М у н д а р и ж а I боб. Металларнинг кристалл тузилиши ва кристалланиш поцесси

ҚОТИШМАЛАР УМУМИЙ НАЗАРИЯСИ


1- §. ҚОТИШМАЛАР ТЎҒРИСИДА УМУМИЙ ТУШУНЧА

Металлар билан металларни, металлар билан металлоидларни ёки металлоидлар билан металлоидларни бирга суюқлантириш орқали ҳосил қилинган жисм қотишма деб аталади. Металлар билан металларнинг қотишмаси металл қотишма дейилади. Кўпи металл ёки металлардан, қолгани эса металлоидлардан иборат бўлиб, металл хоссаларига эга қотишмалар ҳам металл қотишмалари жумласига киради.

Суюқлантирмай туриб, масалан, электролиз қилиш, қовуштириш, сублиматлаш ва бошқа усуллар билан ҳосил қилинган қотишмалар ҳам бўлади, бундай қотишмалар псевдоқотишмалар деб аталади. Техникада тоза металлар эмас, балки уларнинг бошқа металлар билан ёки металлоидлар билан ҳосил қилган қотишмалари кўп ишлатилади. Масалан, тоза темир техникада қарийб ишлатилмайди, аммо темир билан углероддан ва жуда оз миқдорда бошқа баъзи элементлардан иборат қотишмалар кенг кўламда ишлатилади. Тоза мис техникада кам ишлатилади (тоза мисдан, асосан, электротехника саноатида фойдаланилади), аммо мис билан рух қотишмаси (латунь) ёки мис билан қалай, алюминий, кремний ва бошқа баъзи элементлардан иборат қотишма (бронза) анча кўп ишлатилади ва ҳоказо.

2- §. ФАЗА, СИСТЕМА ВА КОМПОНЕНТЛАР ТЎҒРИСИДА
ТУШУНЧА

Суюқ ёки қаттиқ ҳолатдаги қотишманинг бошқа қисмларидан чегара сиртлар билан ажралган, бир хил химиявий тартибга ёки тузилишга эга бўлган ва бир хил агрегат ҳолатда турган бир жинсли (гомоген) қисми фаза дейилади.

Мувозанатда турган фазалар мажмуи система деб, системани ташкил этувчи моддалар эса компонентлар деб аталади.Фазалар сонига қараб, системалар бир фазали, икки фазали ва ундан ортиқ фазали бўлиши мумкин. Масалан, бир жинсли суюқ эритма, бир жинсли қаттиқ эритма, химиявий бирикма бир фазали системалар жумласига киради, чунки улар да чегара сиртлар билан ажралган қисмлар бўлмайди, икки хил ва уйдан ортиқ хил кристаллардан иборат қайси хил кристалл бошқа хил кристаллардан ўз таркиби ёки тузилиши жиҳатидан фарқ қилади ва бир-биридан чегара сиртлар билан ажралган бўлади. Система фазаларининг сонига ҳалал етказмай ўзгартирилиши мумкин бўлган ташқи ва ички факторлар сони (температура, босим ва концентрация) системанинг эркинлик даражалари сони ёки вариантлиги дейилади.