M. T. Yulchieva, N. T. Atamuratova

Fanerofitlar, daraxt va butalardan tashkil topgan bo‘lib, kurtaklari yerdan 
ancha  yuqorida  joylashgan,  fasliga qarab  barglari  to‘kiladi  va shox-shabbalari 
esa tinim davrini o‘taydi. 
2. 
Hamefitlarga  butacha  va  chala  butalar  kiradi.  Ularning  kurtaklari  yer 
yuzidan  uncha  baland  bo‘lmaydi  va  poyasining  ustki  qismi  yog‘ochlanmay 
qishda qurib qoladi. Ularga izen, shuvoq, ermon, sigrem kabilar misol bo‘ladi. 
3. 
Gemikrintofitlarda  kurtaklari  yer  yuzasida  joylashadi,  yer  ustki  qismi 
butunlay  qishda  nobud  bo‘ladi.  Bularga  ko‘p  yillik  o‘t  o‘simliklar:  beda, 
yantoq, qo‘ng‘irbosh kabilar misol bo‘ladi. 
4. 
Krintofitlarda  kurtaklari  yer  osti  organida  saqlanib  qoladi.  Qishda  yer 
ustki  qismi  butunlay  nobud  bo‘ladi.  Bularga  tugunakli,  piyozboshli  va 
ildizpoyali o‘simliklar misol bo‘ladi. 
5. 
Terofitlarga  o‘t  o‘simliklar  kirib, o‘simlik  tupi  butunlay  qurib  qoladi va 
faqat urug‘lari orqali ko‘payadi. 
Vegetatsiya  davrini  qisqa  vaqtda  yoz  urtalarida  tugatuvchi  ko‘p  yillik 
o‘simliklar  efemeroidlar  deyiladi.  Ularga  lola, boychechak  misol bo‘ladi.  Bir 
yillik  o‘simliklar  efemerlar  deyilib,  ularga  lolakizg‘aldoq,  yaltirbosh  kiradi. 
Tabiatda  poyasining  mexanik  to‘qimasi  yaxshi  rivojlanmagan,  biror  narsaga 
ilashib  o‘sadigan  o‘simliklar  lianalar  deb  ataladi.  O‘rta  Osiyo  sharoitida 
o‘sadigan tok, qo‘ypechak, no‘xot, qovoq va boshqalar shular jumlasiga kiradi. 
 
GEOBOTANIKA YOKI FITOTSENOLOGIYA ASOSLARI  
 
Tabiatdagi  o‘simliklarning  kelib  chiqishi  va  turlarini  sistematiklar, 
tuzilishini  morfologlar  va  o‘simliklar  jamoalarini  geobotaniklar  o‘rganadilar, 
demak,  geobotanika  —  Yer  sharidagi  jamiki  o‘simliklarning  tuproq  muhitiga 
bo‘lgan  munosabati  va  tuproqning  o‘simliklarga  ta’sirini,  o‘simlik  turlari 
yig‘indisini  tashkil  etadigan  jamoasini  o‘rganadi.  U  ma’lum  o‘simlik 

---

354 
 
jamoasidan tortib yer sharidagi o‘simliklar qoplamini ham o‘rganadi. 
Tabiatdagi o‘simliklar dunyosi ikki tomonlama o‘rganiladi. Biri o‘simliklar 
florasi  bulsa,  ikkinchisi  o‘simliklar  jamoasi.  «O‘zbekistan  florasi»  deganda, 
O‘zbekiston  hududida  o‘suvchi  o‘simlik  turlarining  yig‘indisi  yoki  ro‘yxati 
tushuniladi.  «O‘zbekiston  o‘simliklari»  deganda  esa  mazkur  hududda 
uchrovchi  tabiiy  va  sun’iy  o‘simliklar  jamoasi  tushunilib,  bu  ma’lumotlarni 
geobotanika  yoki  fitotsenologiya  fani  o‘rganadi.  O‘simliklar  jamoasi  —