ta’kidlangan ishchanlik muhiti o’z ichiga to’rtta jarayondagi,yoki tadbirkorlarning iqtisodiy faolligini oshirishga bevosita aloqasi bo’lgan-institutsional, molliyaviy, moddiy resurslar va infratuzilmadan foydalanish hamda soliq muhitlarini oladi.
Ushbu muhitlarning har birini alohida muntazam ravishda o’rganib borish orqali iqtisodiy faollikni barqarorligini ta’minlashga erishish mumkin.
Dastlab, ishchanlik muhitini tashkil etish uchun institutsional muhit asosiy o’rin egallaydi.