|
partiyasi b o im ish kommunistik partiya kitobdan
o ‘z
taiim oti, siyosatini
ommaga yetkazish vositasi sifatida keng foydalandi. Faqat demokratik
jamiyatdagina kitob haqiqiy umummsoniy ahamiyat kasb etadi.
Kitobning jurnalistika tasnifidagi o crni o ‘ziga xos b o iib , unda vaqtli
jumalistikaning barcha xususiyatlari mavjudligini ko'rish mumkin. Kitob
ham xuddi gazeta va jumal singari bosiladi va u tashqi ko‘rinishidan
ko'proq jumalni eslatadi. Kitob ham jumalistikaning boshqa turlari kabi
ijtimoiy hayotni o ‘zida aks ettiradi, uni biladi, tadqiq qiladi va borliqqa
qaytadan ta’sir ko ‘rsatadi. Ya’ni, jumalistikaning ijtimoiy vazifalari
kitobda ham o ‘z ifodasini topadi, u ham hayot voqealarini tasvirlaydi,
tahlil qiladi va unga ta’sir kocrsatadi. Jurnalistika tamoyillari ham kitob
uchun taalluqlidir Kitob ham umuminsoniylik, xalqchillik, milliylik,
Haqqoniylik qonuniyatlariga bo‘ysunadi.
A n’anaviylik va yangi omillar yaratish, jamoatchilik fikrini
shakllantirish ham kitob va u tayyorlanadigan nashriyotlar faoliyati uchun
taalluqlidir. Bu hollar kitobning jurnalistika tasnifida o'ziga xos o ‘rin
tutishim ko'rsatib turibdi. Ammo, kitobni bevosita vaqtli jurnalistika turi
deb boim aydi, uning ijtimoiy vazifasi kengroq. Boshqacha qilib aytganda,
msonnmg vaqtli jurnalistikaga sig‘may qolgan barcha keng va chuqur
qiziqish va manfaatlari kitobda o‘z aksini topadi.
Kitob tarixi insoniyat tarixi bilan, kishilarmng aloqa. vositasi b o ig an
tilga va uning shakliy ifodasi b o ig a n yozuvga ega b o iish i bilan bogiiq.
Insonlar dastlab yerga, toshlarga yozganlar, mashhur Urxun Enisey
90
bitiklari, Eron shohi Doroning Behustun tog‘iga o'ydirgan yozuvi va
boshqa ko‘pgina tarixiy osori - atiqalar shular jumlasidan. Keyinchalik
sopolga, ldishlarga yozilgan yozuvlar ham topildi. Bu bitiklarni
kitoblarning dastlabki, lbtidoiy ko‘rinishlari deyish mumkin. Keyinchalik
hayvonlar terisiga bitilgan dastlabki kitoblar paydo boidi. Jumladan,
eramizdan oldingi VII — VI asrlarda vujudga kelgan Zardo'shtiylik
dinining muqaddas kitobi b o im ish “Avesto” 200 kiyik terisiga yozilgan
edi. Hindistonda ham qadim-qadimdan “Veda” deb nomlangan qoiyozm a
kitoblar mavjud boigan. Keyinchalik eramizning YII-YIII asrlariga kelib
qog‘oz ixtiro qilindi va q o iyozm a kitoblar vujudga keldi. Q oiyozm a
kitobchilik uzoq vaqt - o ‘n asrlar mobaynida davom etdi. 0 ‘rta asrning
buyuk allomalari Abu Nasr Farobiy, Ahmad Farg‘oniy, Muhammad al-
Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali Ibn Sino, tilshunos olim
Mahmud Koshg‘ariy, m a’rifatgo‘y shoirlar Y usuf Xos Flojib, Ahmad
Yugnakiy, buyuk mutafakkir shoir Alisher Navoiy, Bobur va boshqa ulug‘
ajdodlarimiz o im a s asarlari q o iyozm a holida bizga yetib keldi.
XV asrning birinchi yarmida Yevropada — Germaniyada Iogan
Gutenberg kitobni bosma tarzda k o ‘paytirish usulini ishlab chiqdi. Bu usul
bo‘yicha 1445-yilda dastlabki taqvimlar, varaqalar, 1452-yilda esa “Injil”
kitobi nashr etildi. 1455-yilda I.Gutenberg “Turklarga qarshi-nasroniy din
vakillarini chorlash” degan kitobni nashr etadi. Unda nasroniy dinidagi
kishilarni salb yurishiga chorlanadi. Bu esa dastlabki kitoblarning ham
siyosiy vosita sifatida xizmat qilganligini ko‘rsatib turibdi. 1475-yilda
ingliz tilida birinchi kitob nashr etildi. Bu — “Ti oya tarixiga oid hikoyalar
to'planu” edi. I.Gutenbergning ixtirosi Yevropa bo ‘ylab keng tarqala
boshladi. Rossiyadagi birinchi bosma kitob rus rnatbaachisi Ivan Fyodorov
tomonidan 1564-yilda nashr etilgan «Апостол» kitobi edi. 1846-yilda
Maynts shahrida arab harflarida birinchi kitob — “Ilohiy shahar
Iyerusalimning muqaddas joylariga haj qilish” degan kitob nashr etildi.7
O ikam izda birinchi bosma kitoblar XIX .asming ikkinchi yarmida
paydo b o id i. O ikam izda birinchi bosmaxona 1867-yilning 14-iyumdan
ish boshladi. Birinchi nashr etilgan bosma kitob esa 1868-yilda dunyo
yuzini k o ‘rgan «Заметки о горной стране и вершин Чу и Нарина и о
^ Prof. F A M o rninoviimg “Jurnalistika ijtim oiy un iv ersitet sifatida”
(Т.: U niversiteti, !998) kitobida bu haqda
keng m a ’lum ot berilgan. (35-40 betlar)
91
путях через неё в (бывший) китайский Туркестан» deb atalib u rus
geograf olimi va sayyohi N.A.Severtsev qalamiga mansub edi. Turkiston
general — gubernatorligining harbiy okrugi shtabi huzurida ochilgan
bosmaxonada bosilgan o ‘zbek tilidagi birinchi kitob — 1871-yili
Sh.ibrohimov tomonidan tayyorlangan o ‘zbekcha “Solnoma” taqvimi edi.
Xuddi shu davrdan boshlab, Turkistonda tosh bosma — litografiya usuli
bilan o ‘zbek
Do'stlaringiz bilan baham: |
