М. С.Қосимова, Ш. Ж. Эргашходжаева, А. Н. Самадов, И. Б. Шарипов. Кичик бизнес ва тадбиркорлик. Ўқув қўлланма. – Т.: 2010, – 256бет

Бизнес тадқиқотларини ўтказиш кетма-кетлиги 
Тадқиқот-
лар 
мақсадини 
аниқлаш 
Ахборот 
манбаларин
и танлаш 
Ахборот 
йиғиш 
Йиғилган 
ахборот-
ларни 
таҳлил 
қилиш 
Таклиф-
ларни 
ишлаб 
чиқиш 
 
6.8.1-расм. 

---

147 
Тадқиқотчилар тадқиқотнинг дастлабки босқичида муаммони аниқ 
белгилашлари ва тадқиқот мақсадини белгилаб олишлари керак. Ахборотларни 
йиғиш анча оғир ва маъсулиятли ишдир. Муаммони мужмал ѐки нотўғри 
белгилаш ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлмаган харажатларга олиб келади. 
Аниқ қўйилган мақсад муаммони ҳал қилишнинг асосидир. 
Тадқиқотнинг кейинги босқичида буюртмачини қизиқтираѐтган ахборот 
турини ва уни энг самарали йиғиш йўлини аниқлаш зарур. Тадқиқотчи 
икқиламчи ѐки бирламчи ахборотларни ѐки иккаласини бир вақтда йиғиши 
мумкин. 
Иккиламчи ахборот
– бу аввал бошқа мақсадлар учун йиғилган мавжуд 
ахборотдир. 
Қуйидагилар икқиламчи ахборот манбаларини ташкил этади: 
- корхоналарнинг ҳисоботлари; 
- бўлғуси тадқиқотлар ҳақидаги ҳисоботлар; 
- давлат муассасаларининг нашрлари; 
- корхона, муассасаларнинг баланс ҳисоботлари; 
- статистик маълумотномалар; 
- биржалар маълумотномалари; 
- газета ва журналлар, радио, телевидение эшиттиришлари ва ҳ.к. 
Иккиламчи ахборот тадқиқотнинг бошланғич нуқтаси бўлиб хизмат 
қилади. У арзон тушиши ва олиниши осонлиги билан ажралиб туради. Аммо 
тадқиқотчига керакли маълумотлар эскирган, ноаниқ, тўлиқсиз ѐки ишончсиз 
ҳолда етиб келиши мумкин. Бу ҳолда тадқиқотчининг янада кўпроқ маблағлар 
ва вақт сарфлаши орқали бирламчи ахборот йиғишига тўғри келади.
Бирламчи ахборот
– бу аниқ мақсад учун биринчи марта йиғи-ладиган 
ахборотдир. Бирламчи ахборот йиғишнинг учта усули бор: 
1. Кузатиш усули. 
2. Тажриба усули. 
3. Сўров усули. 
Кузатиш
– биринчи ахборот йиғишнинг энг асосий услубларидан бири 
бўлиб, унда ташкилотчи одамлар ва вазиятлар устидан бевосита кузатиш олиб 
боради. Кузатиш фойдали ғояларга, рақиблар тажрибасини ўрганишга олиб 
келиши мумкин. 
Маълумот йиғишнинг бошқа усули –