M. Y. Ayupova

Bolalar 
serebral falajining giperkinetik 
darajasi 
m iyaning qobiq osti 
bo'lim larining jarohatlanishi bilan bog'liqdir. U m u m iy va artikulatsion 
m otorik asidagi b u zilish la r q u y id a g ila rd a n a m o y o n b o 'la d i: m uskul 
tonusining o'zgaruvchanligi (d isto n iy a), h arak atlarn in g ixtiyorsizligi, 
h arak at va n u tq aktidagi h issiy o tn in g y o 'q lig i. N u tq n in g prosodik 
to m o n la r id a k a m c h ilik la r n i y a q q o l n a m o y o n b o 'lis h i. H a ra k a t 
motorikasidagi kabi nutq m otorikasida ham kerakli holatlarni ushlab 
tura olish buzilgan bo'ladi. H arakatdagi kamchiliklaridagi va nutq harakati 
artikulatsion, nafas m uskulaturasida, h alqu m paylariga tarqaluvchi tonik 
spazm alar hisobiga qiyinlashishi m um kin. B SFning geperkinetik shaklida 
(ekspiram id) ekstrapiram id, yoki boshqacha qilib aytganda qobiq osti 
dizartriya kuzatilishi m um kin. B SF ning 
giperkinetik 
shakli uchun ko'p 
hollarda kuzatiladigan (5 dan 20% gacha) eshitish qobiliyatining susayishi 
xarakterlidir.
B SFning atonik-ataktik shaklida m iyachaning va uning m iyaning 
boshqa tizim la ri bilan b o g 'Iiq b o 'lg a n jo y la ri, ayniqsa k atta yarim
sharlarning peshana bo'lim larining jaroh atlanishi kuzatiladi. U m um iy 
va artiqulyatsion m otorikaning buzilganligi muskul tonusining sustligi, 
harakatlar aniqliligining yo'qolganligi, ritm ining buzilganligida nam oyon 
bo'ladi. B SF ning bu shaklida m iyachali dizartriya kuzatiladi. U ning 
chistotasi 70-75% ni tashkil etadi.
B SFning eng o g 'ir shakli ikki to m o n la m a gem iplegiya hisoblanadi. 
Bunda katta yarim shakllarning jarohatlanishi kuzatiladi. Bunda oyoq va 
q o 'llar harakati, ko'proq q o 'llar harakati buzilgan b o'ladi. Bolalarda statik 
va lokom otor funksiyalar y o 'q bo'ladi. N u tq buzilishlari isevdobulbar 
dizartriyaning o g 'ir k o 'rin ish id a, b a ’zan an a rtriy a k o 'rn ish id a, b a ’zi 
hollarda esa bu lb ar buzilishlar k o 'rinishida n am oy on bo'ladi.
Ayrim hollarda bolaning o'zid a B SF ning turli shakllarining birgalikda 
kelishini k uzatish m u m k in . B unday h o lla rd a d izatriy a n in g aralash 
shakllarini kuzatish m um kin. Logoped nevropatolog bilan birgalikda nutqiy 
nuqsonning boshlovchi turini aniqlab olish zarurdir.
B S F n in g d iz a r triy a s id a aso siy x u su siy a t k in e s te tik id ro k n in g
rivojlanmaganligi hisoblanadi. B unda bola harakatlarni qiyinchilik bilan 
va chegaralangan tarzda bajaradi, q o 'l va oyoqlari harakatini, artikulatsion 
organlar harakatini va holatini b o 'sh sezadi. Bu esa artikulatsion va 
um um iy disproksiyaning paydo bo'lishiga sabab bo 'ladi, natijada maqsadga 
yo'naltirilgan harakatlarni bajarishni qiyinlashtirib, tovushlar talaffuzining 
buzilishini kuchaytiradi.
B S F da logopedik ishning m aqsadi artikulatsion holat va harakat 
sezgilarini rivojlantirishdan iboratdir. A rtikulatsion harakat sezgilarini 
yaxshilash u ch u n olib boriladigan m ashqlar o y n a yordam ida harakatlarni 
ochiq ko'z bilan ko'zatish va harakatlarini yopiq k o 'z bilan diqqatli bo 'lib 
sezish kabi m ashqlar navbatm a navbat qo'llaniladi.
453

---

BSFda nutq va um um iy m otorikaning buzilganligi o'rtasidagi bog‘ 1 iqlik 
a r tik u la ts io n m o to rik a d a g i m u ra k k a b b u z ilis h la r q o 'l h a r a k a ti 
funksiyalarining buzilishiga olib kelishida ham nam oyon bo'ladi.
N u tq va q o 'l harakatlarining bog'liqligi 1928-yilda V.M . Bexterev 
tom onidan aniqlangan bo'lib, u qo'l harakatlarining rivojlanishi nutqning 
rivojlanishiga ta ’sir ko'rsatishini ko'rsatib o'tgan. M .M .K olsova (1973) 
to m o n id a n o lib b o r ilg a n t a d q i q o t l a r s h u n i k o 'r s a t a d i k i, b o la
barm oqlarining harakati m arkaziy asab tizim ining shakllanishiga t a ’sir 
ko'rsatib, bola nutqining jadal rivojlanishiga yordam b erar ekan.
U shbu m a’lum otlar logopedik ishlar bilan bolaning q o 'l va um um iy 
m otorikasini rivojlantirish ishlarini birgalikda olib borish zarurligini 
ko'rsatadi.
B SFda dizartriyali bolalar turli harakatlarni bajarganlarida um um iy 
va nutq m uskulaturasida m uskul tonusining oshganligi ularning acociy 
belgilaridan biri hisoblanadi. M ash g 'u lo tlar vaqtida b oladan h addan 
tashqari kuch talab etilmaydi. Chunki bu narsa muskul tonusining ortishiga 
va tovush talaffuzining buzilishining kuchayishiga olib kelishi m um kin. 
N utqiy nafasni rivojlantirish uchu n puflashga oid turli m ashqlar tavsiya 
etiladi. Lekin kichik yoshdagi Serebral falajli bolalar uchun bu m ashqlar 
har doim ham foydali bo'laverm aydi. C hunki ular bu m ashqni bajarishda 
haddan tashqari kuch ishlatishlari m um kin. Bu esa um um iy muskul 
tonusining ortishini kuchaytirishi m um kin.
B SFda artikulatsion m otorikaning buzilishi bola nutqining talaffuz 
tom onining shakllantirishini qiyinlashtiribgina qolm ay, balki fonem atik 
idrokning ikkilamchi buzilishiga olib kelishi m um kin. Bu esa bolada 
so'zning tovush analizi ham da to v u sh -b o 'g 'in tizim ining buzilishiga olib 
keladi.
Lekin ham ma bolalarda ham so'zning tovush tarkibini o'zlashtirishdagi 
qiyinchiliklar bir xil darajada nam oyon bo'laverm aydi. Ayrim bolalar 
so'zni alohida tovush elem entlariga b o 'lish da yaqqol qiyinchiliklarga 
uchrasalar, boshqalari esa tovush tahlilining oddiy shakllari (bilan)ni 
qo'llashni eplay oladilar. K o'pincha- ularda so'zning tovush tahlilidagi 
qiyinchiliklar tovushlarni n o to 'g 'ri talaffuz qilishda nam oyon b o'ladi. 
Va, nihoyat, juda kam hollarda bolalarda so'znin g tovush tahlilidagi 
qiyinchiliklar va tovushlarni n o to 'g 'ri talaffuz qilish hollari kuzatilmasligi 
m um kin. Bu esa bolalardagi fonetik-fon em atik buzilishlarni b arta raf 
etishda differensial yondashishni talab etadi.
Serebral falajli va dizartriyali bolalar bilan olib boriladigan logopedik 
is h la r a r tik u la ts io n k o 'n ik m a la r n i, fo n e m a tik id ro k va a n a liz n i 
rivojlantirishga qaratilgan bo 'lishi kerak.
S ereb ral falaj va d iz a rtriy a b ilan x a s ta la n g a n b a rc h a b o la la r 
artikulatsion m alakalarni, fonem atik eshitishini, idrok va tahlil qilishni 
takom illashtirishga y o 'n a ltirilg a n logoped ik tad b irlarn in g kom pleks
454

---

tizim ini o'zlashtirishdagi spetsifik qiyinchiliklar xarakterli xususiyatdir.
N. N. M alofeev (1985-yilda) Serebral falajli kichik yoshdagi m aktab 
o'quvchilari tom onidan otlarni va fe’llarni n u tq d a ishlatish chastotasini 
o 'rg an ib chiqdi. Shu narsa aniqlandiki ot, fe ’l va old q o 'sh im ch alar 
ularning butu n lug'at boyligining 90 % ni tashkil qilar ekan. Boshqa so'z 
turkum lari lug'atda yetarli berilm agan. Bir xil so 'zlarni k o 'p m artalab 
takrorlash, fe’llarni to 'g 'ri ayta olm aslik o 'rin lari, ularning m a’nosini 
aniq ayta olm aslik bolalar uchun xarakterli xususiyatlar ekan.
Serebral falajli kichik m aktab yoshidagi bolalarda leksik-sem antik 
b u zilish la r L.B .X alilova to m o n id a n 1984-yiId a o 'rg an ilg a n edi. Bu 
o'rganishdan shu narsa aniqlandiki, bolalar k o 'p so 'zlam in g m a’nosini 
bilm aydi, bir so'zning m a ’nosini shu so 'z talaffuziga o'xshashi (bilan) 
bo'lgan boshqa so'zning m a ’nosi bilan alm ashtirib yuborishadi, so'zning 
sem antikasin i unga sinonim i jih a td a n m u n o sab atd a b o 'lg an boshqa 
so 'z la m in g leksik m a ’nosi bilan chalkashtirib yuboradi. Ba’zi o'rinlarda 
s o 'z ta rtib id a u n in g asosiy m a z m u n in i tu s h u n m a y tu rib , k o n k ret 
m a’nosinigina ajratib ko'rsatadi.
B olalar k o 'p m a ’noli so 'z la m in g m a ’nolari o'rtasidagi funksianal 
u m u m iy lik n i b elg ilash d a q iy n a lish a d i, u la rd a a m a n tik ta s a w u rla r 
chegaralangan, til abstraksiyalari va u m um lashtirishlar yetarli emas.
Serebral falajli bolalarda leksik xarakterli buzilishlar kasallikning o'ziga 
xosligi bilan izohlanadi. H arakat buzilishlari va ijtim oiy aloqalarning 
chegaralanganligi sababli bola tom o n id an tevarak-atrofga ongli ravishda 
m unosabatda bo'lish birm uncha cheklangan. Bu bolalar Serebral falajida 
analizator faoliyatining rivojlanishining um u m iy buzilishi bilan kompleks 
assotsiatsiyalarini shakllantirishdagi qiyinchiliklar vujudga keladi.
Bola predm etlardagi o'xshash va farqli tom o n larin i m ustaqil ajrata 
olish qobiliyatiga ega emas. Faqatgina am aliy faoliyat davom ida atrofdagi 
predm etlarni um um iy tarzda idrok qilishning, fahm lashning asosini tashkil 
qiluvchi kom pleks assotsiatsiyalar shakllanishi m um kin. M aktabgacha 
yoshdagi bolada idrok qilishning va ta sa w u rn i rivojlantirish faoliyatining 
har xil turlarida (predm et-am aliy, m eh n at, tasviriy sa n 'a t) o'yinlarda 
am alga oshirilib boriladi.
S h u n d a y q ilib , b o la la rd a s o 'z la r l u g 'a tin in g riv o jla n tirish va 
boyitishning asosiy ahamiyati, ularda atrofdagi voqea va hodisalar haqidagi 
tushu ncha va tasaw urlarning shakllantirish hisoblanadi.
M a k ta b g a c h a y o sh d ag i va m a k ta b y o sh id a g i b o la la r n u tq in i 
rivojlantirish bo'yicha bo'ladigan m ashg'ulotlarn in g dastlabki davrlarida 
atrofimizdagi narsa va hodisalami ham da ular bilan bo'ladigan harakatlarni 
tushunishga, talaffuz qilishga, ularning farqli va o'xshash xislatlarini anglab 
olishga, predm etlarda qism va butunlik m un osabatlarini (inson yuzi va 
ta n a sin in g q ism la ri, b o sh q a p re d m e tla rin in g m a ’lu m qism i kabi) 
o'rganishga o'qitib boriladi. Bu m ashg'ulotlarda bolalarning lug'at boyligi
455

---

N
riv o jlan tirib b o rilad i. U larg a k u n d alik h a y o tim iz d a k o 'p r o q d u c h t, 
keladigan, xususan, idishlar, m ebel, kiyim -kechaklar, o ‘yinchoqlar kabi I 
predm etlarni tushunishga va yaxshi eslab qolishga o'rgatiladi. Bir vaqtning 
o 'z i d a b o la n in g id ro k q ilis h , fa h m la s h sav iy asi va ta s a v v u rla ri 
konkretlashadi.
M axsus m a sh g 'u lo tla r vaqtida bolalarg a o 'x sh a sh p re d m e tla rn i, 
ularning asosiy xususiyatini farqlashga o'rgatib boriladi (yuk m ashinasini 
y e n g il m a s h in a d a n fa rq i), s h u n in g d e k , p re d m e tla r n in g n im a g a
m o'ljallanganligiga qarab guruhlashtirib borishga o'rgatiladi.
B olani lu g 'a tin i rivojlantirish u ch u n b o lan in g am aliy va hissiy 
tajribasini kengaytirishga qaratilgan dastlabki korreksion tadbirlar katta 
ah am iy at kasb etad i. B ola hayotin ing dastlabki d av rlarid an o q faol 
ravishdagi predm et am aliyot harakatlarini shakllantirishga intilishi zarur. 
Logoped bolaning onasini bola bilan birgalikda bo'ladigan o'yinlarga 
jalb qilishi lozim. Bu jarayonda esa uning nutqi birm uncha rivojlanib 
boradi.
L ug'atni shakllantirish bo'yicha ishlar bosqichm a-bosqich am alga 
oshirib boriladi. Birinchi bosqichda bolalar predm etlar bilan ularning 
tasviri va ular bilan bajaraladigan ishlar bilan birlam chi tanishtiriladi. Bu 
o 'rin d a bolaning e ’tiborini jalb qilishga va uning javob reaksiyasini 
q o 'z g 'atish g a yordam beradigan bir q ato r u su llar q o 'llan ilad i: y a’ni 
predm etni kutilm aganda, to'satdan paydo b o'lib qolishi, yo'qolishi, uning 
harakati.
Eng asosiysi esa bolaning o'zi predm et bilan am alga oshiradigan 
harakatidir. Bola biron-bir predm etga yoki harakatga e ’tiborini qaratish 
bilan logoped ularning nom ini aytadi.
Bola bilan b o 'lad ig an m ash g 'u lo tlard a qidirish , izlanishni talab 
qiladigan vaziyatlarni yuzaga keltirish m aqsadga m uvofiqdir.
Ishning ikkinchi bosqichida bolalar p red m etlar bilan, ularning sifati 
va o 'z ig a xos b o 'lg an jih atla ri bilan b irm u n c h a ch u q u rro q kengroq 
tanishtirib boriladi. Bolada predm et haqidagi, uning qism lari orasidagi 
m unosabat haqida, shuningdek, uning qurilishi va tarkibiy qism lari, 
nim aga m o'ljallanganligi haqidagi tush un chalar shakllanib, m ustahkam - 
lanib boradi.
Ishning uchinchi bosqichida predm etlarning belgilari va xususiyatlari- 
n in g k o 'p a y tirilis h i m u n o s a b a ti b ila n m a s h g 'u lo tla r b irm u n c h a
murakkablashadi. L ug'at ishning asosiy vazifasi p redm etlarning ajratib 
k o'rsatiladigan belgilari va xususiyatlarini ifodalovchi aniq so 'zlarn i 
topishga, o 'z o 'rn id a qo'llash qobiliyatlarini m ustahkam lash hisoblanadi.
Ishning to 'rtin c h i bosqichida u m u m lash tirish lar va tu sh u n ch alar 
sh ak llan ib b o rad i. B o lalard a p re d m e tla rn in g asosiy b elg ilarin i va 
hususiyatlarini ajratib ko'rsatuvchi so 'zlar asosida turdosh va o'xshash 
jihatdan um um lashtiruvchi fikrlar rivojlantiriladi. B olalar hajm , vaqt,
456

---

masofa, son m a ’nolarining ifodalovchi tushunchalarni (kattaroq-kichiqroq, 
uzoq-yaqin, oldin, ilg ari-kech roq singari va hokazo) o ‘zlashtirishda, 
ayniqsa qiyinchiliklarga d uch kelishadi.
L u g 'a t b o y lig in i m u s ta h k a m la s h va b o y itish u c h u n k u n d a lik
muloqotlar, didaktik o ‘yinlar va o ‘yin tarzidagi mashqlarni bajarish amalga 
oshirilib boriladi.
Shunday qilib, serebral falajli bolalar leksikasini takom illashtirish va 
boyitishning spetsifikasi sifatida uni predm et-am aliy va o ‘yin faoliyati 
bilan uzviy bog‘liq holda olib borishi, shuningdek, sensor funksiyalarini 
rivojlantirish va ularning korreksiyasini ongli faoliyati bilan cham barchas 
bog‘liq holda tashkil qilishni k o ‘rsatish m um kin. So‘z ustida uning til 
birligi sifatida va ayniqsa un in g k o ‘p m a ’noligini o ‘rganish haqidagi 
logopedik ishlarning m uhim y o ‘nalishi katta aham iyatga egadir. Serebral 
falajlangan bolalarda gram m atik bilim va ko ‘nikm alarni muvaffaqiyatli 
shakllantirish uchun ularning aqliy va nutqiy rivojlanishlariga kom pleks 
tarzda yondashish kerak
Serebral falaj bilan kasallangan bolalarda harakatning yo'qligi natijasida 
atrof-m uhit bilan aloqasi chegaralangan. Shuning uchun ularda bog'langan 
nutqni rivojlantirishda qiyinchiliklar tu g ‘iladi. B og'langan nutq, fonolog, 
gram m atik va leksik bilim va k o ‘nikm alar bilan birgalikda shakllantiriladi. 
B unda asosiy o 'rin n i gram m atik bilim lar egallaydi.
Bog‘langan nutqni shakllantirish uchun miyaning assotsiativ funksiyasini 
rivojlantirish kerak. Bog‘langan nutq frazali nutqqa qaraganda sekinroq 
rivojlanadi. Chunki so g io m bola 3 yoshgacha frazali nutqni egallasalar, 
b o g ian g an nutqni 5 yoshgacha ham to iiq egallamagan b o iad ilar.
D.B. E lkonkinning takidlashicha bolalarning alohida birikm alarni 
egallashi butun m a iu m o tn i egallashga qaraganda osonroq kechadi. M .M . 
Kolsova bu ko‘rinishni m exanizm ini bolalar alohida ibora, y a’ni taqlid 
asosida ham ishlab chiqishi m um kinligini, butun m a iu m o t esa m urakkab 
sistem ani tuzishni talab etishda deb aytadi. Bu fiziologiyalar orqali 
sistem alarni turli darajasini tashkil qiluvchi ikkita m exanizm mavjudligi 
isbotlangan.
Birinchi m exanizm — bu shartli aloqa streotip shakllarini asta-sekinlik 
bilan rivojlantirishdan iboratdir. U larni shakllanishida m iya p o ‘stloq 
qism ining quyi esa qism ining assotsiativ sohalari yetakchi o 'rin n i egallaydi. 
B olalar serebral falajida bu m exanizm ni izdan chiqishi spastik diplepsiya 
form alarid a nam oyon b o ia d i. Bu ho latd a b o g ia n g a n n utq n i tashkil 
qilishini m a ’no darajasi izdan chiqadi, bolalap predm etlarn i nom lashga 
qiynaladilar, so‘zlarni unutib q o ‘yadilap, zarur so'zni kerakli joyda q o ila y
olm aydilar. Shu bilan birga m antiqiy-gram m atik m unosabatlarni unchalik 
anglam aydilar B o g ian g an nutq soddalashib boradi. B olalar m urakkab 
shakllarini deyarli q o ilam ay d ilar, yodlab olgan fiziologik qurilm alarni 
ishlatadilar.
457

---

Ikkinchi m exanizm — shartli aloqalarni zudlik bilan ishlab chiqish. 
Bu peshana plastik sistemasining shartli aloqalarini tashkil qilishdan iborat 
b o ‘lib, bunda po'stloqning peshana assosatsiyalari yetakchi rol o'ynaydi. 
Ikkinchi darajadagi aloqalarni hosil qilinishi uchun nerv jarayonlarini 
m a’lum darajada yetilishi zarur b o ia d i. Bolalar Serebral falajida bu nuqson 
m iyaning peshana b o iim la rin i yetilishida to 'x tab qolish yuz berganida 
sodir b o ia d i. Bu holatda nutqiy bayon qilish m a iu m o t berishning ketm a- 
ketligi, nutqiy bayon qilishni yo'nalganligi aziyat chekadi. B undan tashqari 
giperkinetik shaklida b o g ia n g a n nutq n in g h arak at-to n ik buzilishlari 
kuzatilib, u nutqni ohangdorligini y o 'q olishi, sekinlashuvi, iboradan 
iboraga o'tishidagi qiyinchiliklar bilan nam oyon b o ia d i.
Serebral falajiga ega o 'quvchilar bilan o'tkaziladigan tekshirish ularni 
nutqni qay darajada tushunishni 3 variantini ko'rsatib beradi. U chala 
variantda ham nutqni tushunishni buzilishi deyarli o g 'ir bo im asad a bolalar 
m aktab dasturini egallashda qiyinchiliklarga duch kelganlar.
Birinchi variantda to 'g 'ri va n o to 'g 'ri tuzilgan iboralarni farqlash, 
shuningdek, m urakkab gram m atik qurilm alarni tushunishdan iborat edi. 
Bu o'quvchilarni um um iy psixik aktivligini past darajasi bilan alohida 
so'zlarni m a’nosini to r darajada tushunish bilan kontekst nutqni murakkab 
formalarini tushunishi bilan birgalikda nam oyon b o ia d i.
Ikkinchi variantda o'quvchilar kelayotgan axborotni umumlashtirishga 
qiynaladilar. Bu teskari konstruksiyalarni tu sh u n ish n in g buzilishida 
k o 'rinadi. Bunday bolalar hikoyalarni, m asala shartlarini, dasturdan 
tashqari m aterialni o 'qiganda qiyinchilikka duch keladilar.
U chinchi variantda ular o'zlariga qaratilgan nutqni anglay olm aydilar 
bu b o lalard ag i lu g 'a t z a x ira s in in g say o z lig i, a tro f -m u h it h a q id a
tasaw urlarni, bilim larni yetarli emasligi am aliy tajribani kamchiligi bilan 
nam oyon b o ia d i. B olalar kam chiliklar y o rdam ida hosil qilinadigan 
fe ila rn i yaxshi tushunm aydilar. Bu buzilishlar m iyaning ikkala yarim 
sharlari zararlanishi oqibatida paydo b o ia d ig a n spastik diplegiyada 
kuzatiladi. Serebral falajning giperkinetik shaklida b a’zi fonem alarni aniq 
qabul qilish zarurligi oqibatida tushunishda qiyinchiliklar yuz beradi. 
Ular berilgan rasmda bitta kuchuk qayerda va k o'p kuchuklar qayerdaligini 
ko'rsatib bera olmaydilar. Ba’zida bir-biriga yaqin fonemalarni differensiya 
qilishda m uam m olar vujudga keladi.
Bolalar Serebral falajida m iyani turli zararlanishi, uning yetilishi 
faoliyatdagi kam ch ilik lar bilan b ir q a to rd a b o lalard a disgrafiya va 
d islek siy an in g h a m m a m a ’lum sh a k lla ri k u za tilish i m u m k in . Bu 
m exanizm larni buzilishida analizatorlarning yetarli darajada ishlamasligi 
m uhim rol o'ynaydi. Bu bolalarda yozm a nutqni buzilishi ulardagi ko'ruv 
taassurotini va tasaw urlarini yetarli emasligi va optik-fazoviy gnozisni 
shakllanganligi bilan n am o y o n b o ia d i . Y o zish da o 'x sh a sh h arflar 
aralashtirib yuboriladi, agarda bu buzilishlar ko'ruv tasaw urlarini yetarli
458

---

emasligi bilan belgilansa u n d a k o ‘chirib yozish saqlanib qoladi. Agarda 
ular asosida optik-fazoviy tasavvurlarning shakllanm ang an lig i yotsa 
ko‘chirib yozish qiyinchilik bilan kechadi.
Bolalar serebral falajida teskari yozuvni nam oyon b o iis h i xarakterli 
b o iib u o'qish boshlang'ich bosqichlarida nam oyon b o ia d i. U o 'n g
tom on gem iparezida chap q o id a yozish orqali ko'zatiladi. Bolalar o'ngdan 
chapga q arab y o z a d ila r va c h iz a d ila r, assim etrik h a rfla rn i tesk ari 
ifodalaydilar. U lar o'xshash grafikalarni alm ashtirib yuboradilar. B a’zi 
holatlarda yozuvda h a rf va b o 'g 'in la r tushurib qoldiriladi. U n d an harflar 
alm ashtirib va aralashtirib yuboriladi.
B olalarda bu o'ziga xos qiyinchiliklar, so 'zni ko'rib uni tovush va 
artikulatsiyasi bilan b o g iay olmasliklarida, k o'ru v-m oto r koordinatsiyasini 
shakllanm aganligida nam oyon b o ia d i. Bola yozayotgan q o i harakatini 
kuzatib tu ra olm aydi, bu so'zlarni qo'shib yozishni qiyinlashtiradi buning 
natijasida so'z va b o 'g'inlam i alm ashtirish, tushirib qoldirish, b a’zi hollarda 
bitta so 'z yoki b o 'g 'in n i h a tto so 'z n i bir n echa m arotab a qaytarish 
kuzatiladi.
Disgrafiyani oldini olish uchun korreksion ishlarni erta nutqni h am m a 
tom onlarini rivojlantirish, k o 'rib va eshitib qabul qilishni, k o 'ru v -m o to r 
koordinatsiyasini rivojlantirish zarur.