Magistratura bólimi

3. Temaǵa tiyisli dereklerdiń obzorın jazıw
1. Qaraqalpaq arxeolog alımlarınıń kollektiv túrde tayarlaǵan «Материалы к своду памятников истории и культуры Каракалпакской АССР» toplamaları eki tomnan ibarat bolıp 1985 hám 1986-jıllarda baspadan shıqqan. Bul toplamlar Qaraqalpaqstan aymaǵında jaylasqan barlıq arxeologiyalıq esteliklerdiń katalogı bolıp, avtorlar tárepinen hár bir rayon aymaǵında jaylasqan arxeologiylıq obiektler óz aldına katalog retinde berilgen. Bul eki tomnan ibarat toplam Qaraqalpaqstan arxeologiya iliminiń rawajlanıwında úlken áhmiyetke iye bolıp, Qaraqalpaqstan aymaǵındaǵı tariyxıy estelikler haqqındaǵı ilimiy maǵlıwmatlardı ózinde jámlegen birden-bir toplam bolıp esaplanadı. Hár arxeologiyalıq obiekttiń izertleniw tariyxı, ólshemleri, lokalizaciyası, jazba derekler, sonıń menen birge saqlanıw jaǵdayı haqqında maǵlıwmatlar berilgen.
2. Professor S.P.Tolstovtıń «Древний Хорезм. Опыт историко-археологического исследования» monografiyası Moskva qalasında 1948-jılı baspadan shıqqan bolıp, Qubla Aral boyı – házirgi Qaraqalpaqstan aymaǵında áyyemgi hám orta ásirlerde qáliplesken hám rawajlanǵan Xorezm civilizaciyası tariyxın úyreniwdegi birlemshi ilimiy dereklerdiń biri bolıp sanaladı. Monografiya 5 bap, ulıwma 450 bet kóleminen ibarat bolıp, áyyemgi Xorezm civilizaciyasınıń neolit dáwirinen sońǵı orta ásirlerge shekemgi bolǵan dáwir tariyxın óz ishine qamtıǵan. S.P.Tolstov basshılıǵındaǵı Xorezm arxeologiya-etnografiyalıq ekspediciyasınıń 1937-1940 hám 1945-1948-jıllardaǵı izertlewleriniń juwmaqlarınan ibarat bolıp, Qaraqalpaqstan tariyxı birinshi ret dáwirlestiriliwi mene áhmiyetli ilimiy miynet esaplanadı. Kitapta Qubla Aral boyı aymaǵında anıqlanǵan 400 den aslam arxeologiyalıq estelikler haqqında ilimiy izertlewler juwmaǵı hám maǵlıwmatlar keltirilgen. S.P.Tolstov Qaraqalpaqstan arxeologiya iliminde birinshilerden bolıp jańa ilimiy metodlardan biri – aero fotosyomka usılınan, yaǵnıy arxeologiyalıq esteliklerdi samolyot járdeminde súwretke alıw arqalı onıń planirovkasın jaqsı úyreniw usılın birinshi márte Topıraq qala esteliginde qollanadı hám bul Qaraqalpaqstan arxeologiya iliminiń rawajlanıwı ushın unamlı tásirin kórsetedi. «Древний Хорезм. Опыт историко-археологического исследования» miynetinde bolsa usı jańa usıllardıń ilimiy nátiyjeleri tolıq kórsetip beriledi. Bul ilimiy miynet Xorezm arxeologiya-etnografiyalıq ekspediciyasınıń Qaraqalpaqstanda arxeologiya iliminiń rawajlanıwına qosqan sheksiz úlesin kórsetip beriwshi qunlı ilimiy jumıslardıń biri sanaladı.
3. Qaraqalpaqstan tariyxsh-arxeolog ilimpazları M.Mambetullaev, M.Turebekov, O.Yusupovlar avtorlıǵında 2010-jılı baspada járiyalanǵan «Qaraqalpaqstan tariyxı» kitabı Qaraqalpaqstannıń áyyemgi dáwirlerden búgingi kúnge shekemgi tariyxın ózinde jámlegen bahalı ilimiy miynetlerden biri. Bul kitap jazıwda tariyxshı-arxeolog ilimpazlar tiykarınan jazba derekler hám arxiv hújjetleri menen birge áyyemgi dáwirlerden búgingi kúnge shekemgi bolǵan tariyxıy esteliklerde alıp barılǵan arxeologiyalıq izertlewler nátiyjelerinen de keń paydalanǵan. Qaraqalpaqstan aymaǵında XX ásir baslarınan baslap házirge shekem alıp barılıp atırǵan arxeologiyalıq dala izertlewleri Qaraqalpaqstan tariyxın birneshe mıń jıllarǵa tereńlestirdi. Sonıń menen birge bul izertlewler juwmaǵı arqalı avtorlar Qaraqalpaqstanda arxeologiya iliminiń qáliplesiwi hám rawajlanıw tariyxı boyınsha bahalı pikirlerdi bildirip ótken. Eń aldı menen arxeologiya iliminiń rawajlanıwı jazba derekler kem sanlı bolǵan dáwirler tariyxın úyreniwde hám tolıqtırıwda tiykarǵa derekler sanalıp, Qaraqalpaqstan arxeologiya iliminiń rawajlanıwı bunday imkaniyatlardı payda etti.
4. Qaraqalpaqstandaǵı arxeologiyalıq izertlewler tariyxın úyrengen arxeolog ilimpazlardıń biri Nariman Yusupovtıń «Археология Приаралья» (Aral boyı arxeologiyası) ilimiy toplamınıń 1986-jılǵı 3-sanında járiyalanǵan «К истории археологического изучения Южной Каракалпакии» ilimiy maqalasında Qaraqalpaqstannıń qubla aymaqlarında alıp barılǵan arxeologiyalıq izertlewler tariyxı haqqında sóz etiledi. Bul maqalada XIX ásir aqırından baslap alıp barılǵan eń dáslepki dala izertlewleri, olardıń áhmiyeti, házirge shekem túrli sebebler menen joq bolıp ketken arxeologiyalıq obiektler, qubla aymaqlardaǵı arxeologiyalıq izertlewlerdiń tiykarǵı nátiyjeleri hám perspektivaları haqqında ilimiy analiz júritiledi. Arxeologiyalıq izertlewlerdiń basqıshları hám hár bir izertlewden keyingi ózgerisler bayan etilgen.
5. Xorezm arxeologiya-etnografiyalıq ekspediciyasınıń basshılarınıń biri M.A.Itinanıń 1981-jılǵı «Хорезмская экспедиция – основные итоги и перспективы исследований» atlı «Культура и искусство древнего Хорезма» ilimiy toplamında jariyalaǵan maqalasında Xorezm arxeologiya-etnografiyalıq ekspediciyasınıń 1937-jıldan baslap 1980-jılǵa shekemgi alıp barǵan izertlewleriniń tiykarǵı juwmaqları keltirip ótilgen. Sonıń menen birge bul maqalada ekspediciya aldında turǵan ilimiy mashqalalar hám perspektivalar haqqında sóz etilgen bolıp, ilimiy izertlewlerdiń jańa baǵdarları belgilep berilgen. Qaraqalpaqstanda arxeologiya iliminiń rawajlanıwında Xorezm arxeologiya-etnografiyalıq ekspediciyasınıń alıp barǵan izertlewleri úlken áhmiyetke iye bolıp, elimizde arxeologiya ilimi jańa zamanagóy ilimiy izertlew metodlar menen rawajlandı. Qaraqalpaqstanda arxeolog kadrlar tayarlaw máselesinde de Xorezm arxeologiya-etnografiyalıq ekspediciyası ilimiy xızmetkerleri óz úlesin qosıp, arxeologiya iliminiń rawajlanıwı ushın keń imkaniyatlar jaratıp berdi.