|
Valuta konvertirlashuvi
deganda uni boshqa xorijiy valutalarga
almashish qobiliyati tushiniladi. Hozirgi paytda ular erkin
240
konvertirlanadigan, qisman konvertirlanadigan va konvertir-
lanmaydigan valutalarga ajratiladi.
Erkin konvertirlanadigan valuta
– bu, amaldagi kurs bo‘yicha
har qanday boshqa xorijiy valuta erkin va cheklanmagan miqdorda
ayirboshlanadigan valutadir. Bunga misol qilib AQSh, Yevropa
hamjamiyatiga a’zo mamlakatlar, Yaponiyalar valutalarini kiritish
mumkin.
Qisman konvertirlanadigan valuta
– bu, faqat ba’zi xorijiy
valutalarga almashtiriladigan va xalqaro to‘lov oborotini qisman
qamrab oladigan milliy valutadir.
Konvertirlanmaydigan valuta
– bu, faqatgina ichki to‘lovlarga
xizmat qiladigan va xorijiy valutaga ayirboshlanmaydigan milliy
valutadir.
Konvertirlashni
ichki va tashqi
konvertirlashga ham ajratish
mumkin. Ichki konvertirlash rezidentlarining mamlakat ichkarisida
xorijiy valutani sotib olishi, uni saqlab turishi va u bilan ayrim
operatsiyalarni olib borishini imkoniyatini aks ettiradi. Tashqi
konvertirlashda xorijda to‘lovlarni amalga oshirishga va moliyaviy
aktivlarni ushlab turishga ruxsat etiladi. Valutalarni konvertirlash
ko‘pgina mamlakatlar olib borayotgan iqtisodiy siyosatlarning
muhim maqsadi hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasida valuta siyosati uning asosiy
tamoyillari, ya’ni milliy valutamiz so‘mning almashuv kursi
barqarorligini hamda ichki valuta bozorida talab va taklifning
mutanosibligini ta’minlash maqsadlaridan kelib chiqib amalga
oshirilmoqda.
2017–2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirish-
ning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida
valutani tartibga solishda zamonaviy bozor mexanizmlarini
bosqichma-bosqich joriy etish bo‘yicha belgilangan vazifalardan
kelib chiqib, 2017-yil I yarim yilligi davomida amaldagi valutani
tartibga solish tizimini tubdan isloh qilishga yo‘naltirilgan keng
qamrovli islohotlarga tayyorgarlik ishlari amalga oshirildi.
Mazkur islohotlar tamoyillarini ishlab chiqishda, asosiy e’tibor,
valuta bozorini yanada liberallashtirish, shu jumladan, milliy valuta
kursini belgilashning bozor mexanizmlarini joriy qilish, yuridik va
241
jismoniy shaxslarning valuta mablag‘larini erkin tasarruf qilish
huquqlarini ro‘yobga chiqarish hamda barcha tadbirkorlik
subyektlariga tashqi savdo faoliyatini amalga oshirishda teng
sharoitlar yaratishga qaratildi.
Xususan, valuta siyosatini liberallashtirish borasidagi dastlabki
qadam sifatida respublika eksport salohiyatini oshirish va mahalliy
eksport qiluvchi korxonalar faoliyatini rag‘batlantirish maqsadida
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 30-
iyundagi
«O‘zbekiston
Respublikasi
Hukumatining
ayrim
qarorlariga o‘zgartirishlar kiritish to‘g‘risida»gi 449-sonli qarori
qabul qilinib, unga ko‘ra birjadan tashqari valuta bozoridagi valuta
oldi-sotdi operatsiyalari tijorat banklari tomonidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri
shartnomalar asosida bozor kursi bo‘yicha amalga oshirilishi tartibi
joriy qilindi. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
2017-yil 28-iyuldagi «Mahalliy eksport qiluvchi korxonalarni
rag‘batlantirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi
PQ-3157-sonli Qaroriga binoan 2017-yil 1-avgustdan boshlab
xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan tovarlarni (ishlarni,
xizmatlarni) eksport qilishdan tushadigan valuta tushumining 25
foizini majburiy sotish talabi bekor qilindi. O‘zbekiston
Respublikasi
Prezidentining
2017-yil
2-sentabrdagi
«Valuta
siyosatini liberallashtirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-
tadbirlar to‘g‘risida»gi PF-5177- sonli Farmonining qabul qilinishi
bilan esa mamlakatimizda valutani tartibga solish tizimini tubdan
isloh qilish bo‘yicha islohotlarning faol bosqichiga o‘tildi. Mazkur
Farmonga muvofiq, 2017-yilning sentabr oyidan boshlab milliy
valutaning almashuv kursini faqatgina bozor mexanizmlari asosida,
ya’ni valuta bozorida chet el valutalariga bo‘lgan talab va taklifga
asosan belgilash tartibi joriy qilindi. So‘nggi yillarda valuta siyosati
uning asosiy tamoyillari, ya’ni milliy valutamiz so‘mning almashuv
kursi barqarorligini hamda ichki valuta bozorida talab va taklifning
mutanosibligini ta’minlash maqsadlaridan kelib chiqib amalga
oshirilmoqda.
Bunda asosiy e’tibor inflatsion jarayonlarni jilovlashga, milliy
valuta almashuv kursi keskin tebranishlarining oldini olishga hamda
eksportni qo‘llab-quvvatlashga qaratilyapti. Eksportni rag‘batlan-
242
tirish maqsadida so‘mning AQSH dollariga nisbatan kursini
bosqichma- bosqich pasaytirish choralari ko‘rilyapti (2.2-jadval).
2018-yilda ichki valuta bozorida xo‘jalik yurituvchi subyektlar
va aholi tomonidan xorijiy valutani sotib olish va sotish
operatsiyalari hajmi hamda valuta bozori ishtirokchilari soni
oshganligi kuzatildi. Xususan, xo‘jalik yurituvchi subyektlar
tomonidan sotib olingan jami valuta hajmi 2017-yilga nisbatan 1,5
barobarga yoki 6,7 mlrd. AQSh dollaridan 10,4 mlrd. AQSh
dollarigacha oshgan bo‘lsa, ular tomonidan sotilgan valuta miqdori 2
barobarga yoki 3,2 mlrd. AQSh dollaridan 6,5 mlrd. AQSh
dollarigacha ko‘paygan. Bunda, ichki valuta bozorida xorijiy
valutani xarid qilgan xo‘jalik yurituvchi subyektlar soni hisobot yili
mobaynida 2 200 tadan 5 100 tagacha, yoki 2,3 barobarga ko‘paygan.
Bu esa o‘z navbatida, valuta bozorining erkinlashtirilishi natijasida
o‘z valuta operatsiyalarini norasmiy valuta bozorida amalga
oshiruvchi ko‘plab tadbirkorlik subyektlarining bank sektoriga
o‘tayotganligi bilan ham izohlanadi.
2018-yil mobaynida ichki valuta bozorida xorijiy valuta taklifi
asosan xo‘jalik yurituvchi subyektlarning eksportdan olgan valuta
mablag‘lari hamda xorijiy davlatlardan kelib tushgan pul
o‘tkazmalari hisobiga shakllandi.
Xususan, 2018-yilda tijorat banklariga sotilgan eksport
tushumlari hajmi 2 barobarga ko‘payib, 4,1 mlrd. AQSh dollarini
tashkil etdi. (2017-yilda 2,1 mlrd. AQSh dollari). Natijada, avvallari
eksport tushumining majburiy tartibda banklarga sotilgan qismi 31
foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2018-yilda ushbu ko‘rsatkich 61 foizga
yetdi.
2018-yilda
Markaziy
bankning
valuta
bozoridagi
intervensiyalari strategiyasi almashuv kursining ichki valuta
bozoridagi talab va taklif asosida shakllanishi sharoitida amalga
oshirilib,
oltin-valuta
zaxiralarining
"neytrallik"
tamoyiliga
asoslandi. 2018-yil davomida Markaziy bank tomonidan amalga
oshirilgan intervensiyalar hajmi 3,2 mlrd. AQSh dollarini tashkil etdi
va Markaziy bank tomonidan xarid qilingan monetar oltin qiymati
doirasida bo‘lishi ta’minlandi.
243
19.1-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: | 
