М у н д а р и ж а I боб. Металларнинг кристалл тузилиши ва кристалланиш поцесси

2 -§ МЕТАЛЛАРНИНГ АТОМ-КРИСТАЛЛ ТУЗИЛИШИ

Металларнинг кристалл панжараларида мусбат ионлар муайян тартибда жойлашганлиги юқорида айтиб ўтилди. Кристалл панжараларда

атомларнинг (ионларнинг) муайян тартибда жойлашганлиги тўғрисидаги фикрни XIX асрда машҳур рус олими Е.С.Федоров майдонга ташлаган эди. Рентген нурлари кашф этилиб, бу нурлардан кристалларининг тузилишини ўрганишда фойдаланилгандан кейин Е.С.Федоровнинг фикри батамом тасдиқланди.
Энди металларнинг қандай агрегат ҳолатларда бўла олишини кўриб чицайлик.
Металлар, ҳар қандай модда каби, шароитга қараб, уч ҳил агрегат ҳолатда: қаттиқ, суюқ ва газ ҳолатларда бўла олади. Соф металл бир агрегат ҳолатдан иккинчи агрегат ҳолатга маълум температурадагина ўтади ва бунда металлнинг хоссалари ўзгаради.
Металлнинг агрегат ҳолатлари орасидаги фарқ нимада? Бу саволга жавоб қайтарайлик.
Масалан, қаттиқ ҳолатда металл заррачалари муайян тартибда жойлашган ўулади, бу заррачаларнинг бир-бирини тортиш кучи билан бир- бирини итариш кучи узаро мувозанатда туради, натижада қаттиқ жисм ўз шаклини сақлайди.
Газ ҳолатидаги металл заррачалари тартибсиз ҳаракатланади, бир-бирини итаради, натижада металл гази имкони борича катта зажмни олишга интилади.
Суюқ ҳолатдаги металл заррачаларининг озроқ қисмигина батартиб жойлашган бўлиб, бу жойлашув иссиқлик таъсирида гоҳ бузилиб, гоҳ тикланиб туради. Демак, сўз ҳолатдаги металл қаттиқ ҳолатдаги металл билан газ ҳолатидаги металл орасида оралиқ мавқеини эгаллайди. Металлнинг, умуман модданинг, агрегат ҳолати орасидаги фарқ ана шу.
Шуни ҳам айтиш керакки, металлар маълум шароитда (атмосфера босимидан паст босимларда) қаттиқ ҳолатдан бевосита газ ҳолатига ўтиши ҳам мумкин. қаттиқ ҳолатда барча металлар ва уларнинг қотишмалари кристалл жисмлардир, чунки уларнинг заррачалари фазода муайян тартибда жойлашган бўлади. 2-расмда атомларнинг кристаллографик текисликлардан бирида қандай жойлашганлиги кўрсатилган. Атомларнинг марказидан ўтказилган фаразий чизиқлар панжара ҳосил қилади.