M. Y. Ayupova

LO G O PED IK YO R D AM N I TASHKIL E T ISH
24-BOB. NUTQ KAMCHILIGIGA EGA B 0 6LGAN
BOLALAR UCHUN MAXSUS MUASSASALAR
TIZIMI
Bizning m am lakatim izda turli xil n u tq kam chiligiga ega bo'lgan 
shaxslarga ko'rsatiladigan har tom onlam a sistem atik yordam rivojlanib 
borm oqda.
Rossiyada qadim dan alohida m eh r-m u ru w at muassasalari mavjud 
b o ‘lib, ularda maxsus ta ’lim jadal nam oyon bo'lgan nuqsonlarni (karlik 
ko'rlik, aqli zaiflik) ajratish va farqlash zam inida am alga oshirilar edi. 
N u tq nuqso n ig a ega b o 'lg a n k ishilarg a lo g o p ed ik y o rd a m tashkil 
qilinm agan edi.
Pedagogika va tibbiyot jam oatchiligining atoqli nam oyondalari nutq 
Patologiyasining ruhiyatning va shaxsning shakllanishiga salbiy t a ’sir 
etishini b ir necha b o r ko'rsatib o'tganlar.
• 1911-yili M oskva o'qituvchilarining syezdi bo 'lib o 'td i. U n da nutq 
kam chiliklariga ega bo'lg an bolalarga maxsus yordam ni tashkil qilish 
Zarurligi birinchi m arta ta ’kidlab o'tildi. Bunday yordam surdopedagog 
f.A . Pay rahbarligi ostida ikkita yordam chi m aktabda tashkil qilingan 
edi. 1915-yilda esa logopediya kurslari tashkil etildi.
- 
1918-yil V. Bonch Bruevich tashabbusi bilan M oskvadagi barcha 
niaktabgacha tarbiya muassasalarining tarbiyachilari va shifokorlari uchun 
rrtajburiy logopedik k u rsla r tash k il q ilin d i. B ir y ild an s o 'n g X alq 
Komissarlari sovetining farm oni chiqib, unda M aorif va sog'liqni saqlash 
*alq kom issarlarining anom al bolalarni tarbiyalash va sog'liqni saqlash 
bo'yicha vazifalari aniq belgilab berildi.
Bolalar nuqsoni bilan kurashish bo 'y ich a I B utun Rossiya syezdi 
(1920) anom al rivojlanishning xilma-xil turlariga ega bo'lgan bolalar 
Uchun tashkil qilinadigan maxsus ta ’lim va tarbiya tizim i tam oyillari 
tam oyillarining belgilab berdi.
1922-yil N. Krupskaya B utun Rossiya guberniya xalq maorifi bo'lim i 
fhudirlarining syezdida so'zlagan nutqida bu toifadagi bolalar uchun 
^uassasalar tashkil qilishning muhimligi to'g'risida alohida to'xtalib o'tdi.
1924-yilda balog'atga yetm agan bolalarni ijtim oiy huquqiy jih atd an 
him oya qilish yuzasidan II syezd bo'lib o'td i. Syezdda L.S. Vigotskiy 
so'zga chiqib, nuqsonning tuzilishini tahlil qilish, uni tu zatish va o 'rn in i 
to'ldirishga yangicha yondashish yo'lini tak lif qildi, maxsus ta ’lim ning
512

---

m aqsad va vazifalarini om maviy m aktablaridagi tarbiya tam oyillaridan 
kelib chiqqan holda belgilab berdi
1929-yil defektologiya rnuornmalarini ishlab chikish b o'yicha tashkil 
qilingan ilmiy m arkaz 
Eksperimental defektologiya institutini, "H urm at 
belgisi ordenli Sobiq SSSR Pedagogika fanining D efektologiya ilm iy 
tekshirish institutining tashkil qilinishi ju d a katta aham iyatga ega b o 'ld i. 
Bu esa anom al bolalarni kom pleks o'rganishga, maxsus m aktablarning 
d iffe re n sia lla sh g a n ta rm o g ‘ini va u la rd a b o la la rn i t a ’lim -ta rb iy a s i 
tizim ining ilmiy asoslarini ishlab chiqishga im koniyat yaratdi.
30-yillarning boshlarida institut anom al bolalarga m ajburiy su r’atda 
um um iy ta lim berish haqidagi qon u n n i qabul qilishda qatnashdi.
Turli xil anom aliyalarni kliniko-psixologik tashxis diagnostika qilishga 
tayanib, bolalarni kompleks o'rganish m am lakatda maxsus t a ’lim -tarbiya 
va m aktab m uassasalarining ko‘p tarm oqli tizim ini rivojlantirish u chun 
asosiy ilmiy zam inm yaratish im konini berdi.
N utq nuqsonining murakkab strukturasini to 'g 'ri tushunish faqat to 'g 'ri
tashxis qo yishni, maxsus muassasa turini ham da bola bilan olib boradigan
tuzatish tarbiyalash ish rnetodlarini belgilay bilishnigina em as, balki
ikkilamchi nuqsonlarning kelib chiqish ehtim ollarini oldindan aytib berish 
im konini beradi.
Xalq ta limi va sog liqni saqlash organlari to m o n id an maxsus t a ’lim 
va tuzatish ishlariga muhtoj yasli, m aktabgacha tarbiya va m aktab yoshidagi 
bolalarni aniqlash ham da hisobga olishga yo'naltirilgan tashkiliy pedagogik 
ish o 'tkazildi.
N azariya va am aliyotning o 'z aro yaqin ham korligi nutq nuqsoniga 
ega bo Igan о sm ir va bolalarga beriladigan ta ’lim -tarbiyani ilmiy asoslash, 
maxsus m uassasalar tarm og‘inj rivojlantirishga bo'lg an ehtiyojni aniqlash 
im konini berdi.
N om enklaturaga u yoki bu tipdagi maxsus m uassasaning kiritilishidan 
oldin bolalar keng miqyosda kom pleks klinikononrofiziologik va ruhiy 
pedagogik jihatdan о rganiladi eksperim ental ta ’lim tizimi tashkil qilinadi.
Hozirgi vaqtda turli tipdagi m uassasalarning tuzilishi va tuzatish 
tarbiyaviy t a ’sir etish m azm uni aniq belgilangan.
Bolani uning um um iy va nutqiy rivojlanishi saviyasiga mos keladigan 
m uassasaga о tkazish zarurati tug'ilganda bu im koniyatni t a ’m inlovchi 
vorislik k o 'zd a tutiladi.
Yil say in m a k ta b g a c h a ta rb iy a y o s h id a g a a n o m a l b o la la rg a
k o 'rsa tila y o tg a n y o rd a m kengayib b o rm o q d a . X alq t a ’lim i d avlat 
kom itetining Jism oniy va aqliy rivojlanishida kam chiligi b o r bolalar 
uchun m aktabgacha tarbiya muassasalari nom enklaturasi haqida’gi qarori 
qabul qilingandan so ng maxsus m aktabgacha tarbiya muassasalari tarm og'i 
sezilarli darajada rivoj topdi.
M aktab reform asiga muvofiq nutqiy nuqsonga ega bo 'lg an bolalar
513

---

u c h u n m o ‘lja lla n g a n m a k ta b v a m a k ta b g a c h a t a ’lim tiz im in i 
takom illashtirish davom ettirilm oqda. N u tq nuqsoniga ega b o ‘lgan k atta 
yoshdagi kishilar, o'sm irlar va bolalarga poliklinikalarda, shifoxonalarda, 
dispanser, sanatoriylarda kom pleks tibbiy logopedik yordam k o ‘rsatiladi.
Rivojlanishida kamchiligi b o r bolalarga davlatim izning ko‘rsatayotgan 
g ‘am xo‘rligi faqat maxsus m uassasalarning differensiallashgan tarm og ‘ini 
tashkil etishda nam oyon b o im a y balki rivojlanishida nuqsoni b o r bolalarga 
beriladigan ta ’lim darajasini sistem atik ravishda oshirib borishda aks 
etayotir. K o‘pchilik maxsus m aktablar internat shaklida b o ‘lib, ularda 
bolalarni ta ’lim -tarbiya olishi davlat hisobidan t a ’m inlanadi.
Bizning m am lakatim izda aholiga k o ‘rsatiladigan differensiyalashgan 
logopedik yordam keng rivojlangandir. Bu yordam xalq ta ’limi va sog‘liqni 
saqlash sohalari orqali am alga oshirilm oqda.
Xalq t a ’limi tizimida logopedik yordam
1. N u tq n u q so n ig a ega 
b o ‘lgan bolalarga m o ija l-
langan m aktabgacha ta r­
biya m uassasalari.
2. T ayanch-harakat ap p a­
r a tid a n u q s o n i b o ‘lgan 
b o la la rg a m o ‘lja lla n g a n
m a k ta b g a c h a
t a r b i y a
muassasalari.
3. A q li z a i f b o la la r g a
m o ija lla n g a n m aktabga­
cha tarbiya m uassasalari.
4. K o ‘r is h id a n u q s o n i 
b o ‘lgan bolalarga m o ija l- 
langan m aktabgacha ta r ­
biya m uassasalari.
O g‘ir n u tq nuqsoniga ega 
b o'lgan bolalarga m o ija l- 
langan m aktablar
T ay anch-harakat appara­
tida nuqsoni b o ig a n bola­
larga m o ijallan g a n m ak­
tablar
Y ordam chi m aktablar
K o'rishida nuqsoni 
b o ig a n bolalarga 
m o ijallan g a n
m aktablar
U m u m iy
t a ’lim
m a k ta b la r i q o s h id a g i 
logopedik p unktlar
N utq nuqsoniga ega b o ig a n bolalarga m o ija lla n g an m aktabgacha 
tarbiya m uassasalari 
D efektologiya sohasidaga ilmiy tad q iq o tla r orqali n u q so n n i erta 
aniqlash va uni oldinroq tuzatish katta aham iyatga ega ekanligi isbotlab 
berilgan.
" B ir q a t o r h o ll a r d a m a x su s m a k ta b g a c h a t a ’lim va ta r b i y a
rivojlanishdagi kam chiliklarni tuzatadi va bu bilan bolalarning m aktabda 
o 'qshida vujudga keladigan qiyinchiliklarning oldini oladi (G.A. Vlasova, 
1972).
Yaqqol nam oyon bo'lgan nutq nuqsonlari mavjud b o 'lgan da b o lalar 
bilan olib boriladigan tuzatish tarbiyalash ishlarini erta boshlash nuqsonni 
sezilarli darajada kom pensatsiya qilinishini ta ’m inlaydi.
514

---

1960-yildan boshlab so b iq S S S R da n u tq nuqsoniga ega b o 'lg an
bolalarga m o ija lla n g a n m a k ta b g a c h a tarb iy a m uassasalari ta rm o g ‘i 
rivojlana boshladi. Dastlab bu om m aviy bog‘chalar qoshida tashkil qilingan 
alohida eksperim ental g u ru h lar edi, keyinchalik esa nutq nuqsoniga ega 
b o ‘lgan bolalarga m o ija lla n g a n alohida b o lalar bo g‘chalari va yasli- 
bog‘chalari tashkil topdi.
D astlabki bosqichda b o lalar b o g ‘chalarida yengil nu tq kam chiligiga 
ega b o ig a n (nutqining fonetik to m o n i rivojlanm agan) bo lalar uchun 
g u r u h la r o c h ild i. K ey in b ir m u n c h a m u ra k k a b n u q s o n li b o la la r
(duduqlanadigan, nutqi t o i i q rivojlanm agan bolalar) guruhlari tashkil 
qilindi. Sobiq SSSR m ao rif m inistrligining 1972-yil 21-noyabrdaga 125- 
sonli qaroriga asosan m ao rif sistem asidagi anom al bolalar u ch un maxsus 
m aktabgacha tarbiya m uassasalari nom enklaturasi (ro ‘yxati) tasdiqlandi.
N u tq nuqsoniga ega b o ig a n bolalarga m oijallang an bog‘chalar, yasli- 
bog‘chalar va um um iy tipdagi b o rch a, yasli-bog‘chalar qoshidagi tegishli 
m ak tab g ach a tarb iy a g u ru h lari y u q o rid a n o m lari k o ‘rsatib o ‘tilg a n
m u a s s a s a g a q a r a y d ig a n x a lq t a ’lim i b o ‘li m l a r i t o m o n i d a n
kom plektlashtiriladi.
N orm al nutqni o ‘zlashtirgan, ta iim n i muvaffaqiyatli tam om lag an 
va 7 yoshga to im a g a n bolalar um um iy tipdagi b og‘chaga o ‘tkazi-ladilar.
Maxsus m aktabgacha tarbiya m uassasalari sharoitida turli xil nutq 
nuqsonlariga ega b o ig a n bolalarga beriladigan logopedik ta iim n in g asosiy 
vazifalari yetakchi n u tq n u q so n in i tu zatish bilan birga xat-sav o d n i 
egallashga tayyorlash ishini ham o ‘z ichiga oladi.
N u tq nuqsoniga ega bolalarga m o ija lla n g an m aktabgacha tarbiya 
m uassasalarida barcha tuzatish jarayonlarini aniq tashkil qilish k o ‘zda 
tutiladi.
Tuzatish ishlari quyidagilar, y a’ni:
— bolalarni o ‘z vaqtida tekshirish;
— m ashg'ulotlar jadvalini o qilona tuzish;
— h ar bir bola bilan olib boriladigan individual ishni rejalashtirish;
— frontal m ashg'ulotlarni rejalashtirish;
— m ashg‘u lotlarni kerakli jih o z la r va ko 'rgazm ali quro llar b ilan
ta ’m inlash;
— logopedning tarbiyachi va o ta -o n a la r bilan o ‘zaro ham korlik qilishi 
orqali t a ’m inlanadi.
N utq id a kamchiligi b o r shaxslarning barcha yosh guruhlarida nu tq
bilish faoliyati, em otsional irodaviy sohalaridagi nuqsonlarni b artaraf etish 
im koniyatlari tibbiy va pedagogik t a ’sirlar kom pleksining o ‘z vaqtida va 
aynan bir xil q o ilan ish ig a b o g iiq d ir.
T u z a tu v c h i t a i i m ish la rin in g b a rc h a k o m p lek slarin i o 'tk a z is h
um um dastur talablarini bajarish bilan birga nu tq nuqsonlarining tuzatish 
bo 'y ich a maxsus m ashg'ulotlarni q o 'sh ib olib borishni talab qiladi. N u tq
515

---

nuqsoniga ega bo'lgan m aktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar guruhlari 
uchun oddiy kun tartibidan farq qiladigan, maxsus kun tartibi ishlab 
chiqilgan. Jum ladan unda logoped tom onid an o'tkaziladigan um um iy, 
guruhlardagi va yakka tartibdagi m ashg'ulotlar k o'zda tutilgan. Shu bilan 
birga kechki vaqtda tarbiyachining logoped topshirig'i bo'yicha guruhlarda 
va alohida bolalar bilan nutqni tuzatish yuzasidan maxsus soatlar ajratilgan. 
Tarbiyachi o'z ishini dastur talablari va bolalarning nutqiy im koniyatlarini 
hisobga olgan h o ld a re ja la s h tir a d i. T a rb iy a c h i b o la n u tq in in g
shakllanishidagi individual kamchiliklarni bilishi, nutqining talaffuz va 
leksiko-grammatik tom onidan nuqsonlarni bilishi, ta ’lim va t a ’lim dan 
tashqari faoliyat jarayoni davomida har bir bolaning nutqiy imkoniyatlarini 
hisobga olishi sh art. L ogoped bilan h am k o rlik k a n u tq n in g to 'liq
rivojlanmaganligi (F N R guruhlarida) nutqni o'stirish, tev arak -atro f bilan 
tanishtirish, savol o 'rg a n ish g a tay y o rla sh b o 'y ic h a m a s h g 'u lo tla r 
rejalashtiri 1 adi. Logoped bilan tarbiyachining ishidagi izchillik maxsus 
daftarda qayd qilinadi.
Logopedning ota-o n alar bilan ham korlikdagi ishi bu tun pedagogik 
jarayonning ajralmas qismi bo'lib, bolalar bog'chasi sharoitida quyidagi 
shakllarda amalga oshiriladi.
Ota-onalar m ajlislari. Birinchi o ta-o n alar majlisi avgustning oxirida 
yoki sentabrning boshida o'tkaziladi. O ta-on alar m uassasa tuzilishi, ish 
mazmuni va vazifalari, bolalar bog'chasidagi kun tartibi va qoidalar bilan 
tanishtiriladi. O datda, bu majlisni b o g 'ch a m udirasi barcha m axsus 
guruhlar bolalarining ota-onalari bilan birgalikda o'tkazadi.
Ikkinchi majlisni har bir logoped o 'z guruhida oktabr oyida o'tkazadi. 
Ushbu majlisning maqsadi ota-onalarni bolalarni tekshirish natijasida 
olingan ma’lum otlar bilan tanishtirishdir. Bunda logoped h ar bir bolaning 
nutqiy va um um iy rivojlanishini atroflicha t a ’riflaydi. O ta-o n alarg a 
bolalarning nutqiy rivojlanishlaridagi asosiy kam chiliklarni tushunarli qilib 
yoritib berish, ularning norm adan orqada qolish darajasini va ushbu 
nuqsonni bartaraf etishda ham korlik qilish zarurligini ko'rsatib berishi 
kerak.
Uchinchi o ta-onalar majlisi yanvar oyda o'tkaziladi. U n d a yarim
yillik ish natijalari aytilib, koningi tuzatish ishlari yo'nalishi yoritib beriladi, 
Har bir bolaning nutqiy va um um iy rivojlanishi, bolalardagi ijobiy 
dinamika, shuningdek, m ashg'ulot davom ida uchragan qiyinchiliklar 
ta’riflanadi.
Oxirgi ota-onalar majlisi may oyida o'tkaziladi. U n da yil davom ida 
bajarilgan ishlar yakunlanadi. O 'tilgan m aterialni m ustahkam lash bo 'yicha 
tavsiyalar beriladi. Logoped ota-onalarni bolani om m aviy m aktabda, nutq 
maktabida ta ’lim olishi yoki zarurat bo'lsa, bog'chaning maxsus guruhida 
qayta bo'lishi haqida komissiyani qarori bilan tanishtiradi. Kom issiyaning 
qarori to'liq asoslanadi.
516

---

S hanba yoki chorshanba kunlari (kunning ikkinchi yarm ida) h a r hafta 
o ta -o n a la r u ch u n qisqa m uddatli m ajlislar (pyatim inutka) o 'tkazilad i. 
B a’zi b ir o ta -o n a la r bolalari bilan tak lif qilinadilar. Logoped o ta-o n a larn i 
tovushlarni m ustahkam lashning asosiy usullari bilan tanishtiradi. U yda 
qanday m ashqlar bajarish kerakligani k o'rsatib beradi.
O ta-on alam ing ochiq logopedik m ashg'ulotlarda ishtirok etishi b u tu n
o 'q u v yili d a v o m id a r e ja la s h tir ila d i (3 o y d a 1 m a rta ). B u n d a y
m ashg'ulotlarda logoped ota-onalarni ta ’lim ning asosiy usullari, m aterialni 
tanlash, shuningdek, m ashg'ulot davom ida bolalarga qo'yiladigan asosiy 
talablar bilan tanishtiradi.
0 ta -© n a la rg a m o ijallan g an stendlarni logoped va tarbiyachi b u tu n
yil davom ida chaqirib tu radilar. S te n d d a norm adagi bo la n u tq in in g
riv o jla n ish i, n u tq a n o m a liy a la rin in g x ilm a -x il tu rla ri, o m m a b o p
adabiyotlar ro'yxati kabi m asalalar yoritilib boriladi. Tovushlarni talaffuz 
qilish, bog'lanishli nutqning shakllantirishga d o ir nutqiy m aterial vaqti- 
vaqti bilan yangilanib turiladi. O ta -o n a la r burchagida axborot b o 'lim i 
m avjud b o 'lib , un d a o ta-o n alar m ajlislarining sanalari, logoped bilan 
suhbatlashish uchun takliflar, m utaxassislarning konsultatsiya berish vaqti 
ko'rsatilgan bo'ladi.
N u tq kam chiligiga ega bo'lgan bolalarga m o ija lla n g an m aktabgacha 
tarbiya muassasalari anom al bolalarga t a ’lim va tarbiya berish um um iy 
sistem asida perspektiv o 'rin bo'lib hisoblanadi, u nuqsonning keyingi 
rivojlanishini oldini oladi.
Bir q a to r patologik shakllarda (oligofreniya, k o 'rish n uq so n lari, 
tayanch harakat apparatidagi nuqsonlar) nutq kam chiligiga ega bo 'lg an
bolalarga maxsus m aktabgacha tarbiya m uassasalari sharoitida logopedik 
yordam ko'rsatiladi.
Sobiq SSSR Xalq t a ’limi m inistrining 1975-yil 14-oktabrdagi 131- 
sonli qaroriga m uvofiq ko'rishida, tay an ch harakat apparatida va aqliy 
rivojlanishida kamchiligi bo'lgan bolalarga m o ija lla n g an b o g'chalard a 
o 'q itu v ch i defektolog lavozimi guruhga b itta hisobidan joriy qilinadi.
T ayanch h a ra k a t apparatid a kamchiligi bor bolalarga m o ija lla n g an
m aktabgacha tarbiya m uassasalari 
T ayanch harakat sohasida kamchiligi b o r bolalar uchun m aktabgacha 
tarb iy a m uassasalarining guruhlari yoshni hisobga olib q u yidag ich a 
kom plektlashtiriladi: yasli guruhi 2—3 yoshdagi bolalar, kichik guruh 3— 
4 yoshdagi bolalar, o 'rta guruh 4—5 yoshdagi bolalar, katta guruh 5—6 
yoshdagi bolalar, tayyorlov guruhi 6—7 yoshli bolalar. G uruhdagi bolalar 
soni 10—12 ta bo'lishi kerak
B olalar h ar yili 1-avgustdan 1 -sentabrga qadar qubul qilinadi. 7 yoshga 
to lg a n bolalar tibbiy pedagogik kom issiyaning xulosasiga k o 'ra tegishli 
tipdagi m aktablarga o'tkaziladilar.
517

---

0 ‘qituvchi logoped bolalarni aqliy rivojlanishi, to 'g 'r i n utqqa, to 'g 'ri 
talaffuz qilishga o'rgatishga doir butun o 'qu v tuzatish ishini o'tkazadi. U 
shifokor psixonevrolog, guruh tarbiyachilari bilan ham korlikda ish olib 
b oradi, b olalar bilan fro n ta l, kichik g u ru h lar tu zib , yakka ta rtib d a
m ashg'ulotlar o'tkazadi, tegishli hujjatlarni yozib boradi.
Aqli zaif bolalarga m o ija lla n g an m aktabgacha tarb iy a m uassasalari
B olalar bog'chasi (bo lalar uyi) aqli z a if bolalarga m o ija lla n g a n
m ak tabgacha tarbiya m uassasasining asosiy tipi b o 'lib hiso blanad i. 
G u ru h lar yoshni hisobga olib, quyidagicha kom plektlashtiriladi: kichik 
guruh 3 - 4 yoshdan 4—5 yoshgacha, o 'rta guruh 4 - 5 yoshdan 5—6 
yoshgacha, katta guruh 5—6, tayyorlov guruhi 6—7 yosh.
G uruhdagi bolalar soni intellektning buzilishi darajasidan q a t’i nazar 
10—12 boladan iborat bo'ladi.
M aktabgacha tarbiya yoshidaga aqli za if bolalarning ko'pchiligida 
yaqqol nam oyon b o 'lg an nutq kam chiliklari mavjud bo'lib, ular u chun 
korreksion ta ’limning um um iy sistemasida sistematik logopedik ish k o'zda 
tutiladi.. Logopedik ish m ashg'ulotlar jadvaliga q a t’iy rioya qilgan holda 
h a r b ir yosh g u ru h id a h a fta s ig a 2 m a rta fr o n ta l n u tq o 's tir is h
m ashg'ulotlarida am alga oshiriladi (ta ’lim ning 1—3-yillarida guruh kichik 
guruhlarga bo'linadi; 4-yilda guruh bilan frontal m ashg'ulot o'tkaziladi). 
H ar bir bola bilan haftasiga 3 m arta individual logopedik m ashg'ulotlar 
o'tkaziladi.
K orreksion t a ’lim m azm uniga ona tili tovushlarini nutqqa kiritish 
(postanovka) va m ustahkam lash (avtom atizatsiya), nutqning ravonligi, 
nafas olish, urg'u qo'yish ustida ishlash, so'z boyligini aniqlashtirish va 
k e n g a y tirish , g ra m m a tik tu z ilis h la rn i a m a ld a b o g 'la n g a n n u tq n i 
shakllantirish kiradi. N utqni o'stirish yuzasidan olib boriladigan har kungi 
ish lar m axsus m a k ta b g a c h a ta rb iy a m uassasasin in g b u tu n ja m o a si 
to m onidan amalga oshiriladi.
K o‘rish nuqsoniga ega bolalarga m o ijallan g an m aktabgacha tarbiya 
m uassasalari (guruhlari)
Bu masalalarga ko'rishida kamchiligi bo'lgan, ko'rish qobiliyati keskin 
pasaygan va intensiv davolanishga m uhtoj 2 yoshdan 7 yoshgacha bo 'lgan
bolalar qabul qilinadi (yasli bog'chaga 2 yoshdan, bog'chaga 3 yoshdan).
K o 'r bolalar guruhlari 10, zaif ko'ruvchi bolalar guruhi 1 2 -1 5 kishidan 
iborat bo'lishi kerak. Bu toifadagi bolalar bilan m untazam logopedik 
ishlar olib borish zarurligi bolalarda yaqqol nam oyon bo'lgan og'zaki 
nutqdagi kam chiliklarning mavjudligidan kelib chiqadi.
Bolalar bilan dastlabki tanishuv atroflicha tekshirish o'tkazish va nutqiy 
ham da nutqsiz jarayonlam i baholashdan boshlanadi (bog'lanishli nutqning
518

---

ahvoli, so 'zning gram m atik tuzilishi, lu g 'at boyligi, fonetika, idrokni 
baholash, um um iy va nutq m etodikasi h am shu o 'rin d a tekshiriladi). 
T uzatish ishlari tekshirish natijalarini hisobga olgan h olda rejalashtiriladi.
T a ’lim ning differensiyalashgan sistem asi nutqiy rivojlanish darajasi 
(u lar 4 ta) h a r xil b o 'lg an b o lalarn i o 'q itis h n i k o 'z d a tu tad i. N u tq
rivojlanishining 1 darajasi guru hlarida asosiy e ’tib o r tovushlar talaffuzini 
shakllantirishga qaratiladi.
N u tq rivojlanishining 2—3 darajasiga m o'ljallangan bolalar guruhlarida 
logopedik ish nutqning fonetik-fonem atik va leksik-gram m atik tom onidagi 
kam chiliklarni b artaraf etishga qaratiladi. B olalar bilan bog'langan nutqni 
shakllantirish, nutq sistemasining barcha kom ponentlarini rivojlanganligini 
tuzatish b o'yicha logopedik m ash g 'u lo tlar o'tkaziladi.
Logopedik m ashg'ulotlar shakli b o 'y ic h a yakka tartibd a va kichik 
g uruh lar bilan o'tkazilishi m um k in. K o 'r va za if ko'ruvchi bolalarning 
nutqini rivojlanishini tuzatishga d o ir ishlar ushbu m uassasada ishlovchi 
barcha m utaxassislarning o 'z a ro ham korligi orqali am alga oshiriladi.