M. Y. Ayupova

Artikulator harakatlarni rivojlantirish, harakatlarni takrorlash va qayta
tiklash jarayonida amalga oshiriladi.
A rtikulator harakatlarni rivojlantirish o ‘yin («S hirin m urabbo», 
«F utbol») shaklida olib borilib, m otorika buzilishining xarakteri va 
darajasini hisobga olgan h o ld a o ‘tk aziladi. A rtik u la to r m o to rik an i 
rivojlantiruvchi m ashqlar bir vaqtning o 'z id a h arakatnin g kinetik va 
kinestetik asosida ta ’sir qilishni e ’tiborga olgan b o ‘lib, shu jum lad an 
harakatlarning statik va dinam ik koordinatsiyasiga, harakatlarning turli 
darajalarini shakllantirish va m urakkablashtirishga ham qaratilgandir.
A r t i k u l a to r m o to r ik a n in g riv o jla n is h i to v u s h ta la f f u z id a g i 
kam chiliklarni korreksiyalash uchun aham iyatlidir. Bu ishning asosiy 
vazifasi artikulatsion organlar sezgisini va harakatchanligini yaxshilash; 
til va lablarning ixtiyoriy harakatlarini m ukam m allashtirishdan iborat.
M o to rik a n i riv o jla n tirish a rtik u la tsio n g im n a s tik a k o 'rin is h d a
o ‘tkaziladi. U ning maqsadi artikulator harakatlarning h ar bir elem entini 
qayta ishlashdan iborat b o ia d i.
N u tq apparat m otorikasini rivojlantirish va to ‘g ‘ri artikulatsiyani 
tarbiyalash ishlari quyidagilarni o 'z ichiga oladi:
— statik va dinam ik mashqlar;
— artikulator apparat harakatchanlik kuchini, h arakatlar aniqligini 
rivojlantirish;
— nutq apparat muskullaridagi taranglikni yo'qotish;
— harakatlarning norm al tem pini tarbiyalash.
Birinchi davrning asosiy vazifalardan yana biri tovushlarni nutqqa 
q o ‘yish, bolalarda buzilgan artikulatsion tuzum larni korreksiyalashdir.
Tovushlarni nutqqa q o ‘yish individual m ashg'ulot davom ida, h ar bir 
bolaga 10 — 15 m inut ajratilgan holda olib boriladi. H a r bir aniq holatda 
tovushlarni nutqga qo'yish usullari tanlanad i. U larni tanlash da bola 
shaxsiga, talaffuzdagi kamchilik xususiyatlariga, nutq xususiyatlariga e ’tibor 
berilishi lozim.
Tovushni nutqqa qo'yish bo'yicha olib boriladigan ishni rejalashtirilar 
ekan, logopedik ishni va tovushni nutqga qo'yish qoidalarini ketm a- 
ketligini hisobga olish zarur. Asosiy diqqat e ’tibo r tovush artikuiatsiyasini 
ongli ravishda m ustahkam lashga qaratilib, bolalar til, lablar, tishlar qay 
holatda turganligini ko'rsatib va aytib bera olishlari kerak. Bolalar diqqati 
k o 'p ro q tovushlar artikulatsiyasiga qaratiladi. K orreksiyalash usullari 
artikulatsion apparat tuzilishi va funksiyasini hisobga olgan holda tanlanadi.
Tovushlarni nutqqa qo'yishda taqlid, m exanik va aralash usulidan 
foydalaniladi.