Madaniyatida tarixiy janrdagi tasviriy

J.Umarbekov. 
“Ongli inson”
.
1980 yil. Lavha.
2012 yil 5 oktabrdagi intervyuda 
rassom shunday degan edi: 
“Ongli 
inson” asari buyuk olim Abu Ali ibn 
Sino yubileyiga bag‘ishlab chizilgan. 
Dastlabki paytda Alisher Navoiy, 
Husayn Boyqaro, Abu Ali ibn Sino, 
Amir Temur, Mirzo Bobur singari 
Movaraunnaxrning mashhur kishilari 
haqida mahobatli asar yaratish g‘oyasi 
paydo bo‘lgan.
Birinchi bo‘lib Abu Ali ibn Sino 
suratini 
ishlashni 
niyat 
qildim. 
Dastlab 
nimadan 
boshlashni 
bilmadim. Portretini yaratsammikan 
yoki hayot faoliyatini aks ettiruvchi 
surat chizsammikan, 
deb o‘yladim. 
Negaki 
u 
jahondagi 
qomusiy 
olimlardan biri bo‘lgan edi
-da. Uni 
qiyoslash mumkin bo‘lgan mashhur 
olimlar ro‘y
x
atini tuzishga to‘g‘ri keldi. 
Katta 
ro‘y
x
at paydo bo‘ldi. Ularning 
qiyofasini bir asarga sig‘dirib bo‘lmas edi. Shuning uchun ro‘y
xatdagilardan Abu Ali 
ibn Sino bilan suratda yonma-
yon turishi mumkin bo‘lgan buyuklarni tanlab olishga 
qaror qildim. O‘ziga xos tasviriy san’
at asari yaratishga qaror qildim. Abu Ali ibn Sino 
butun hayoti davomida sayohat qildi, o‘zining e’
tiqodiga mos keladigan odamni uzoq 
qidirdi va nihoyat, Xorazmdagi Ma
’
mun akademiyasiga kelib Abu Rayhon Beruniy 
bilan tanishdi. 
So‘ngra surat kompozitsiyasi topildi, buyuk olim tomonidan haqiqatni 
izlanishi syujet asosini tashkil etdi. Asar mohiyatini tasviriy til orqali ochishdek 
qiyinchilik oldinda turar edi. Bekor
ga xalqda haqiqat ochiqda bo‘ladi, de
gan gap 
yurmaydi. Bunga Italiya U
yg‘onish davri rassomi Sandro Botichellining “Veneraning 
tug‘ilishi” asaridagi Venera obrazi shunday haqiqat ramzi bo‘lib qoldi. Obra
zli qilib 
aytadigan bo‘lsam, men “Venerani o‘z asarimga taklif qildim”. Ko‘pchilik bu ramzni 
tushunmadi va mendan nima uchun Botichelli Venerasini asarimga olib kirganligimni 
so‘rashdi. Men uni haqiqat ramzi sifati
da 
o‘z asarim
ga kiritganligimni aytd
im”.

---

21 
Shu bilan asarda kompozitsiya markazi paydo bo‘ldi va rassom buyuk shaxslar 
obrazini bu 
haqiqat atrofida joylashtirdi. Keyingi suhbatda J.Umarbekov o‘z asari 
haqidagi suhbatda shunday degan edi: 
“Chapdan o‘n
gga, birinchi qatorda men ham 
rassom, ham 
shoir bo‘lgan va juda murakkab hayot yo‘lini bosib o‘tgan Kamoliddin 
Behzodni tasvirladim. Yonida antik davr mutafakkirlaridan biri Arastuni tasvirladim, 
u Iskandar Zulkarnaynning 
ustozi bo‘lib, unga Sharqqa yo‘l ko‘rsatgan edi.
Arastuning 
yonida “Xamsa”dek ulkan asarni yaratgan buyuk o‘zbek shoiri Alisher Navoiy 
tasvirlangan, uning yonida unga teng keladigan “Ilohiy komediya” asarini yozgan 
Dante Aligeri turibdi. Leonardo da Vinchi obrazi uning avtoportretidan ishlangan, u 
haqiqat-Venera yonida turibdi.