М у н д а р и ж а I боб. Металларнинг кристалл тузилиши ва кристалланиш поцесси

4- §. МЕТАЛЛ ВА ҚОТИШМАЛАРНИНГ ЧЎКУВЧАНЛИГИНИ СИНАШ

Металл ва қотишмаларнинг чўкувчанлигини синашдан мақсад уларнинг совуқ ҳолатда қанчалик деформацияланишини (сиқилишини) аниқлашдан иборатдир. Бу усул болғаланиши керак бўладиган ва болт, парчин мих каби деталлар тайёрлашга мўлжалланган металл ва қотишмалар учун қўлланилади.

Металл ва қотишмаларнинг чўкувчанлигини синаш учун улардан h=2d ўлчамли намуна қирқиб олинади-да, бу намуна техника шартида берилган даражагача (h₁=xh гача) бўлиб қолгунча болғача ёки болға билан чўктирилади. Бунда х нинг қиймати 1/2≫ 1/3 ёки 2/3 бўлиши мумкин. Шу тариқа синалган намунада дарзлар, ёриқлар синиқлар ва шу каби нуқсонлар бўлмаса, бу намуна олинган металл ёки қотишма яроқли деб ҳисобланади. Намунанинг чўктиришдан олдинги ва чўктирилгандан кейинги ўлчамлари 61-расмда кўрсатилган.


61- расм. Намунанинг совуқ ҳолатда чўкувчанлигини синаш: а — чўктиришдан олдинги намуна; б — чўктирилгандан кейинги намуналар.
Металл ва қотишмалар технологик хоссаларини синашнинг биз танишиб чиққан усулларидан бошқа усуллари хам бор. Масалан, металл ва қотишмаларнинг яссиланувчанлик, ўралувчанлик, буралувчанлик ва бошқа хоссаларини синаш усуллари шулар жумласидандир.

МЕТАЛЛАРНИНГ ПЛАСТИК ДЕФОРМАЦИЯЛАНИШИ
ВА РЕКРИСТАЛЛАНИШИ

Металлга бирор куч таъсир эттирилганда шу металл геометрик шаклининг ўгариши деформация дейилади. Физикавий ва химиявий ходисалар, масалан, аллотропия ҳодисаси таъсири остида ҳам металл деформацияланиши мумкин.

Металлга ташқи куч таъсир эттирилишидан олдин, яъни у деформацияланмаган ҳолда бу металлнинг кристалл панжараси ўзгармайди, металл деформациялангандан кейин эса унинг кристалл панжараси ўзгаради — панжара тугунларидаги атомлар ўрнидан силжийди. Нормал температурада металлнинг деформацияси уч босқичдан: эластик ва пластик деформациялардан ҳамда емирилишдан иборат бўлади. Деформациянинг ана шу босқичларини кўриб чиқайлик.