М. С.Қосимова, Ш. Ж. Эргашходжаева, А. Н. Самадов, И. Б. Шарипов. Кичик бизнес ва тадбиркорлик. Ўқув қўлланма. – Т.: 2010, – 256бет

 
Умумдавлат солиқларга қуйидагилар киради: 
- юридик шахслардан олинадиган даромад (фойда) солиғи; 
- жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи;
 
- қўшилган қиймат солиғи;
 
- акциз солиғи;
 
- ер ости бойликларидан фойдаланганлик учун солиқ;
 
- сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ.
 
Маҳаллий солиқлар ва йиғимларга қуйидагилар киради: 
- мол-мулк солиғи; 
- ер солиғи;
 
- автотранспорт воситаларини олиб сотганлик учун солиқ;
 
- савдо-сотиқ қилиш ҳуқуқи учун йиғим, шу жумладан, айрим турлардаги 
товарларни сотиш ҳуқуқини берувчи лицензия йиғимлари;
 
- юридик шахсларни, шунингдек, тадбиркорлик фаолияти билан 
шуғулланувчи жисмоний шахсларни рўйхатга олганлик учун йиғим;
 
- автотранспорт тўхташ жойидан фойдаланганлик учун йиғим;
 
- ободончилик ишлари учун йиғим;
 
- ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш учун йиғим;
 
- ва бошқа маҳаллий аҳамиятга эга бўлган йиғимлар.
 
Маҳаллий солиқлар ва йиғимлар маҳаллий бюджетга ўтказилади. 
Солиқ нимага олинса, ўша нарса солиқ объекти бўлади. Солиқ объекти 3 
гуруҳга бўлинади: оборот, даромад ва мулк. 
Солиқ объектининг ҳар бир солиқ бирлиги учун давлат томони-дан 
белгилаб қўйилган меъѐри солиқ ставкаси деб юритилади. Бу ставка қатъий 

---

137 
суммаларда ѐки фоизларда объектга нисбатан қўл-ланилади. 
Солиқ ставкалари пропорционал, прогрессив ва регрессив кўринишларда 
бўлиши мумкин. 
Пропорционал солиқ ставкаси усулида фойда ѐки оборотга эга бўлган 
юридик ва жисмоний шахслар бир хил пропорцияда (улушда) солиқ 
тўлайдилар. Бу ерда солиқ ставкаси қатъий ўрнатилган бўлиб, пропорционал 
равишда олинади. Масалан, корхона асосий фондларининг ўртача йиллик 
қиймати 200 млн сўм бўлиб, ундан ундириладиган солиқ ставкаси 2 фоиз 
белгиланганда, солиқ суммаси ҳисобот йили учун 4 млн. сўмни (200 млн х 
2:100) ташкил этади.
Даромад ѐки фойда ортиб бориши билан солиқ ставкаси ҳам ортиб бориши 
кўзда тутилган бўлса, бундай ставкалар прогрессив солиқ ставкалари дейилади. 
Буни биз Ўзбекистон Республикаси фуқаролари, чет эл фуқаролари ва 
фуқаролиги бўлмаганлардан олинадиган даромад солиғи ставкасида яққол 
кўришимиз мумкин. 
Регрессив солиқ ставкаси усулида даромад ўсиши (ошиши) билан маҳсулот 
ишлаб чиқариш ҳажми кўпайиши ѐки экспортга маҳсулот ишлаб чиқариш 
кўпайиши билан солиқ ставкаси камайиб боради. Демак, бундай корхона 
бюджетга кам солиқ тўлай бошлайди. Рег-рессив солиқ ставкалари бирор 
фаолият ѐки соҳада маҳсулот ишлаб чиқаришни кўпайтириш ѐки ўз фойдасидан 
бирор турдаги харажатни камайтиришни рағбатлантириш мақсадида 
қўлланилади. 
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланган 
айрим маҳсулотлар акциз солиғига тортилади.