Маьруза №3 таъсир чизиқлари назарияси режа: таъсир чизиқлари ҳАҚида тушунча

4.Оддий ва консол балкаларда эгувчи момент ва кўндаланг кучларнинг таъсир чизиқлари
Аввало эгувчи мо.мент ва кирқувчи кучларнинг таъсир чизиқлари оддий балка учун қуриб олинади, кейин консолга давом эттирилади. Одатда, М в.а Q нинг таъсир чизиғи бирор кесим учун қурилади. К кесимдаги эгувчи момент M_k нинг таъсир чизиғини кўрайлик. Кесимгача бўлган масофалар, 2,3-а расмда ифодаланган.
Т аъсир чизиғини куришда мусбат ишорали ордината-лар ўқдан юкорига, Манфий ординаталар эса ўкдан пастга жойлаштирилади.
Б ирлик куч К кесимидан ўнгга ҳаракатланса, у ҳолда чап қисм учун мувозанат тенгламаси қуйидаги кўринишга эга бўлади:
(2.3)

Демак, эгувчи моментнинг таъсир чизиғи /?₀ реакцияси га боғлиқ экан, яъни #_а нинг ординаталарини а га кўпайтирсак, Мн нинг таъсир чизиғи келиб чиқар экан.
Таъсир чизиғини қуриш учун А таянч йўналиши бўйича абсцисса ўқига перпендикуляр ҳолатда а масофаси жойлаштирилади, топилган нуқта ўнг таянч остидаги нуқта билан туташтирилади ва шу тўғри чизиққа К кесим проекцияланади. Бу ерда кЬ масофа эгувчи моменттаъсир чизиғининг ўнг чизиғи деййлади (2.3, в- расм).
Агар бирлик куч К_ кесимининг чап қисмида ҳара-катланса, у ҳолда кесимнинг ўнг қйсми учун мувозанат тенгламаси қуйидагича бўлади:

Бу ерда ҳам эгувчи моментнинг таъсир чизиғи таянч реакцияси га боғлиқдир, яъни Rь нинг ординаталарини «b » га кўпайтирсак, Ми нинг таъсир чизиғи келиб чиқади.
Ҳосил бўлган қийматлар бўйича М* нинг таъсир чизиғини қурамиз (2.3- расм). Бунинг учун Яь таянч реакцияси йўналиши бўйича абсцисса ўқига перпендикуляр масофа ўлчаб кўйилади, ҳосил бўлган нукта Ь чап таянч билан туташтирилади ва шу тўғри чизикка К кесим проекцияланади. Ҳосил бўлган ак узунлик, эгувчи мо.мент таъсир чизиғининг чап цизиғи дейилади,
Ҳар икки ўнг ва чап тўғри чизиқлар К кесим остида кесишади, чунки х=а бўлганда, бўлади.
Шунда килиб, акb синик чизиғи К кесимидаги эгувчи моментнинг таъсир чизиғи бўлади.
Эгувчи момент таъсир чизиғининг ординаталари узун-лик ўлчамида, яъни м(см) да ўлчанади. Эгувчи момент таъсир чизиғининг ташқи кўриниши эгувчи момент эпюраси билан маълум ўхшашликка эга, лекин шунга қарамай булар орасида кескин фарқ бор. Эгувчи момент эпюрасидан фойдаланиб, ташқи кучлар таъсирида истаган кесимда ҳосил бўлган эгувчи моментни топа оламиз. Эгувчи моментнинг таъсир чизиғи орқали эса маълум бир кесимдаги эгувчи моментнинг қийматияи топа оламиз, холос.
Энди кўндаланг кучларнинг таъсир чизиғини қуришга ўтамиз.
Б алканинг К кесимидаги кўндаланг куч нинг таъсир чизиғини қуриш учун бирлик куч (Р=1) нинг икки ҳолатини кўриб ўтамиз (2.4, а-расм).


2.4- р а с м

Биринчи ҳолат. Бирлик қуч К кесимининг чап кисмида ҳаракатланади, деб фараз этайлик, у ҳолда ўнг қисм мувЪзанат тенгламаси қуйидаги кўринишда ёзилади:

И ккинчи ҳолат. Бирлик куч К кесимининг ўнг қисмида ҳаракатланмоқда, деб кабул қилинади, у ҳолда чап қисм учун тузилган мувозанат тенгламаси қуйидаги кўринишга эга бўлади:

Qkнинг таъсир чизиғини куриш учун чап таянч остига бирор масштабда мусбат бирлик ординатани жойлашти-риб, уни ўнг таянч остидаги ноль нуқта билан туташтира-миз, сўнгра ўнт?таянч остига манфий бирлик ординатани жойлаштириб, уни чап таянч остидаги ноль нуқта билан туташтирамиз.

Шу тарзда бир-бирига параллел бўлган чап ва ўнг тўғри чизиқларга эга бўлдик. Чап тўғри чизиқ чап таянчдан К кесимгача, ўнг тўғри чизик эса К кесимидан ўнг таянчгача бўлган оралиқларда Qkнинг ўзгаришини ифодалайди (2.4- расм, б).

Штрихланган юза Qkнинг таъсири чизиғи деб аталади.
Кўндаланг кучнинг таъсир чизиқлари таянч реакцияла-рининг таъсир чизиқлари каби ўлчамсиз бўлади.
Консол балканинг К кесими учун ички кучлар (Мk ва Qk нинг) таъсир чизиқлари қурилиши талаб қилинса, у ҳолда иш оддий балкадагига ўхшаш амалга оширилади. Бунинг учун балканинг таянчи оралиғига Мk ва Qkнинг таъсир чизиғн қурилади, сўнгра чап тўғри чизиқ чап консол учигача, ўнг тўғри чизиқ эса ўнг консбл учигача давом эттирилади (2.5- расм, а, б).
Агар кесим балканинг консол қисмида берилса, эгувчи момент ва кўндаланг кучларнинг таъсир чизикларини кўриб ўтамиз.
К2 кесими балканинг чап консолида жойлашган бўлсин {2.5-расм, а). Мk₂ нинг таъсир чизиғини куриш учун бирлик юкнинг икки ҳолатини қараб чиқамиз.

1. 
   Бирлик куч (Р=1) кесимнинг чап қисмида ҳара-катланса, у ҳолда
   

Чап тўғри чизиқни ўтказиш учун х\ = 0 нуқтасиг с ординатасини маълум масштабда жойлаштирамиз,

сўнгра уни х\=с кесимидаги ноль нуқта билан бирлаштирамиз (2.5-расм, г
Бирлик куч Кг кесимининг ўнг қисмида ҳаракатланса, М_ч ўнг=0 бўлади. Демак, ўнг тўғри чизиқ нолга тенг бўлиб, балка ўқинин|г устида ётади. М„ нинг чап ва ўнг тўғри чизиқлари Кг -кесими остида кесишади.
Qk нинг таъсир чизиғини қуриш учун ҳам бирлик юкнинг икки ҳолатини текширамиз. Бирлик куч Qk кесимининг чап қисмида ҳаракатланса, у ҳолда консол қисмнинг мувозанат тенгламаси қуйидагича бўлади:

Qk2нинг чап тўғри чизиғи консол учидан балканинг
абсцисса ўқига параллел бўлади (2.5-расм, д).
Қўзғалувчан бирлик куч Кг кесимининг ўнг қисмида ҳаракатланса, у ҳолда чап қисмининг мувозанат тенглама бўлади.

Демак, ўнг тўғри чизиқ нолга тенг бўлиб, балканинг ўқи устида ётади (2.5- расм, д). Балканинг чап консол қисмида жойлашган К3 кесими учун Мk3 ва Qk3ларнинг

таъсир чизиқлари юқорида баён этилган тартибда амалга оширилади (2.5-расм, е).