M tojiyev, I. Nigmatov

12.13. Odam zabarli moddalardan zaharlanganida
birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish
Zaharli moddalar (ZM)dan zararlangan odamlar hayotini qutqarib qolish 
uchun maxsus dori vositalari - antidotlar (ziddizaharlar)dan foydalanish 
zarur. Antidotlar odam endi zaharlana boshlagan paytida yoki og‘ir 
zaharlanishga xos belgilar (talvasalar) paydo bo‘lganidan keyin dastlabki 
daqiqalarda ishlatilsagina, ular yaxshi kor qiladi. Ayniqsa, suyuq-tomchi 
holatdagi 
ZM
va iprit ta’sir qilganida ZM badanga tegib qolganidan keyingi 
dastlabki 5 daqiqa ichida badanning ochiq joylarini qisman sanitariya 
obrabotkasidan o ‘tkazish zaharlanishning oldini oladi yoki ancha kuchini 
qirqadi. Odam kimyoviy zararlanish o ‘chog‘ida himoya vositalarisiz
251

---

turib qolsa, bu ZMning organizmga tinmay o ‘tib turishiga olib keladi va 
kishining ahvolini ancha og‘irlashtirib qo‘yadi. ZMdan zararlanganlarga 
birinchi tibbiy yordam berish yuzasidan ko‘riladigan chora-tadbirlar 
eng qisqa muddat ichida amalga oshirilishi kerak. Shu munosabat bilan 
ZMdan zararlangan kishilami qutqarib qolish uchun 
o'z-
o ‘ziga va bir- 
biriga yordam berish, shuningdek, keyinchalik birinchi tibbiy yordami 
ko‘rsatish va davolashga doir barcha zarur chora-tadbirlarni vaqtida 
amalga oshirish birinchi darajali ahamiyatga ega. Sanitar drujinachilar 
ZMdan zararlanib qolmaslik uchun, kimyoviy zararlanish o'chog‘iga 
kirishdan avval, shaxsiy doriquti (AI-2)dan profilaktik dozada (1 ta 
tabletka) antidot olib ichishlari, kimyolovchi kiyim, rezina etik, qo‘lqop, 
gazniqoblami kiyib olishlari kerak. ZMlar bilan zararlangan odamlar 
kimyoviy zararlanish o‘chog‘idan olib chiqib ketilganidan keyin ham 
ancha xavfli bo‘lishini esda tutish kerak. Zararlangan odamlaming kiyim- 
kechagi, sochlari va badanining terisida ZM uzoq vaqt saqlanib qolib, 
boshqa odamning ochiq joyiga tekkanida, uning ham zaharlanib qolishiga 
sabab boiishi mumkin. Zaharlangan kiyim-kechakdan ZM bug' lari berk 
binolar, avtomashinalarda desorbsiyalanib (bug‘lanib) chiqib turishi 
hisobiga ham odam zaharlanib qolishi mumkin. Zararlangan odam 
bevosita ZM ishlatilgan zonada qolib, yuziga zaharlovchi moddalarning 
mayda-mayda tomchilari tushgan bo‘lsa, a w a l kimyoviy qurolga 
qarshi shaxsiy kimyoviy paket (SH K P-8)dagi suyuqlik bilan yuz 
terisini artib tozalash va shundan keyingina gazniqob kiygizish kerak. 
Gazniqob kiyilmagan bo‘lsa, ko‘zlarm mahkam yumib, yuz va bo‘yin 
terisini degazatorga hoMlangan tampon bilan tezda artib olish zarur. 
K o‘zlarni ochmasdan turib, ko‘z atrofidagi terini quruq tampon bilan 
artiladi, keyin gazniqob kiyiladi. So‘ngra yana tamponni ho'llab, qo‘l 
panjaJari, kiyim yoqasi biian yenglaririing badanga tegib turadigan 
chetlari artiladi. Paketdagi suyuqlik bilan yuz terisi tozalanayotgan 
paytda ko‘zlarni ehtiyot qilish zarur. B o 'g ‘uvchi ta ’sir ko‘rsatadigan 
ZM dan zararlangan hududda bo‘lgan odamlarning hammasiga gazniqob 
kiygazilganidan keyin albatta zararlanish o ‘chog‘idan olib chiqib, 
ularni eng yaqin joydagi davolash muassasasiga olib boriladi. Havo 
sovuqroq bo' Isa, shikastlangan odamlarni issiq qilib o ‘rash va isitish 
kerak. Shikastlangan odamlar zaharlangan hududdan olib chiqilganidan 
keyin tamomila tinch q o ‘yilishi va nafas olishda qiynalmasin deb, 
yoqalarini va kiyimlarini bo‘shatib qo‘yish, imkoni bo‘lsa, yechib olish
252.

---

kerak. B o‘g ‘uvehi ta ’sir k o ‘rsatadigan ZM dan shikastlangan odamga 
sun’iy nafas oldirish mutlaqo mumkin emas. K.o‘zdan yosh oqadigan 
va achishtiradigan ZMdan shikastlangan paytda odamlarga gazniqob 
kiygizib, ularni zaharlangan hududdan olib chiqib ketish kerak. 
Achishishni bartaraf etish uchun k o 'zlar yuvilib, og‘zini toza suv bilan 
chayqab tashlanadi. Achishtiradigan ZMdan og‘ir shikastlanish paytida 
antidot ishiatiladi.