М у н д а р и ж а I боб. Металларнинг кристалл тузилиши ва кристалланиш поцесси



Download 1,12 Mb.
bet109/216
Sana22.04.2022
Hajmi1,12 Mb.
#574862
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   216
Bog'liq
А.С.Тўрахонов 24.09.2021 й

5- §. ТОБЛАНГАН ПУЛАТНИ БУШАТИШДА
БУЛАДИГАН УЗГАРИШЛАР
Тула тобланган пулатнинг структураси мартенсит билан цолдиц аустенитдан, чала тобланган пулатнинг структураси эса мартенсит, цолдиц аустенит ва цементитдан иборат булади. Чала тобланган пулатни бушатиш учун қиздиришда ундаги цементит узгармай қолади, шунинг учун бу ерда мартенсит ва аустенитда буладиган Узгаришларнигина куриб утамиз.
Мартенсит тобланган пулатнинг энг катта цажмини, аустенит эса энг кичик зажмини ташкил цилади. Мартенсит Узгарганда унинг ^ажми камаяди, аустенит узгарганда эса унинг хажми ортади. Демак, пулат намунаси ^ажмининг камайиши (намунанинг сицилиши) фацаг мартенситнинг узгарганлигини, намуна цажмининг ортиши (намунанинг кенгайиши) эса фацат аустенитнинг узгарганлигини курсатади. Тобланган,
пулат намунаси цажмининг (узунлигининг) темйературага цараб узгаришини курсатувчи график дилатометрик эгри чизиқ деб аталади. Бундай эгри чизик 159- расмда тасвирланган.
Агар юмшатилган пулат намунаси дилатометрда* циздирилганда., пулатда узгариш
булмаса,. асбоб горизонтал т^рри чизиқ чи- зади** (159- расмдаги б чизиқ). Тобланган
п^латла а эгри чизиқнинг б горизонтал чизиқдан ofhhih пулатда цандайдир узгариш- u
лар булганлигини курсатади. • | § Тобланган пулах циздирилганда унда | . | туртта узгариш содир булади. Ана щу узгаришларни куриб чицайлик. V. U 159-расмда тасвирланган эгри чизиқдан куриниб турибдики, пулат намунаси тахми- |
нан 80°С гача циздирилганда унда хёч қандай узгариш содир булмайди. Намуна 80°С $ ^
дан тахминан 200°С гача циздирилганда уқисқаради. Бу узгариш биринчи узгарищдир. 80°С, дан 200°С гача булган темпёратуралар оралигида мартенсит кристалл панжарасининг с параметри анча цисцаради, яъни панжаранинг тетрагоналлик даражаси
кичраяди. Пулатнй паст температурада бушатиш натижасида панжарасининг тетрагоналлик даражаси (с/а нисбат) 1 га яцинлашиб цоЛган мартенсит бушатилган мартенсит деб аталади. Мартенсит кристалл панжарасининг тетрагонал шаклида булиши унда ферритдагидан купроц мицдорда углерод эриганлигидан келиб чицишини юқорида айтиб утган эдик. Демак, панжара тетрагоналлик даражасининг кичрайишига бирдан-бир сабаб мартенситдан углероднинг цисман ажралиб чицишидир. Мартенситдан ажралиб чиццан углерод жуда майда бецарор карбид кристаллари таркибида булади. Бу карбиднинг химиявий формуласи эса FegC га яцин келади. Бецарор карбид юқори (300—400°С) температураларда цементитга айланади.
Шундай қилиб, бушатилган мартенсит карбиднинг жуда майда кристаллари билан а-қаттиқ эритма аралашмасидан иборатдир. Тетрагонал мартенситдан бушатилган мартён^ит цосил булиш процесси 200°С температурада тугалланмайди. Г. В. Курдюмов утказган тадцицотларнинг кУрсатишича, пулат бундай паст температураларда бужатилганда ажралиб чиццан карбид пластинкалари а-қаттиқ эритмадан (тетрагонал мартенситдан) батамом .ажралган булмайди. Карбиднинг кристалл панжараси мартенситнинг^ кристалл панжарасига муайян кристаллографик текислик буйлаб ёпишган, яъни бу текисликдаги атомлар мартенсит панжарасига хам, карбид панжарасига хам тааллуқли булади. Мартенсит панжараси билан карбид панжарасининг бир-бирига ;богланганлиги (когерентЛиги) юқорироц температураларда бузилиб, карбид мартенситдан батамом ажралади.
Пулат 200 дан 300°С гача циздирилганда у кенгаяди. Бу узгариш пулатни бушатишда содир буладиган иккинчи узгаришдир. 200°С билан 300°С оралирида цолдиц аустенит ута туйинган а-қаттиқ эритма (мартенсит) билан карбиддан иборат гетероген (цар хил жинсли) меха-

ник аралашмага — бушатилган мартенситга айланади. Бу узгариш диффузион Узгаришдир, чунки цолдиц аустенит концентрациялари турлича бўлгаи икки фазага ажралади. Иккинчи узгариш, уз табиати жихатидан олганда, бирламчи аустенитнинг бейнитга айланишига ухшайди. 300°С температурада, яъни иккинчи узгаришнинг охирида а* қаттиқ эритма таркибида 0,15—0,20% углерод булади. Температура 300°С дан рширилганда учинчи узгариш. содир булади, яъни а- қаттиқ эритмадаги углероднинг хаммаси ажралиб чиқади ва олдинги узгаришларда вужудга келган ички кучланишлар йуқолади. Айни замонда карбид а- қаттиқ эритмадан ажралиб, цементит (Fe3C) га айланади. Пулатни бушатишда . содир буладиган учинчи узгариш 400°С да.1 тугайди ва пулат феррит билан цементитнинг жуда майда аралашмасидан иборат булиб цолади. Бу аралашма бушатиш троостити деб аталади. Бушатиш троостити (160- раем, а) уз табиати жицатидан, тоблаш троосТитига ухшайди, чунки уларнинг иккаласи хам феррит билан цементитнинг жуда майда аралашмасидан иборатдир. Аммо бушатиш троостити тоблаш трооститидан таркибидаги цементитнинг шакли жиатидан фарц цилади. Тоблаш трооСтитидати цементит заррачалари пластинка шаклида булса, бушатиш трооститидагц цементит сфероид шаклидадир. Иккала троостит цементитларининг шакли бошқа-бошқа


булганлиги учун бу трооститларнинг механик хоссалари хам турлича булади.
Температура, 400°С дан оширилганда туртинчи узгариш содир булади, яъни трооститдаги цементит доналари йириклашиб, олдин бушатиш сорбити (160-раем, б), сУнгра эса донадор перлит цосил булади. Юқорида баён этилган температура оралиғлари (80—200°С, 200—300°С, 300—400°С ва 400—600°С)\ углеродли пулатни секин қиздириш
йули билан бўшатишга оиддир. Агар пулат тез қиздирилса, юқорида айтиб утилган Узгаришлар температураси юқорироқ булади. Айтиб .утилган процесслар мартенсит пластинкалари ичида содир булганлигидан; пулатнинг нинасимон тузилиши бушатишнинг анча юқори температур ал ар ида хам сақланиб қолади.


Download 1,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   216




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish