Madaniyatshunoslik fani boshqa gumanitar fanlardan o‘ziga xos xusu-siyatlari bilan farq qiladi

 
VII-mavzu. Yevropa Uyg‘onish davri madaniyati 
1. Yevropada Uyg‘onish davri madaniyati va uning asosiy xususiyatlari 
 
 
«Renessans» so‘zining ma’nosi O‘rta asr madaniyatidan voz kechish, antik 
(yunon-rim) madaniyat va san’at an’analariga qaytish, uning Uyg‘onishi davridir. Shu 
bilan birga, Renessans badiiy uslub hamdir. Ikki yarim asr davomida Italiyada va 
so‘ngra boshqa Yevropa mamlakatlari-da sezilarli o‘zgarishlar yuz berdi. Birinchi 
navbatda inson tafakkuri o‘z-gardi: odamlar koinotga, yerga, tabiatga o‘ziga boshqacha 
nuqtayi nazar bi-lan qaray boshladi. Oldingi maqsadlardan farqli o‘laroq boshqacha 
maq-sadlar paydo bo‘lib, ular san’atda ham o‘ziga xos ohangda tasvirlana bosh-ladi. 
Chunki bu davrga kelib dunyoqarashi ancha o‘zgargan edi. Ammo bu-ni tushunish 
oson kechmadi. Bunda, ayniqsa, O‘rta asr tafakkuri kishanla-ridan xalos bo‘lish lozim 
edi. Shu bois ham, inson endilikda antik mada-niyatning boy merosiga murojaat eta 
boshladi. «Uyg‘onish
»
atamasi XIX asrda ishlatila boshlangan bo‘lsa ham, bu 
jarayonlar ancha ilgari yuz berdi. Uni quyidagi kichik davrlarga bo‘lish mumkin: 
1.
Yuqori Uyg‘onish: XV asr oxiri – XVI asrning birinchi choragi. 
Uyg‘onish Italiyada asosan XIV-XVI, boshqa Yevropa mamlakatla-rida XV-
XVI asrlarni qamrab oladi.
Uyg‘onish madaniyatining shakllanishi, birinchi navbatda, o‘rta asr ma-
daniyatining chuqur inqiroziga javoban yuz berdi. Shu bois, Uyg‘onishning asosiy 
xususiyati bu antifeodal yo‘nalish kasb etganlik hamda dunyoviylik va 
ratsionalizmning diniylikdan ustuvorligidir. Dinning inqirozi ayni chog‘da O‘rta 
asr madaniyatining g‘oyaviy-siyosiy asosining ham inqi-rozini belgilab berdi. 
Shimoliy va O‘rta Italiyaning tog‘li hududlarida katta yer egaligi paydo bo‘lishiga 
sharoit bo‘lmagani bois, X-XI asrlardayoq bu yerlarda sha-harlar paydo bo‘lib, 
rivojlana boshladi. Bu esa jamiyatda savdogarlar, hu-narmandlar qatlamlari, ya’ni 
burjuaziya vakillari mavqeyining oshishiga olib keldi. Ular XIII asrdayoq feodallarga 

---

78 
qarshi kurashda Florensiya, Bolonya, Siena hududlarida siyosiy hokimiyatni qo‘lga 
olishga ulgurgan edilar. Bu esa, o‘z navbatida, kapitalizmning dastlabki belgilari