|
N, к, у, p, I, y, sh, d
tovushlarini nutqqa qo'yish bilan quyidagi
so'zlarni talaffuzi ustida ishlashni tashkil etish lozim . Bu so'zlar: son,
sut, sust, non, ko'k, ko'l, yo'l, yilt, pok, ko'p, lenta, lahm , tosh, m osh,
qosh, darz, daraxt, stol, stul, som on, m ashina. . .
B em or yuqorida keltirilgan so 'zlar yordam ida ju m lalar tuzishi va h ar
bir so'zni aniq to 'g 'ri talaffuz qilishi lozim. S o'zlarni talaffuz qilishda
qiynalsalar, so'zlarni b o 'g 'in lab talaffuz qilishi m um kin.
B a’zi hollarda logoped
к
tovushini hosil qilishda qiyinchiliklarga
uchraydi. Bu qiyinchiliklar, ayniqsa, shu tovush bilan boshlanadigan
so'zlarda yaqqol seziladi. Bu qiyinchilikning asosiy sababi shundaki,
к
tovushini hosil qilishda bu tovushdan oldin / tovushi keladigan bo'g'inlarni
hosil qilm oq lozim . C hunki bu tovushlar talaffuzida hiqildoq tepaga
ko'tariladi va / dan
к
ga o'tayotganda til orqa qismining tanglayga nisbatan
intilishi osonlashadi.
Bem orlar k o 'pincha
к
tovushini / tovushi bilan alm ashtiradi. Bemorni
bu noqulaylikdan ozod qilish uchun unga
к
tovushi hosil qilinayotganda
tilning ildizi yuqori tanglayga yopishishini his etishi lozim.
A, u, m, t, i, v, s, e, n, k, p, I, ye, sh
tovushlarni o'zlashtirish jarayonida
artikulatsion apparatning apraksiyasi yengiladi.
Logoped tovushlarni hosil qilishda boshqa tartibga rioya qilsa ham
bo'ladi, am m o quyidagi ikki shartning bajarilishi lozimligini unutm aslik
kerak:
1. Bir vaqtning o'zida bir artikulatsion guruhga m ansub tovushlarni
hosil qilish m um kin emas.
2. Tovushlar so'zlarga kiritilayotganda va so'zlardan gaplar hosil
qilinayotganda, bosh kelishikdagi otlardan qochm oq lozim va bu so 'zlar
bem orlarning atrofdagi kishilar bilan m uloqotda bo'lishida foydalanadigan
kelishiklarda talaffuz qilinishi lozim.
282
K o 'rish va eshitish im itatsiyasi uslubini tadtiq qilish k o ‘p hollarda
uzoqqa cho'zilm aydi. A rtikulatsion apparat aprapsiyasi yengilib borishi
bilan kundalik hayotga oid so 'z va gaplarni talaffuz qilishga o'rgatiladi.
Shuni aytib o 'tish kerakki, tovush talaffuzini tiklash jarayoni zudlik
bilan olib borilsa, duduqlanishga o'xshagan nutq buzilishi rivojlanishi
m u m k in . B u n d a y b e m o r l a r b ila n is h la g a n d a b o s h l a n g 'i c h
m ashg'u lotlardanoq so 'z va b o 'g 'in ohangdorligini ularga his ettirish
ham da nu tq bilan h am ohang nafas olish m ashqlarini o 'tk azm o q lozim .
Ba’zi hollarda lab apraksiyasi ch uqur sezilgan bem orlarda nisbatan
o'qish va yozish qobiliyati saqlanib qolgan bo'ladi. Bunday bem orda
tovush hosil qilinganda unga aw al ichida o'qitilib, so'ngra shivirlab va
nihoyat ovoz chiqarib o'qitish lozim . C hunki ovoz hosil qilish jarayonida
iloji boricha bem orning barch a im koniyatlarini ishga solm oq lozim . Bu
hollarda nutqni tiklash so n o r va sirg'aluvchi tovushlardan tashkil topgan
so'zlarni talaffuz qilish hisobiga am alga oshiriladi. B em or tom o n id an
ovozsiz, shivirlab talaffuz qilingan til oldi va til orqa tovushlardan tashkil
topgan so 'z va gaplarni talaffuz qilish, uni lab tovushlarni talaffuz qilishga
tayyorlab boradi.
A m alda bunga quyidagicha erishiladi. Logoped o 'q ish va yozish
xususiyati saqlanib qolgan bem orga baland ovoz bilan o'qishdan tashqari
ichida o'qish va shivirlab o 'q ish ham mumkinligini uqtiradi. Aksariyat
odam lar buni yaxshi biladilar, chunki har qanday odam talaffuzi mushkul
bo'lgan so'zlarni o'q iganda yoki yozganda uni ichida qaytaradi. Bemorga
til oldi va til orqa undosh tovushlardan tashkil topgan so'zlarni qayta-
qayta takrorlash taklif qilinadi. B em or bu so'zlarni ko 'ch iradi, ichida
o'qiydi va qaytalab talaffuz qiladi. Logoped shu vaqtda artikulatsion
apparat faoliyati oshishini kuzatib turadi, agar bu faoliyat zo'rayishi
kuzatilm asa, "qattiqroq”, "balandroq", "qo'rqm asdan" kabilar bilan uni
rag'batlantirib turadi. Bir vaqtning o'zid a logoped bem or bilan birga
shivirlab so'zlarni qaytarib turadi.
N uqtaning chiziqli sintagm atik tarafdan saqlanishi m unosabati bilan
artikulatsion qiyinchiliklar asosan erkin qaytarishda, aytish va ovoz
chiqarib o 'q ish da kuzatilishi m um kin. Bosh miya quyi qismi ostining
bo'laklari keng jarohatlanganda kinestetik aleksiya yuzaga keladi ham da
natijada ichida o'qish va ko'chirib yozish xususiyatlari birm uncha buziladi.
B unday h o lla rd a lo g o p ed g a x arak teri jih a td a n k o 'ris h va e sh itish
imitatsiyasi usuliga o'xshash o 'zga bir usulni qo'llashga to 'g 'ri keladi.
H a rflarn in g ustiga shu tovush larn in g artikuiatsiyasini belgilaydigan
ishoralar, m asalan, a ’zolarning portlovchi — x , sirg'alish —
q,
vibratsiya
—
”, bem or harflar ustiga belgilarga tayanib tovushlarni eshitish, ularni
so 'z tarkibidan ajratib olish va o'qishga o'rganadi. Afaziyaning bu shaklida
tovushlarni o'zlashtirish tartibi oddiy afferent afaziyasinikidan birm uncha
farq qiladi. A w a l portlovchi undosh tov ushlar egallanadi. L ogoped
283
bem orga tovushlar paydo bo'lishiga qarab turli davomiylikka ega ekanligini \
tushuntiradi. M asalan,
Do'stlaringiz bilan baham: |
