M tojiyev, I. Nigmatov

Mavzuni o‘zlashtirish uchun zarur bo‘lgan tayanch
so‘z va iboralar:
Tabiiy ofat; yer silkinishi; epitsentr, gipotsentr; magnituda, ball; yer 
silkinishi belgilari; suv toshqini; kuchli shamol: yer silkinishiga chidamli 
inshootlar; yer silkinish oqibatlarini kamaytirish; yer surilishi; yer surilish 
belgilari; seysmofaol xarita; sellar; seysmofaol hududlar; mikroseysmofaol 
hududlar; tektonik yer silkinish; texnogen yer silkinish; vulqoniy yer silkinish.
Mustahkamlash uchun savollar
1. Tabiiy ofatlaming bir-biridan farqi va umumiy xususiyatlari 
nimalaran iborat?
2. Yer silkinishining turlari va kelib chiqish sabablari nimalardan 
iborat?
3. Yer silkinish o‘chog‘ida qilinadigan eng asosiy vazifalar nimalardan 
iborat?
4. Suv toshqiniga sabab bo‘ladigan omillar nimalaran iborat?
5. Yer surilishi, uni bildiruvchi birinchi belgilar nimalardan iborat?
6. Kuchli shamol va uni keltiribriqaradigan talafotlari qanday?
7. Yer surilishiga qanday omillar sabab bo‘ladi?
8. Suv toshqiniga qarshi qanday chora-tadbirlar qo'llaniladi?
9. Sel hodisasining yuzaga kelishiga qanday omillar sabab bo‘ladi?
10. Sel ofatiga qarshi qanday chora-tadbirlar qoMlaniladi?
131

---

VII BOB
TEXNOGEN TURDAGI FAVQULODDA
VAZIYATLAR VA ULARNING OQIBATLARI
Texnogen turdagi favqulodda vaziyatiarga 7 xil ko‘rinishdagi falokatlar 
kirib, ular 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 
27-oktabrdagi 455-sonli qarorida «Texnogen, tabiiy va ekologik turdagi 
favqulodda vaziyatlar tasnifi»da ko'rsatib o‘tilgan.
7.1. Gidrotexnik inshootlardagi avariyalar
Ma’lumki, 0 ‘zbekiston Respublikasida hozirgi paytda 53 ta suv 
ombori, daryo suvlarini iste’molchilarga taqsimlab beruvchi 150 dan ortiq 
suv to‘g‘onlari, 28122 km uzunlikdagi magistral kanallar va boshqa suv 
inshootlari mavjud. Bunday inshootlar har qanday favqulodda vaziyatlar 
yuz berganda (harbiy holatda ham, tinchlik davrida ham) katta xavf 
tug‘diradi. Gidrotexnika inshootlarining ayrimlari katta shaharlar va yirik 
aholi yashash punktlari yaqinida joylashgan boTib, yuqori darajadagi 
xavfli obyektlar hisoblanadi.
Gidrotexnika inshootlari, ko‘rsatkichlariga ko‘ra har xil bo'ladi: