M tojiyev, I. Nigmatov

6.9. Kuchli shamol, qurg‘oqchilik va uning oqibatlari
124

---

sathining notekisligi hamda daraxtlaming ko‘p bo‘lishi shamollaming 
yemiruvchi kuchini kamaytiradi. Shuning uchun shamolning yo‘nalishiga 
ko‘ndalang qilib daraxtlar ekiladi. Mabodo bunday daraxtlar sababsiz 
yo‘qotilsa, tuproqning yuqori qavat muvozanatining buzilishiga, tuproq 
tarkibidagi gil va qum zarrachalarining uchirilib ketishligi natijasida yer 
sathining qum barxanlari bilan qoplanishiga sabab bo‘ladi. Mana shunday 
holatlar hozirgi kunda Orol bo‘yi hududlarida kuzatilmoqda. Shu- 
ning uchun bunday favqulodda holatda odamlar yengil, baland qurilgan 
imoratlardan, elektr tarmoqlari osilgan simyog‘ochlardan, ko‘priklardan 
uzoqroq joylarda saqlanishlari lozim. Bu ofatdan eng ishonchli saqlov- 
chi omil - bu himoya inshootlari (metro, yer osti yo‘lkalari, uy laming 
yem rlalari va boshqalar) hisoblanadi.Bu ofatdan saqlanishning yana bir 
omili - ofat haqida odamlami o ‘z vaqtida ogoh qilishdir. Albatta, hozirgi 
paytda ob-havoni bir necha kun oldindan ayta oladigan zamonaviy us- 
lublar yaratilganki, ulaming bergan m a’lumotlari asosida nafaqat odam- 
larni, balki uy hayvonlarini, moddiy boyliklami falokatdan asrash, bu­
zilishi yoki yaroqsiz holga kelishining oldini olish mumkin. Xulosa qilib 
aytadigan bo‘lsak, kuchli shamol ofati yuz berganda fuqaro muhofazasi 
tizimlari davlat organlari xodimlari boshchiligida qutqaruv va buzilgan 
joylarda tiklash ishlarini bajaradi, jabr ko‘rganlarga birinchi tibbiy yor­
dam ko‘rsatadi.
Qurg‘oqchilik ofati ham 
O‘zbekistonga xos bo‘lib, ilgari bunga 
deyarli e ’tibor berilmagan. Lekin keyingi yillarda ekologiyaning haddan 
tashqari buzilishi, suv resurslaridan noto‘g‘ri foydalanish va boshqa sa- 
bablar oqibatida bizning mintaqada ham bunday ofat aynan hozirgi paytda 
kuzatilmoqda. Qurg‘oqchilikda odamlaming o ‘limi, daraxtlaming, ekinzor- 
laming qurishi, kuchli yong‘inlarning chiqishi va turli xil kasalliklam- 
ing tarqalishiga imkoniyat yaratiladi. Ta’kidlash joizki, 0 ‘zbekistonda 
qurg‘oqchilik muammosi Orol dengizi bilan bog’liqdir. Respublikamiz 
Prizidenti Islom Karimov « 0 ‘zbekiston XX asr bo‘sag‘asida: xavfsiz- 
likka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» kitobida 
ta’kidlaganidek: «Yaqin-yaqinlargacha ch o i-u sahrolardan tortib olingan 
va sug‘orilgan yangi yerlar haqida dabdaba bilan so‘zlanardi. Ayni chog‘da 
ana shu suv Oroldan tortib olinganligi, «jonsizlantirib qo‘yilganligi» 
xayolga kelmasdi, endilikda Orolbo‘yi ekologik kulfat hududiga aylan- 
di».Ma’lumki, Orol dengizi suvi yildan yilga kamayib, qurib bormoqda. 
Buning oqibatida dengizga yaqin bo‘lgan joylarda dov-daraxtlar, ekinzo-
125

---

rlar qurib, turli xil kasalliklar ko‘payib boryapti. M a’lumotlarga ko'ra. 
Amudaryo suvining bor-yo‘g‘i 10 foiz miqdori Orol dengiziga quyilmoq- 
da. Ammo hozirgi vaziyatda dengizga quyilayotgan suv hajmidan ko‘ra 
atmosferaga bug‘lanayotgan suv miqdori bir necha barobar ko‘pdir. Shu 
sababdan hozirgi kunga kelib, Orol dengizi suvining balandligi taxminan 
17 m pastga tushib ketgan, ya’ni 1960-yillarda uning balandligi 53 m ni 
tashkil etgan bo‘lsa, 2000-yida u 36 m ni ko‘rsatdi. Endi Orolni ilgarigi 
holatiga qaytarish uchun unga 30 km3 suv quyish kerak, bu degan so‘z 
butun boshli Sirdaryo suvini to‘liq quyish bilan barobardir.