M tojiyev, I. Nigmatov

E. Avtom atlashtirilgan m ehnat turi 
fiziologik jihatdan ishchining 
ishga doimiy tayyorgarligi va yuzaga kelishi m umkin bo'lgan bunday 
noxushliklarni darhol bartaraf etishni taqozo etadi. Bunday funksional holat 
«operativ kutish» turli holatlarda ishchining ishga bo‘Igan munosabati,
24

---

uning tezlik bilan ish k o ‘rishi, ishga m as’uliyat bilan yondashishi va 
boshqa holatlarga bog‘liq.
F. K onveyer m ehnat turi. 
Ushbu m ehnat turining e ’tib o rli jih a ti -
um um iy ish jara y o n in in g alohida ish turlariga, ketm a-k etlik da ish 
bajarilishiga konveyer tasm asi orqali biron-bir detaining har b ir ish 
jo y ig a avtom atik tarzda yetkazib b erilishini am alga oshiradi. B unday 
m ehnat shakli ishchilardan bir m arom da v a b erilgan ish s u r’atida 
ishlashni talab qiladi. B unda ishchi boshqaradigan ish operatsiyasiga 
qancha kam vaqt sarflasa, uning m ehnat unum dorligi shuncha yuqori 
b o ‘ladi.
M onotoniya 
- bu konveyer m ehnat shaklidan kelib chiqqan salbiy 
oqibatlardan biri b o ‘lib, o ‘z navbatida, tez-tez toliqishga va asabiylashishga 
olib keladi. B uning oqibatida ish jarayonida orqaga ketish kuzatiladi, 
har kungi asabiylashishlam ing qaytarilishi oqibatida parishonxotirlik, 
m ehnat faoliyatining sekinlashishi yuzaga kelib, oqibatda ishchi ishlash 
qobiliyatining pasayishiga olib keladi.
G. Ishlab chiqarish jarayoni (texnologiyani) boshqarish bilan
bog‘liq bo‘lgan m ehnat shakli. 
Inson avtom atlashgan m ehnat jarayonida 
qancha kam ishtirok etsa, uning hissasi shuncha ko ‘p b o ‘ladi. Bunga 
fiziologik nuqtayi nazardan qaralsa, ishlab chiqarish jarayonini boshqarish 
ikkita asosiy shakiga b o ‘linadi: birinchisida m asofadan turib boshqarish, 
y a’ni ishchidan tez va faol harakatlanishni talab qilsa, ikkinchisi esa 
kam hollarda harakatlanishni taqozo etadi. Boshqarishning birinchi 
shaklida ishchi faqat bir operatsiyaga emas, balki boshqa jarayonlarga 
ham e’tiborini qaratishi talab etiladi, ikkinchi shaklda esa ishchi harakat 
qilishga tayyor b o ‘lib turadi, lekin uning tezligi kam roq bo ‘ladi.